ادب فارسی

علمی- پژوهشی

ویژگی‌های زبانی متون تاریخی در سدۀ نهم

محمود فضیلت

دوره 14، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 1-22

https://doi.org/10.22059/jpl.2024.368724.2217

چکیده

سرزمین ما ایران، در طولِ تاریخ فراز و نشیب‌های فراوانی را پشتِ سر گذاشته است که از آن میان می‌توان یورشِ تیمور و تشکیل حکومت تیموریان را نام برد. حکومتی که سیطره آن بیش از یک سده به طول انجامید و تحولات ... بیشتر

علمی- پژوهشی

انتساب‎‌شناسی سبک‌شناختی اشعار شاطر عباس صبوحی

علیرضا فولادی

دوره 14، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 23-44

https://doi.org/10.22059/jpl.2025.395359.2308

چکیده

شاطر عباس صبوحی، شاعر عصر ناصری است که دیوان‌های منتشرشده به نام او را علاقه‌مندان وی پس از وفاتش فراهم آورده‌اند و این کار، ضمن حفظ برخی اشعار او، بعضی اشعار شاعران دیگر را اشتباهاً در دیوان وی قرار ... بیشتر شاطر عباس صبوحی، شاعر عصر ناصری است که دیوان‌های منتشرشده به نام او را علاقه‌مندان وی پس از وفاتش فراهم آورده‌اند و این کار، ضمن حفظ برخی اشعار او، بعضی اشعار شاعران دیگر را اشتباهاً در دیوان وی قرار داده است. بااین‌حال، امروزه 8 غزل و 2 شعر ناتمام قطعی از شاطر عباس می‌شناسیم که می‌توانند به سبک‌شناسی دقیق‌تر بازمانده‌های شعر وی یاری برسانند. مقاله حاضر به روش توصیفی- تحلیلی، با استفاده از سبک‌شناسی لایه‌ای، انتساب‌شناسی شعرهای محتمل‌ صبوحی را در مقایسه با شعرهای قطعی این شاعر بر عهده دارد. تحلیل کمّی، با تکیه بر حساب احتمالات، افزون بر این که راهنمای شناخت ویژگی‌های سبکی شعرهای قطعی صبوحی است، به ارائه جدول بسامد کاربرد این ویژگی‌ها در شعرهای محتمل‌ شاعر می‌انجامد تا از این طریق میزان احتمال صحت و سقم انتساب این اشعار به دست آید. این مقاله، سرانجام، بر پایه آمار کاربرد ویژگی‌های برجسته‌تر سبکی، ضمن دو دسته شعرهای او در ده لایه آوایی، واژگانی، صرفی، نحوی، بلاغی- لفظی، بلاغی- معنوی، وزنی، قافیه‌ای، موضوعی و مضمونی، نتیجه گرفته است که از 35 غزل، 1 مخمس، 1 قطعه، 10 رباعی، 13 شعر ناتمام و 1 ترانه عامیانه و جمعاً 61 شعر محتمل‌‌ صبوحی، تنها 16 غزل و 1 مخمس و 4 رباعی و 1 قطعه و 8 شعر ناتمام و جمعاً 30 شعر، احتمال بیشتری برای صحت انتسابشان به این شاعر دارند.

علمی- پژوهشی

نقد و ارزیابی تاریخی نُه حکایت از تذکرة الاولیای عطار نیشابوری

حمیدرضا فهندژسعدی؛ عبدالرضا سیف

دوره 14، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 45-67

https://doi.org/10.22059/jpl.2023.357386.2163

چکیده

صحت و سُقمِ بعضی از محتویاتِ متونِ عرفانی، به‌ویژه کتاب‌هایی که با تمرکز بیشتری به احوال و گفته‌های صوفیان پرداخته‌اند، همواره محلِ بحث و گفتگو بوده است. بحث‌ها و انتقادها آن‌گاه افزونی می‌گیرد ... بیشتر صحت و سُقمِ بعضی از محتویاتِ متونِ عرفانی، به‌ویژه کتاب‌هایی که با تمرکز بیشتری به احوال و گفته‌های صوفیان پرداخته‌اند، همواره محلِ بحث و گفتگو بوده است. بحث‌ها و انتقادها آن‌گاه افزونی می‌گیرد که قرار باشد از روایاتِ چنین کتاب‌هایی در تدوینِ جزئیات و حقایقِ تاریخی بهره ببرند. یکی از این کتاب‌ها تذکرة‌الاولیای عطار است که هرچند از نخستین نامه‌هایی است که در زبانِ فارسی به گفته‌ها و حکایت‌های صوفیان پرداخته است و نثری کم‌نظیر دارد، امّا نمی‌توان به گزاره‌های آن به صورتِ مطلق اعتماد کرد. در این جستار، پس از مقدمه‌ای دربارۀ تذکرة‌الاولیاء، به دلایلِ بروزِ خطاهای تاریخی در کتاب‌های تذکره و مقامات پرداخته می‌شود و سپس نُه مورد از گزاره‌های این کتاب از منظرِ تاریخی، بررسی و نقد خواهد شد. مخاطب درمی‌یابد که ماجرای امام صادق در مجلسِ منصور دوانیقی متأثّر از تفسیرِ داستان معجزۀ حضرت موسی با ساحران است که در تفسیر بیضاوی آمده است. ابوحازم مدنی با ابوهریره مصاحبتی نداشته است و به سختی می‌توان او را از بزرگانِ «تابعین» به حساب آورد. عبداللّه مبارک پیش از فُضیل عیاض وفات یافته است و ممکن نیست که در رثای مرگِ فضیل عیاض مطلبی گفته باشد. شاگردی بایزید بسطامی نزدِ امام صادق بار دیگر بررسی و رد شد.امام شافعی هیچگاه شاگرد مالک دینار نبوده است. امام شافعی مقدمِّ بر احمد حنبل بوده است و ممکن نیست که احمدِ حنبل در کهن‌سالی به نزدِ شافعی جوان رفته باشد. همچنین امکان ندارد که عبداللّه مبارک به زیارت شخصِ احمد حنبل رفته باشد. هیچ یک از خلیفه‌های وقت با نفرین سفیانِ...

علمی- پژوهشی

بحث از ریشه‌های مشّائی آراء کلامی ناصرخسرو: جوهر و عرض

پدرام شهبازی؛ احمد احمدی

دوره 14، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 69-84

https://doi.org/10.22059/jpl.2025.395937.2311

چکیده

ناصرخسرو مکرّر به دانش خود از فلسفه و حکمت بالیده است و به همین دلیل، پایه و مایۀ خود را برتر از شاعران و دبیران هم‌عصر خود دانسته است. با این حال، چهرۀ او در مقام یک متفکّر، همواره زیر سایۀ بلند شاعریِ ... بیشتر

علمی- پژوهشی

بررسی و تحلیل انتقادی چند ضبط منحصربه فرد از سروده های رودکی در فرهنگ شرح بحر الغرائب( لغت حلیمی)

منوچهر تشکری؛ سجاد دهقان

دوره 14، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 85-112

https://doi.org/10.22059/jpl.2025.397977.2321

چکیده

رودکی سمرقندی، استاد شاعران و پدر شعر فارسی، از قله های زبان و ادب ایران فرهنگی است که سروده های اندکش در سدۀ اخیر، مورد توجّه محققّان قرار گرفته و اهمیّت این موضوع به کنکاش در سروده های نخستین و واکاوی ... بیشتر رودکی سمرقندی، استاد شاعران و پدر شعر فارسی، از قله های زبان و ادب ایران فرهنگی است که سروده های اندکش در سدۀ اخیر، مورد توجّه محققّان قرار گرفته و اهمیّت این موضوع به کنکاش در سروده های نخستین و واکاوی در چگونگی شکل گیری اشعار فارسی دری، مرتبط است. از طرفی، فارسی زبانان در ایران، تاجیکستان، افغانستان و دیگر کشورها برای رودکی و سروده های وی، جایگاه ویژه ای در میان سرایندگان فارسی زبان قائل هستند؛ بنابراین بیان هر نکتۀ مختصر یا مفصّل دربارۀ سروده های به جا مانده از رودکی، بسیار مغتنم و بی گمان، یافتن نکات تازه در سروده هایش، نیازمند تأمّل و واکاوی منابعِ مستند و متقدّم است. یکی از این منابع مهم، فرهنگ های لغت هستتند و در میان آن ها، ضبط ابیات رودکی در فرهنگ لغت حلیمی(بحر الغرائب) به دلیل استفادۀ مؤلّف از منابع معتبر قبل از خود، نظیر لغت فُرس و صحاح الفُرس، کارآمد و مؤثّر است که این مهم، تا حدودی مورد توجّه مصحّحان دقیق و دانشمند دیوان رودکی نبوده است. به همین سبب، نگارندگان در این جستار، پس از بررسی همۀ ابیات منسوب به رودکی در فرهنگ حلیمی، سه بیت مهم از 120 بیت موجود در آن را برگزیده اند که دارای ضبط یا ضبط هایی منحصر به فرد و قابل توجّه هستند. سپس به ارزیابی این ابیات پرداخته و نشان داده اند که این ضبط ها به چه دلایلی اصیل یا قابل توجّهند و بر ضبط های مصحّحان، ترجیح دارند.

علمی- پژوهشی

نقش تشبیه و تمثیل در تبیین مفهوم وحدت وجود در منطق الطّیر عطّار

علی کریمی؛ علی‌محمد موذنی؛ علیرضا حاجیان نژاد؛ روح الله هادی

دوره 14، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 113-136

https://doi.org/10.22059/jpl.2025.396103.2312

چکیده

این پژوهش به بررسی نقش تشبیه و تمثیل در تبیین مفهوم پیچیده وحدت وجود در منظومه عرفانی منطق الطّیر عطّار می‌پردازد. با توجّه به انتزاعی بودن مفاهیم عرفانی، عطّار با بهره‌گیری هوشمندانه از ابزارهای بلاغی، ... بیشتر این پژوهش به بررسی نقش تشبیه و تمثیل در تبیین مفهوم پیچیده وحدت وجود در منظومه عرفانی منطق الطّیر عطّار می‌پردازد. با توجّه به انتزاعی بودن مفاهیم عرفانی، عطّار با بهره‌گیری هوشمندانه از ابزارهای بلاغی، به ویژه تشبیه و تمثیل، توانسته این مفاهیم را به شیوه‌ای ملموس و تأثیرگذار ارائه دهد. هدف اصلی این تحقیق، تحلیل کارکرد این شگردهای ادبی در انتقال مفهوم وحدت وجود و بررسی نقاط قوّت و محدودیت‌های آن‌هاست. روش تحقیق به صورت توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر مبانی عرفان اسلامی و نظریات بلاغی انجام شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد عطّار با تمثیل‌های متنوّعی مانند «سیمرغ و سایه»، «موم و اشکال آن»، و «تخته منجّم»، ابعاد مختلف وحدت وجود را تبیین کرده است. این تمثیل‌ها و تشبیه‌ها از سویی به درک بهتر مفاهیم کمک می‌کنند (وجه مقرّب) و از سوی دیگر به دلیل محدودیت‌های ذاتی، که هیچ تشبیه و تمثیلی از آن خالی نیست، ممکن است به برداشت‌های نادرست بینجامد (وجه مبعّد). این پژوهش نشان می‌دهد که عطّار با ترکیب هنرمندانه تشبیه‌ها و مبانی عرفانی، سازوکاری مؤثر برای انتقال مفاهیم انتزاعی ایجاد کرده است. با این حال، برای درک عمیق‌تر وحدت وجود، بررسی تطبیقی این تمثیل‌ها با آثار دیگر عرفا و تحلیل تأثیر آن‌ها بر مفاهیم فلسفی پیشنهاد می‌شود.

علمی- پژوهشی

بررسی مشخصه های ادبیات گمانه زن در سه رمان معاصر( کاج زدگی،مه آلود، باران زاد)

فاطمه قدسی جو لنگرودی؛ عالیه یوسف فام؛ سهیلا قسیمی ترشیزی

دوره 14، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 137-160

https://doi.org/10.22059/jpl.2025.390434.2294

چکیده

چکیدهگمانه‌زن، داستانی است که قوانین جهانش با دنیای واقعی تفاوت دارد؛پادآرمانشهر،آخرالزمان و پساآخرالزمان زیرشاخه‌های این ژانر هستند.این مقاله، با بررسی مشخصه های کاج‌زدگی و باران‌زاد از ضحی کاظمی ... بیشتر چکیدهگمانه‌زن، داستانی است که قوانین جهانش با دنیای واقعی تفاوت دارد؛پادآرمانشهر،آخرالزمان و پساآخرالزمان زیرشاخه‌های این ژانر هستند.این مقاله، با بررسی مشخصه های کاج‌زدگی و باران‌زاد از ضحی کاظمی و مه‌آلود از الیستا آقایی ،علاوه بر بررسی و تصویر نظام های حاکم بر جوامع این داستان ها به بیان شباهت‌ها و تفاوت‌هایشان می پردازد .نتایج پژوهش نشان می‌دهد که ویژگی‌های این ژانر در چهار شاخۀ اصلی قرار می‌گیرند: مشخصه‌های حکومتی، بشری، اجتماعی و اقلیمی. کاج‌زدگی در بسامد مشخصه‌های حکومتی نظیر استبداد، تدابیر امنیتی، اتهام و اشد مجازات و مشخصه‌های بشری؛ مانند، عدم هویت و ماشین‌انگاری بشر،پیشتاز است؛در حالی که باران‌زاد کمترین بسامد را دارد. هر سه اثر در شخصیت‌پردازی، همزادپنداری و نمایش بشر اندیشمند و انتقام‌جو که خواهان عشق و زندگی است، مشترک هستند.در مشخصه‌های اجتماعی، هر سه اثر پیامد یک فاجعۀ انسانی یا طبیعی هستند و در نظام طبقاتی، بیم و امید،هرج و مرج،خیانت و موجودات عجیب مشترکند.کاج‌زدگی،برخلاف دیگر آثار، فاقد دین و رهبر است و نظامی گری در آن مختص حکمران است؛بسامد این مشخصه در مه آلود، بالاترین و در باران زاد پایین ترین است.شرایط اقلیمی هر سه داستان ،در ناکجاآبادی در آینده رخ می‌دهد؛یعنی ،مه‌آلود در سیاره‌ای دور و دو اثر دیگر روی زمین است.

علمی- پژوهشی

از اژدهای بی‌خبرِ چرخ تا وادیِ استغنا (پیشینۀ یک مفهوم از ادبِ عرفانی)

خلیل کهریزی

دوره 14، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 161-177

https://doi.org/10.22059/jpl.2025.394425.2306

چکیده

عطار در منطق‌الطیر به تشریحِ هفت وادی سلوک پرداخته است. چهارمین وادی از این هفت ‌مرحله استغنا نام دارد که در آن رب نیاز و اعتنایی به سالک ندارد و بودن و نابودنِ او برایش تفاوتی نمی‌کند. پیش از آنکه عطار ... بیشتر عطار در منطق‌الطیر به تشریحِ هفت وادی سلوک پرداخته است. چهارمین وادی از این هفت ‌مرحله استغنا نام دارد که در آن رب نیاز و اعتنایی به سالک ندارد و بودن و نابودنِ او برایش تفاوتی نمی‌کند. پیش از آنکه عطار این وادی را در منطق‌الطیر شرح دهد، در الهی‌نامه مفهومِ کلّی آن را بی هیچ اصطلاحِ ویژه‌ای در سخن از داستانِ ایوب به بحث نهاده است. از میانِ مباحثِ فلسفی در جهان اسلام، مسألۀ علم خدا به جزئیات و به ویژه برداشتِ غزالی از آن، یادآورِ وادیِ استغنا است و احتمالاً عطار در منطق‌الطیر مایۀ اصلیِ خود را برای تبیینِ استغنا از تهافت‌الفلاسفۀ غزالی گرفته است. مجموعۀ این مباحث به یک باورِ کهن شبیه است که بر پایۀ آن نه تنها انسان، بلکه زمین نیز در مجموعۀ کاینات از بس ناچیز است که چرخ به آن توجّه و اساساً از بود و نبودِ آن آگاهی ندارد. این مسأله در اسرارنامۀ عطار نیز مطرح شده و پیش از آن در حدیقۀ سنایی آمده است. ظاهراً سنایی نیز آن را از شاهنامه گرفته است که باور به بی‌خبری اژدهای چرخ در این کتاب نمودهایی چند دارد و اصلِ آن بازمانده‌ای از باورهای زروانی است. این مقاله تلاشی است برای یافتنِ پیشینۀ وادی استغنا که ما را نخست به یک بحث فلسفی و سرانجام به یک باورِ زروانی در شاهنامه می‌رساند.

بررسی و تحلیل تابو در بوف کور

دوره 2، شماره 1 ، شهریور 1391، ، صفحه 101-122

https://doi.org/10.22059/jpl.2012.29884

چکیده

صادق هدایت به عنوان نویسنده‌ای پیشرو در گستر? ادبیات داستانی معاصر، در خلق آثار خود همواره از بن‌مایه‌های روانکاوانه بهره برده است. در میان آثار او، بوف کور بیش از سایر آثارش از مباحث روانکاوی ... بیشتر صادق هدایت به عنوان نویسنده‌ای پیشرو در گستر? ادبیات داستانی معاصر، در خلق آثار خود همواره از بن‌مایه‌های روانکاوانه بهره برده است. در میان آثار او، بوف کور بیش از سایر آثارش از مباحث روانکاوی تأثیر پذیرفته است؛ به‌گونه‌ای که می‌توان آن را رمانواره‌ای روانکاوانه نامید. البته آنچه در تحلیل این داستان بیش از هر عاملی مهم است، عملکردهای «راوی» داستان و تباین شخصیت او با چهر? خود هدایت است.راوی به عنوان محور اصلی رویداد داستان، فردی است که باید ساختار روان وی دقیقاً شناخته شود تا بتوان دربار? نحو? روایت او به‌درستی قضاوت کرد. از آنجا که روان راوی دچار تناقضات و ناسازگاری‌های فراوانی است، به نظر می‌رسد ممیزه‌هایی که ساختار شخصیت او را به وجود می‌آورد، برساخته از تابوهای روانی چندگانه‌ای است که خط مشی‌ فکری وی را پدید می‌آورد. در این پژوهش علاوه بر روانکاوی شخصیت راوی، تابوهای روح وی و دلایل شکل‌گیری آن را به صورت تحلیلی بررسی کرده‌ایم، تا دریابیم اساساً چه عواملی موجب شکل‌گیری شخصیت «راوی» با این ویژگی‌ها شده است؛ از این رو به نظر می-رسد اصلی‌ترین تابوی داستان که از لحاظ ابعاد اجتماعی و روانی حائز اهمیت است،‌ »زن» می‌باشد که ساختارهای روانی خاص راوی در مراحل مختلف رشد فکری وی، سه کاراکتر زن داستان را در قالب سه تابوی مجزا بازتاب می‌دهد.

بررسی و تحلیل عنوان کتاب‌‌ها و سروده‌های مهدی اخوان ثالث

دوره 6، شماره 1 ، خرداد 1395، ، صفحه 77-92

https://doi.org/10.22059/jpl.2016.59585

چکیده

عنوان اثر، نامی است که از سوی پدید‌آورنده یا ناقد اثر بدان داده می‌شود. اهمیت عنوان، تنها از آن روی نیست که اثر را شناسنامه‌دار و از سایر عنوان‌ها متمایز می‌کند، بلکه می‌تواند دال بر کیفیّت و اهمیت ... بیشتر

بررسی ارتباط انسان با طبیعت در شعر

دوره 2، شماره 1 ، شهریور 1391، ، صفحه 77-100

https://doi.org/10.22059/jpl.2012.29883

چکیده

یکی از موضوعات نقد بوم‌گرا (Ecocriticism) که به رابط? ادبیات و محیط زیست می‌پردازد، بررسی نحو? نگرش انسان به طبیعت در آثار ادبی است که می‌تواند از عوامل مختلفی چون جنسیت، زمان، فرهنگ، اندیشه تأثیر پذیرفته ... بیشتر

تمثیل‌ها و برخی مضامین مشترک مثنوی و حدیقه

دوره 4، شماره 2 ، اسفند 1393، ، صفحه 61-80

https://doi.org/10.22059/jpl.2015.54151

چکیده

قرن شش و هفت هجری، از دوره‌های بسیار درخشان زبان و ادبیّات فارسی، به‌ویژه در حوزۀ شعر عرفانی است که ظهور و تکامل و اوج آن به دست سه تن از شاعران بزرگ عارف ایرانی ـ اسلامی (سنایی، عطّار، مولوی) رقم می‌خورد. ... بیشتر

رابطة معنایی جمله‌وارة پایه و پیرو در جمله‌های شرطی زبان فارسی

دوره 6، شماره 1 ، خرداد 1395، ، صفحه 93-112

https://doi.org/10.22059/jpl.2016.59586

چکیده

زبان، نظامی از روابط متداخل است؛ بهگونه‌ای که مفهوم یک جزء، جز در سایة ارتباط با اجزاء و عناصر دیگر دریافت نمی‌شود. ارتباط بین ساخت‌ها و سازه‌های زبانی بر دو گونه است: رابطة لفظی و رابطة معنایی که ... بیشتر

علمی- پژوهشی

ترجمه و بسامدسنجی تکواژهای فارسی سه قصیده از تاج‌الدین احمدی

محمدحسن غلامی؛ عبدالرضا سیف؛ محمود فضیلت

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 خرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jpl.2025.392884.2301

چکیده

در اشعار زبان ترکی عثمانی، میزان قابل‌توجهی از واژه‌ها، تعابیر و ساخت‌های دستوری غیرترکی مشاهده می‌شود. مشخصاً زبان‌های عربی و فارسی، جلوۀ بارزی در متون ادبی زبان ترکی عثمانی دارند. این امر از یک ... بیشتر در اشعار زبان ترکی عثمانی، میزان قابل‌توجهی از واژه‌ها، تعابیر و ساخت‌های دستوری غیرترکی مشاهده می‌شود. مشخصاً زبان‌های عربی و فارسی، جلوۀ بارزی در متون ادبی زبان ترکی عثمانی دارند. این امر از یک سو نتیجۀ تعاملات فرهنگی ادبیات و زبان‌های مختلف و از دیگر سو پیامد الزامات فنی شعر عروضی است. این پژوهش، به تحلیل سه قصیده از تاج‌الدین احمدی، شاعر بزرگ زبان ترکی در سده‌های هشتم و نهم هجری، از این منظر اختصاص یافته است. پرسش‌های محوری پژوهش بدین صورت طراحی شده‌اند که بسامد تکواژهای فارسی در متون منتخب چند درصد است و دلایل گستردگی استفاده از عناصر فارسی در این اشعار چیستند. برای یافتن میزان عناصر فارسی موجود در اشعار مورد مطالعه، پس از ذکر متن هر قصیده، آن را بیت به بیت به فارسی ترجمه و به تکواژهای تشکیل‌دهنده تجزیه نموده‌ایم. هم‌چنین، در مواردی که ریشۀ برخی تکواژها چندان روشن نیست، اطلاعات لازم در این زمینه ذکر شده است. با مشخص کردن تکواژهای فارسی و کل تکواژهای این اشعار، تخمین مناسبی از بسامد عناصر فارسی در این متون به دست داده شده است. این پژوهش، به روش تحلیلی با رهیافت کمّی و آماری انجام پذیرفته است. ترجمۀ اشعار نیز در سطح جمله صورت گرفته است. یافته‌های این پژوهش، میزان تکواژهای فارسی اشعار مورد بررسی را حدود 29 درصد تخمین می‌زنند.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

بررسی و تحلیل مؤلفه‌های «نام‌دهی و طبقه‌بندی» در اشعار سیاسی- اجتماعی میرزادۀ عشقی براساس الگوی کارگزاران اجتماعی ون‌لیوون

عبدالرضا سیف؛ محمد کیشانی فراهانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 05 مرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jpl.2025.389539.2292

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی روشی است که زبان را به عنوان یک عمل اجتماعی بررسی می‌کند و معتقد است زبان آینۀ شفافی نیست که حقایق را آشکار سازد، بلکه همچون شیشۀ ماتی است که حقایق را تحریف می‌کند. الگوی کارگزاران ... بیشتر تحلیل گفتمان انتقادی روشی است که زبان را به عنوان یک عمل اجتماعی بررسی می‌کند و معتقد است زبان آینۀ شفافی نیست که حقایق را آشکار سازد، بلکه همچون شیشۀ ماتی است که حقایق را تحریف می‌کند. الگوی کارگزاران اجتماعی ون‌لیوون که یکی از روش‌های تحلیل گفتمان انتقادی است، در بررسی زبان بر مؤلفه‌های جامعه‌شناختی-معنایی تمرکز دارد و تلاش می‌کند با بررسی و تحلیل ساختارهای گفتمان‌مدار، چهرۀ کارگزاران اجتماعی در متن را بازنمایی کند. ادبیات عصر مشروطه یک زمینۀ غنی برای کاربرد الگوی کارگزاران اجتماعی ون‌لیوون است. سخن گفتن از سیاست و اجتماع و موضع‌گیری نسبت به رخدادهای سیاسی-اجتماعی از شاخصه‌های مهم و اصلی شعر مشروطه محسوب می‌شوند. میرزادۀ عشقی از جمله شاعران برجستۀ این دوره است که گستردگی کاربرد مسائل سیاسی-اجتماعی در اشعارش مشهود است. در این پژوهش به بررسی و تحلیل مؤلفه‌های نام‌دهی و طبقه‌بندی در اشعار سیاسی-اجتماعی میرزادۀ عشقی براساس الگوی کارگزاران اجتماعی ون‌لیوون پرداخته شده است تا بازنمایی تصویر شخصیت‌های سیاسی-اجتماعی دورۀ مشروطه در اشعار این شاعر بررسی گردد. برای نیل به این هدف ابتدا اشعار گفتمان‌مدار استخراج و براساس الگوی مورد نظر، بررسی و تحلیل گردید. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد میرزادۀ عشقی در بازنمایی کارگزاران اجتماعی بیشتر به پوشیده‌گویی تمایل بیشتری دارد و ارزش‌گذاری منفی بیشترین بسامد را در اشعار او داراست اما با انتقاد از ارکان اصلی قدرت چون وکیلان و وزیران به صراحت کلام خود افزوده است.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

بازتاب قلندریه در شعر فارسی افغانستان با تکیه بر عشقر، بیتاب و سیدای کروخی

احمد خواجه ایم؛ احمد شفیق رسولیار؛ زهرا جمشیدی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 مهر 1404

https://doi.org/10.22059/jpl.2025.401679.2335

چکیده

یکی از موضوعات مطرح در ادب عرفانی به‌ویژه غزل عارفانه، به‌کاربردن مضامین و مفاهیم قلندری است. این شیوه، از سنایی آغاز شد و در شعر غزل‌‌سرایان مطرحی چون عطّار، حافظ، عراقی، مولوی و دیگران، تأثیر فراوانی ... بیشتر یکی از موضوعات مطرح در ادب عرفانی به‌ویژه غزل عارفانه، به‌کاربردن مضامین و مفاهیم قلندری است. این شیوه، از سنایی آغاز شد و در شعر غزل‌‌سرایان مطرحی چون عطّار، حافظ، عراقی، مولوی و دیگران، تأثیر فراوانی بر جای نهاد. مضامین و شاخصه‌های قلندریه در دوره‌های اخیر و در غزلیات معاصر افغانستان نیز بازتاب قابل‎توجهی داشته است؛ ازاین‌رو،‌ پژوهش حاضر درصدد است تا به شیوۀ توصیفی‌ـ ‌تحلیلی عناصر و مفاهیم قلندریه را با تکیه بر اشعار سه تن از شاعران برجستۀ معاصر افغانستان، عشقری، بیتاب و سیّدای کروخی بررسی کند. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد که این شاعران تلاش کرده‌اند که عناصر قلندری را در اشعارشان وارد کنند و از این طریق، به خلق مفاهیم و مضامین قلندرانه بپردازند. سه شاعر مذکور با نادیده-گرفتن تابوهای دینی و اجتماعیِ حاکم بر عصر خویش، این مفاهیم را در شعر خود به کار برده‌اند و به ستایش مراکز فسق و فجوری چون میخانه و بتخانه پرداخته و گاه، مخاطبان‌شان را به زناربستن و غسل تعمید و دیگر مسائلی که با آموزه‌ها و هنجارهای دین اسلام در تضاد است، تشویق کرده‌اند. شطح، تعریض به زاهدان و صوفیان، ترغیب به می‌گساری،‌ چرس و بنگ و نشئه‌کردن و خوشی کاذب، توصیف آلات موسیقی، گرایش به مذهب ملامتیه، بدنامی و پشت ‌پا ‌زدن به نیکنامی‌ها و در کلیت امر، تشویق به شیوۀ زندگی قلندرانه با بسامد فراوانی در شعر این سه شاعر دیده می‌شود. ابراز چنین مفاهیمی در شعر آنان به‌دلیل تأثیرپذیری از سنت شعری گذشته، مخالفت متشرعان و رواج مکتب نمادگرایی (سمبولیسم) عرفانی است.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

شگردهای بلاغی اقناع مخاطب در منشآت فرهادمیرزا

سمیه آقابابایی؛ امیرحسین جمالی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 مهر 1404

https://doi.org/10.22059/jpl.2025.396406.2314

چکیده

زبان یکی از ابزارهای برقراری ارتباط میان انسان‌هاست که به شیوه‌های گوناگونی ازجمله آثار مکتوب و شفاهی بیان می‌گردد. اقناع مخاطب ازطریق زبان تلاشی است که نویسنده با فرستادن پیغام و استفاده از شیوه‌های ... بیشتر زبان یکی از ابزارهای برقراری ارتباط میان انسان‌هاست که به شیوه‌های گوناگونی ازجمله آثار مکتوب و شفاهی بیان می‌گردد. اقناع مخاطب ازطریق زبان تلاشی است که نویسنده با فرستادن پیغام و استفاده از شیوه‌های بلاغی تاثیرگذار انجام می‌دهد. نویسندگان در متون ادبی و تاریخی مختلفی با بهره‌گیری از ابزارهای مختلفی مانند اشعار و احادیث، موسیقی کلام، هشدار و اندرز، تعظیم و اکرام و اغراق بسته‌به بافت متن سعی در اقناع مخاطب خود دارند. فرهادمیرزا معتمدالدوله در دوران پادشاهی ناصرالدین‌شاه قاجار از جمله ادیبان و صاحب‌منصبانی است که در عمدۀ آثار خود از جمله نامه‌هایش به بزرگان و اشخاص برجستۀ معاصر از ابزارهای بلاغی متعددی برای تأثیر بر مخاطبان خود استفاده کرده است. منشآت او شامل 47 نامۀ تاریخی و ادبی به سبک فنی و گاهی ساده است که دارای مضامین متعددی چون بازنمایی وقایع و رخدادها، گزارش اداری ایالات، گله و شکایت و خواسته و طلب است. نویسنده در این نامه‌ها بر اساس بافت نامه و نوع مخاطب، مقام و میزان قدرت او از مؤلفه‌های بلاغی متفاوتی استفاده کرده است. در این پژوهش، 47 نامه با روش کیفی و کمی بررسی شده است. ازجمله نتایج این پژوهش این است که کاربرد شگرد «تضمین به اشعار و متون مقدس» با بیشترین بسامد در تمام بافت نامه‌ها، به‌ویژه در نامه‌های سیاسی و خطاب به بزرگان، نشان از تلاش نویسنده برای تولید اقتدار بلاغی از طریق بینامتنیت دارد. همچنین، بسامد بالای اندرزها و هشدارهای ثانویه در نامه‌های سیاسی، حاکی از راهبردهای غیرمستقیم اقناع در بستر قدرت است. د

مشاهده مقاله

تعداد دوره‌ها	14
تعداد شماره‌ها	29
تعداد مقالات	301
تعداد نویسندگان	438
تعداد مشاهده مقاله	750,857
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	480,607
نسبت مشاهده بر مقاله	2494.54
نسبت دریافت فایل بر مقاله	1596.7
-----------------------------------------
تعداد مقالات ارسال شده	2,264
تعداد مقالات رد شده	1,727
درصد عدم پذیرش	76
تعداد مقالات پذیرفته شده	212
درصد پذیرش	9
زمان پذیرش (روز)	261
تعداد پایگاه های نمایه شده	8
تعداد داوران	359

دوره 14 (1403)

دوره 13 (1402)

دوره 12 (1401)

دوره 11 (1400)

دوره 10 (1399)

دوره 9 (1398)

دوره 8 (1397)

دوره 7 (1396)

دوره 6 (1395)

دوره 5 (1394)

دوره 4 (1393)

دوره 3 (1392)

دوره 2 (1391)

دوره 1 (1390)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان