ادب فارسی

علمی- پژوهشی

بررسی و مقایسۀ حکایات مشترک اسرارنامه و تذکرةالاولیای عطّار

عبدالرضا سیف؛ حمیدرضا فهندژسعدی

دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 1-20

چکیده

یکی از شگردهای پُربسامد در آثار شاعران زبان فارسی، به نظم کشیدن حکایات منثور، به خصوص داستان‌ها و اقوال حکیمانه و صوفیانه است. در این امر، عطار نیشابوری جایگاه برجسته‌ای میان شعرای فارسی دارد. عطار ... بیشتر یکی از شگردهای پُربسامد در آثار شاعران زبان فارسی، به نظم کشیدن حکایات منثور، به خصوص داستان‌ها و اقوال حکیمانه و صوفیانه است. در این امر، عطار نیشابوری جایگاه برجسته‌ای میان شعرای فارسی دارد. عطار جهت خلق مثنوی‌های ارزشمند خود، از تذکرةالاولیاء که ظاهراً حاصل مطالعات دوران جوانی او در منابع تصوف به شمار می‌آید، الهام بسیار گرفته است. این مقاله کوششی است در راستای تبیین اشتراکات محتوایی تذکرةالاولیاء و مثنوی‌های عطار نیشابوری، که به‌طور ویژه، به بازخوانی و تطبیقِ حکایت‌های مشترک اسرارنامه و تذکرةالاولیاء پرداخته است. نویسندگان با انگیزۀ درک هرچه بهتر این مطلب که شاهکارهای زبان فارسی چگونه پدید آمده‌اند، دو اثر اخیر را به مطالعه و مقایسه گرفتند. هدف این بوده است که آماری کمّی و کیفی از جزئیات نمونه‌های تطبیقی به دست دهند و پس از این که مقدّمه‌ای در معرفی این دو کتاب آورده‌اند، نشان داده‌اند که عطار برای پرداختن اسرارنامه، دست‌کم پانزده حکایت از تذکرةالاولیاء برگرفته است و صرف‌نظر از‌ِ حذف و اضافات جزئی، در غالب موارد به هستۀ روایات وفادار بوده است. بیشترین حکایات در پیوند با نام بایزید بسطامی است. حکایات مورد مطالعه، برای ساده‌سازی و بیان مفاهیم عرفانیی چون «طلب»، «فقر»، «سوءالعاقبه»، «رضا»، «ایثار»، «ترک تعلقات»، «تهذیب نفس» و «وحدت وجود» به کار رفته اند که در میان آن‌ها، «وحدتِ وجود» بیشترین تکرار را دارد.

علمی- پژوهشی

«نام‌دهی و طبقه‌بندی» در اشعار سیاسی- اجتماعی فرخی یزدی براساس الگوی کارگزاران اجتماعی ون‌لیوون

محمد کیشانی فراهانی؛ منوچهر اکبری

دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 21-44

چکیده

ادبیات عصر مشروطه با مسائل سیاسی و اجتماعی حاکم بر فضای جامعه آمیختگی شدیدی دارد. شاعران و نویسندگان بر مبنای رویدادهای روز در مقام منتقد، طرفدار یا مخالف وقایع، اشعار و نوشته‌هایشان را به مخاطبان ... بیشتر ادبیات عصر مشروطه با مسائل سیاسی و اجتماعی حاکم بر فضای جامعه آمیختگی شدیدی دارد. شاعران و نویسندگان بر مبنای رویدادهای روز در مقام منتقد، طرفدار یا مخالف وقایع، اشعار و نوشته‌هایشان را به مخاطبان خود عرضه می‌کنند. بررسی ادبیات این روزگار همسو با تحولات اجتماعی و سیاسی این دوره برای دریافت خوانشی بافت مبنا حائز اهمیت است و منبع مناسبی برای تحلیل و بررسی در حوزۀ مطالعات جامعه‌شناختی ـ معنایی محسوب می‌شود. فرخی یزدی از جمله شاعران دوران پرهیاهوی مشروطه است که ذوق و طبع شاعرانه خود را در خدمت اهداف و دغدغه‌های اجتماعی زمانۀ خود قرار داده و سروده‌هایش سرشار از مضامین اجتماعی و مردمی است. تعدد مفاهیم اجتماعی و میهنی در اشعار فرخی یزدی، تحلیلی گفتمان‌کاوانه با نگاهی جامعه‌محور را می‌طلبد. بر این اساس پژوهش حاضر از کاربرد مؤلفه‌های «نام‌دهی و طبقه‌بندی» در رویکرد گفتمانی کارگزاران اجتماعی ون‌لیوون بهره گرفته است. این پژوهش در پی نشان دادن برآیند استفاده از این دو مؤلفه در اشعار فرخی یزدی و بازخوانی‌ آنها در نظام اندیشۀ سیاسی- اجتماعی اوست. بر این مبنا در گام اول ابیاتی که دارای زمینه‌های سیاسی-اجتماعی است، انتخاب شدند؛ در ادامه مؤلفه‌های مورد بحث در هر بیت مشخص گردید و میزان کاربست و بسامد آماری مؤلفه‌ها معین گشت. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که فرخی متناسب با شرایط خفقان عصر خود بیشتر به مؤلفه‌های پوشیده‌گویی توجه داشته است و بیشترین بسامد براساس تعداد رخداد به ترتیب به مؤلفه‌های ارزش‌گذاری منفی، هویت‌نمایی مقوله‌ای، نام‌دهی و کارکردنمایی تعلق می‌گیرد.

علمی- پژوهشی

تطور و تحول فرزندنامه‌ در ادوار ادب فارسی (قرن چهارم تا دوران معاصر)

آسیه ذبیح نیا عمران

دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 45-61

چکیده

در ادوار نظم و نثر فارسی، شاعران و نویسندگان، بخشی از کلام خود را به اندرز به فرزند اختصاص میدادند که این امر دال بر اهمیت و توجه به تعلیمِ فرزند متون ادبی است. فرزندنامهها، نامههای خصوصی در بطن ... بیشتر در ادوار نظم و نثر فارسی، شاعران و نویسندگان، بخشی از کلام خود را به اندرز به فرزند اختصاص میدادند که این امر دال بر اهمیت و توجه به تعلیمِ فرزند متون ادبی است. فرزندنامهها، نامههای خصوصی در بطن متن آثار ادبی هستند که در عین پیوستگی با متن، معنای مستقلی دارند. این فرزندنامهها جای خاصی در متن ندارند، گاهی در بخش آغازین و گاهی در خِتام آمدهاند. فرزندنامهها بیشتر در منظومههای غنایی سبک عراقی مورد توجه قرار گرفتهاند تا جایی که نظامی گنجوی، در لیلی و مجنون در36 بیت، پسر خود محمد، امیرخسرو دهلوی، در دولرانی و خضرخان در 224 بیت، پسرخود «مبارک»، در مجنون و لیلی در 157 بیت، پسرخود «خضر»، سلمان ساوجی، در فراق نامه، در 93 بیت، فرزندخوانده خود «سلطان اویس» و جامى در یوسف و زلیخا ر 99 بیت، در لیلی و مجنون در 32 بیت و در سلامان و ابسال، فرزند خود ضیاءالدین را در 11 بیت و خواجه مسعود قمی در منظومه یوسف و زلیخا پسرخود غیاثالدین محمد را در 143 بیت مورد خطاب قرار دادهاند. شاعران و نویسندگان فرزندان خود را به فضایل اخلاقی تحریض و تشویق و از رذایل و منهیات نهی کردهاند، تنها امیرخسرو در منظومۀ غنایی هشت بهشت، دختر خود عفیفه را در 76 بیت نصیحت میکند. مقالۀ حاضر، با روش توصیفی-تحلیلی میکوشد به این سؤال پاسخ دهد که بیشترین مضمون فرزندنامه‌سرایی در متون ادبی چیست؟ یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که مضامین همۀ فرزندنامه‌ها توجه به اخلاق فردی است.

علمی- پژوهشی

بررسی تشابهات و مشترکات ساختاری بوف‌ کور با دانشجوی پراگ

ابراهیم رنجبر

دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 63-80

چکیده

بوف‌ کور یک متن هنری با موضوع روان‌شناختی است‌. جهان‌بینی رمانتیک و شور عاطفی فضای دنیای شخصیت‌های این رمان را پر کرده‌ است. بدون تردید، هدایت در نوشتن آن از آثار ادبی و هنری و نظریات روان‌کاوانۀ غربی ... بیشتر بوف‌ کور یک متن هنری با موضوع روان‌شناختی است‌. جهان‌بینی رمانتیک و شور عاطفی فضای دنیای شخصیت‌های این رمان را پر کرده‌ است. بدون تردید، هدایت در نوشتن آن از آثار ادبی و هنری و نظریات روان‌کاوانۀ غربی از جمله فروید و یونگ متأثر شده است‌. در این رمان تاثیر نظریۀ روان‌شناختی «سایه» و سنت «همزادنویسی» در عالم ادب روایی بیش از دیگر نظریات است‌. همۀ شخصیت‌های این رمان در حقیقت یک نفر و به عبارت دیگر سایه‌ها یا همزادانی از قهرمان هستند و خودنمایی شخصیت‌ها در پرسوناهای متفاوت موجب شکل‌گیری رمان، ساخته شدن دنیای آن و پیچیدگی زبان آن شده‌است. یکی از آثاری که بوف‌ کور بیش از همه با آن اشتراکات و تشابهاتی دارد، فیلم‌نامه دانشجوی پراگ نوشتۀ اِوِرس است‌. این فیلم‌نامه در سال 1913 در آلمان به نمایش درآمد و در سال‌های 1926 بازسازی مجدد و در سال 1935 صداگذاری شد. هدف این نوشته یافتن مشترکات و تشابهات این دو اثر است‌. روش بررسی مطابقه دادن ساختار، مراحل شکل‌گیری، استفاده از ابزارها و نمادها، نقش‌های شخصیت‌ها، روابط شخصیت‌ها با قهرمان و پیام این دو اثر است‌. نتیجۀ بررسی نشان می‌دهد که مشترکات و تشابهات بوف‌ کور با این اثر بیش از دیگر آثاری است‌ که تا حال با بوف‌ کور مقایسه شده‌اند و این مشترکات در زمینه‌هایی که در روش بررسی برشمردیم، دیده می‌شود.

علمی- پژوهشی

تیغِ تهمورث

بهزاد اتونی

دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 81-102

چکیده

یکی از موضوعات رایج در اساطیر و حماسه‌های جهان، اختصاص رزم‌افزارهایی شگفت برای پهلوانان است، که وجهِ مشترک همگیِ آن‌ها، تفاوت و تمایزی است که با رزم‌افزارهای معمولی دارند. گرچه در منظومه‌های پهلوانیِ ... بیشتر یکی از موضوعات رایج در اساطیر و حماسه‌های جهان، اختصاص رزم‌افزارهایی شگفت برای پهلوانان است، که وجهِ مشترک همگیِ آن‌ها، تفاوت و تمایزی است که با رزم‌افزارهای معمولی دارند. گرچه در منظومه‌های پهلوانیِ اصیلی چون شاهنامه، گرشاسب‌نامه، بهمن‌نامه و کوش‌نامه، با تعداد انگشت‌شماری از این رزم‌افزارهای شگفت پهلوانان روبه‌رو هستیم، ولی در عوض، در طومارهای نقالی شاهنامه، منظومه‌های پهلوانی متأخّر و قصه‌های حماسی-ماجراجویانۀ عامیانۀ فارسی، با انبوهی از این‌دست رزم‌افزارها مواجه‌ایم که معروف‌ترین و شاخص‌ترینِ آن‌ها، «تیغ تهمورث» است. این تیغ که ساخته و پرداختۀ ذهن خلّاق نقالان و قصه‌پردازان است، تیغی است سِحرگشا که فقط خاندان رستم از آن بهره می‌جویند، و اگر هم نمونه‌های بسیار معدودی از آن را در دست پهلوانان دیگر می‌بینیم، آنان، پهلوانانی هستند که ساخت‌و‌پرداخت کردار و خویش‌کاری‌هایشان، تحت تأثیر قصه‌های رستم بوده است. اهمیت پژوهش پیشِ ‌رو در آن است که نگارنده، به ریشه‌شناسی اساطیری تیغ تهمورث می‌پردازد و شکل‌گیری آن را در طومارهای نقالی و قصه‌های عامیانه، براساس گفتمان رایج در ادب اساطیری و پهلوانی بررسی می‌کند. این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع درجه اول اساطیری، تاریخی و حماسی صورت پذیرفته است، بدین نتیجه می‌رسد که علت انتساب تیغ سِحرگشا به تهمورث، سه رخداد اساطیری منتسب به او، یعنی: پیشدادی بودن، زیناوند بودن و نبرد با دیوان و جادوان است. ضمناً این تیغکه به علت «پدیدۀ انتقال»، به کیومرث، جمشید و سلیمانع نیز منتسب شده‌ است، سه کارکردِ مهم را در متون نقالی و عامیانه بر عهده دارد؛ این سه کارکرد عبارت‌اند از: روئین‌تن‌کشی، جادوکشی و باطل‌السحر بودن.

علمی- پژوهشی

ترسیم نظام گفتمان تعلیمی در چند متن روایی منظوم

فضل الله خدادادی

دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 103-119

چکیده

شاید در ظاهر چنین به نظر برسد که در روساخت روایی متنهای روایی منظوم فارسی که انگیزهای تعلیمی دارند تفاوتی دیده نمیشود و هدف خالقان این آثار ایجاد متنی روایی به‌ قصد انتقال پیامی اخلاقی به مخاطب ... بیشتر

علمی- پژوهشی

سیالیت بن‌مایه‌ها در شعر صائب تبریزی و سبک هندی (بررسی موردی بن‌مایۀ سرو و قمری)

سعید رحیمی؛ علیرضا امامی

دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 121-139

چکیده

بن‌مایه‌ها یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های ساختاری و وحدت‌بخش آثار هنری هستند. در حوزۀ ادبیات نیز، بن‌مایه‌ها به‌عنوان عناصر تکرارشوندۀ سبک‌ساز، ازجملۀ عناصر مهم بسیاری از متون، اعم از شعر و داستان، ... بیشتر بن‌مایه‌ها یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های ساختاری و وحدت‌بخش آثار هنری هستند. در حوزۀ ادبیات نیز، بن‌مایه‌ها به‌عنوان عناصر تکرارشوندۀ سبک‌ساز، ازجملۀ عناصر مهم بسیاری از متون، اعم از شعر و داستان، هستند. با مطالعۀ دقیق‌تر شعر دورۀ صفویه، موسوم به شعر سبک هندی، درمی‌یابیم که کاربرد بن‌مایه‌ها بسامد بالا و معنی‌داری یافته است. شاعران این دوران علاوه‌بر استفادۀ فراوان از این عنصر ادبی، در جهت ایجاد تمایز بین سخن خود و سنّت شعر فارسی، تغییراتی را نیز در بن‌مایه‌ها ایجاد کردند. یکی از مهم‌ترین این شاعران، صائب تبریزی، شاعر سدۀ یازدهم، است. وی تمایل زیادی به مضمون‌پردازی ازطریق کاربرد بن‌مایه‌های شعری دارد. جدا از آن، آنچه دیگر شاخصۀ شعر او را رقم می‌زند، تغییراتی است که در دلالت بن‌مایه‌ها به نسبت شعر پیش از خود ایجاد می‌کند. در تحقیقات ادبی فارسی، از این دلالت‌های بن‌مایه‌ها با عنوان تداعی یاد شده است. در تحقیق حاضر کوشش شده است، با تطبیق مفهوم اصطلاح تداعی با اصطلاح انگیزش در آثار ژرار ژنت، نظریه‌پرداز معاصر فرانسوی، تحول بن‌مایه‌های شعری از دیدگاهی جدید بررسی شود. درنهایت با مبنا قرار دادن بن‌مایۀ سرو و قمری/ فاخته، در غزلیات صائب تبریزی، این نتیجه حاصل شده است که یکی از ویژگی‌های سبک فردی صائب و در سطحی کلی‌تر، سبک دوره‌ای وی این است که تمایل فراوان ایشان به خلق انگیزش‌های جدید و بدیع برای بن‌مایه‌های شعری، سبب ویژگی‌ای شده است که در تحقیق حاضر «سیالیت بن‌مایه‌ها» نامیده شد. این ویژگی در موارد بسیار باعث شده است، انگیزش‌های متعدد و گاه آشفته و متناقض برای بن‌مایه‌ای واحد انتزاع شود. درواقع می‌توان سیالیت بن‌مایه‌ها را روی دیگر افراط در مضمون‌پردازی و تخیل‌های مهارگسیخته در شعر دورۀ مورد نظر دانست و واکنشی به فقدانی احتمالی که شاعران این دوره در نگاه به شاعران بزرگ پیش از خویش احساس می‌کرده‌اند.

علمی- پژوهشی

گزارش یک ربایش (حلّ رسالة‌القدس و غلطات‌السّالکین روزبهان به‌وسیلۀ قطب‌الدّین‌محمّد جامی در حدیقة‌الحقیقه)

همایون شکری

دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 141-162

چکیده

در پژوهش حاضر به‌روش تحلیلی‌-‌توصیفی، برای نخستین بار، مهمّ‌ترین جنبه‌های یک ربایش ادبی بررسی شده است؛ با این توضیح که قطب‌الدّین محمّد جامی، نوه و جانشین شیخ احمد جام، دو رسالۀ روزبهان (رسالةالقدس ... بیشتر در پژوهش حاضر به‌روش تحلیلی‌-‌توصیفی، برای نخستین بار، مهمّ‌ترین جنبه‌های یک ربایش ادبی بررسی شده است؛ با این توضیح که قطب‌الدّین محمّد جامی، نوه و جانشین شیخ احمد جام، دو رسالۀ روزبهان (رسالةالقدس و غلطات‌السّالکین) را ربوده و از ترکیب این دو اثر، کتاب حدیقةالحقیقه را ساخته است. در این پژوهش، ابتدا، به فرآیند شخصی‌سازی ربایش ادبی قطب‌الدّین پرداخته‌ایم و جنبه‌های مختلف این فرآیند را بررسی کرده‌ایم. قطب‌الدّین از بزرگان مورد تأیید خاندان شیخ جام خواسته است که تأیید کنند که محتوای حدیقه با شریعت مصطفوی مطابقت دارد. ما پس از نقد دیدگاه‌هایی که پیش از این به چرایی این درخواست پرداخته‌اند، امکان دیگری را در بازخوانی نیّت اصلی قطب‌الدّین مطرح کرده‌ایم. یکی از مهمّ‌ترین و چالش‌برانگیزترین مسائل در مقایسۀ دو رسالۀ روزبهان و اثر قطب‌الدّین، بررسی اختلاف دیدگاه‌های ایشان است. با بررسی و مقایسۀ آثار، مشخّص شد که این دو عارف در موضوعاتی متعدد دیدگاه‌های متفاوتی دارند. این امر موجبات تغییر ایدئولوژیک متن رساله‌های روزبهان را فراهم آورده است. در پژوهش حاضر به برخی از تغییرات ایدئولوژیک این ربایش ادبی نیز پرداخته‌ایم. با وجود اینکه ربایش ادبی محرز است، باید گفت که نسخه‌های حدیقه می‌تواند در تصحیح رساله‌های روزبهان مورد استفاده و استناد قرار بگیرد؛ بنا بر این ما کوشیده‌ایم مشخّص کنیم نزدیک‌ترین نسخه به نسخۀ مورد استفادۀ قطب‌الدّین کدام نسخه بوده است.

علمی- پژوهشی

از اسطورۀ فرّ تا انرژی کیهانی در شاهنامۀ فردوسی

زهرا جلیلی؛ عبدالله واثق عباسی؛ محمدامیر مشهدی

دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 163-185

چکیده

سرتاسر شاهنامه جدال تجسم حماسی اهورامزدا و اهریمن یا خیر و شر و نبرد روشنایی و تاریکی است. شالودۀ اصلی شاهنامه را فرّ و مبارزات فرهمندان با اهریمنان تشکیل می‌دهد. فرّ از نمادهای پرکاربرد و کلیدی در اساطیر ... بیشتر

علمی- پژوهشی

بررسی و تحلیل کارکرد رنگ در شعر پایداری افغانستان براساس نظریۀ ماکس لوشر؛ مطالعۀ موردی اشعار خلیل‌الله خلیلی

شفیع الله سالک؛ مهسا رون؛ سید علی قاسم زاده

دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 187-210

چکیده

ادبیات فارسی معاصر افغانستان، متأثّر از عوامل اجتماعی و فرهنگی انقلاب مشروطه و سپس کودتای هفتم ثور (7اردیبهشت)، متحوّل و زمینهساز شکل‌گیری جریان‌های متفاوت شعری شد که هریک شعر را برمبنای اندیشههای ... بیشتر ادبیات فارسی معاصر افغانستان، متأثّر از عوامل اجتماعی و فرهنگی انقلاب مشروطه و سپس کودتای هفتم ثور (7اردیبهشت)، متحوّل و زمینهساز شکل‌گیری جریان‌های متفاوت شعری شد که هریک شعر را برمبنای اندیشههای آرمان‌گرایانۀ خویش تفسیر میکردند. شاعران این جریانهای شعری از رنگ‌ها نیز، به‌عنوان ابزاری برای بیان اهداف سیاسی و اجتماعی‌ خود، بهره برده‌اند؛ به‌ویژه شاعران جریان پایداری، از سرآمدترین جریانهای شعر معاصر افغانستان، در بیان افکار خود، از طیف‌های مختلف رنگها استفاده کرده‌اند. رنگ‌ها، به‌سبب نقش مهمشان در بازتاب شخصیت عاطفی و معنوی افراد، در علم روان‌شناسی مدرن نیز موردتوجه قرار گرفتهاند. یکی از آزمونهایی که براساس کیفیت کاربرد رنگها می‌تواند وضعیت روحی و روانی هنرمند را بازگو کند، نظریۀ روان‌شناسی رنگ ماکس لوشر است. پژوهش حاضر به‌شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام گرفته و اهمیت آن در این است که مطالعه روشمند شعر پایداری افغانستان می‌تواند ما را با لایه‌های پنهان و نحوۀ تفکر شاعران این جریان آشنا سازد.بررسی موردی کارکرد هشت رنگ کاربردی لوشر در اشعار خلیل‌الله خلیلی، طلایهدار شعر مقاومت و پایداری افغانستان، نشان میدهد کاربرد وافر رنگ سرخ و سیاه در وضعیت نخست نشاندهندۀ گرایش شاعر به مفهوم قیام و مبارزه علیه استبداد و نابسامانی‌های اجتماعی است؛ همچنین بسامد رنگ سبز و آبی در وضعیت دوم، که حاکی از وضع واقعی است، تمایل و امید شاعر به زندگیِ بهتر، پایان تجاوز و ایجاد تحوّل عمیق در جامعه را نشان می‌دهد.

علمی- پژوهشی

واکاوی مقولۀ مکان در سه داستان شاهنامه بنا بر نظریۀ ذهنیت اسطوره‌ایِ لوی-برول

آرمان فاتح دولت‌آبادی؛ حبیب اله عباسی؛ عفت نقابی

دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 211-230

چکیده

ابهام مکان در شاهنامه موضوعی است که در بخش‌های اساطیری و پهلوانی به چشم می‌آید. ایران از مکان‌هایی است که دارای ابهام است. در سه داستان تاج‌گذاری ایرج، دربندشدنِ کیکاوس در هاماوران و جنگ بزرگ کیخسرو ... بیشتر ابهام مکان در شاهنامه موضوعی است که در بخش‌های اساطیری و پهلوانی به چشم می‌آید. ایران از مکان‌هایی است که دارای ابهام است. در سه داستان تاج‌گذاری ایرج، دربندشدنِ کیکاوس در هاماوران و جنگ بزرگ کیخسرو و افراسیاب، ایران نقشی برجسته در روایت داستان دارد. همچنین ابهام ایران در این سه داستان و ویژگی‌های اساطیری آن چشم‌گیر است. در این پژوهش کوشیده‌ایم تا با تکیه بر مطالعات کتاب‌خانه‌ای و بهره‌گیری از روش تفسیری-تحلیلی و تأکید بر نظریۀ ذهنیت اسطوره‌ای لوی-‌برول به خوانشی انسان‌شناسانه از این سه داستان برسیم. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که ابهام مکان نتیجۀ ذهنیت اسطوره‌ای سازندگان این داستان‌هاست. در این داستان‌ها ایران و ایرانیان مفاهیم مستقل نیستند بلکه مقولاتی آمیخته‌اند که عواطفی را به همراه دارند. ذهنیت اسطوره‌ای تهدید هر عضو گروه را به‌عنوان تهدید تمامیت آن در نظر می‌گیرد چرا که کل و جز را یکی می‌داند و از نظر این ذهنیت، چنین دیدگاهی دارای تناقض نیست. پس جنگ‌های ایرانیان و تورانیان چیزی فراتر از جنگ‌های سیاسی و تلاشی برای نگاهداشت ایران و ایرانیان است. همچنین در داستان‌هایی که در این مقاله تحلیل کرده‌ایم، کین‌ستانی نقشی اساسی در پیشبرد داستان دارد چرا که این رفتار از نظر اخلاق پذیرفته از جانب ذهنیت اسطوره‌ای برای حفظ گروه بایسته است. ابهام مکان در شاهنامه علاوه‌بر دلایل گوناگون، نتیجه‌ی ذهنیت اسطوره‌ای سازندگان است.

علمی- پژوهشی

بررسی اندیشه‌های ایرانشهری به عنوان مؤلّفۀ سبک فکری در گرشاسپ‌نامه

سید محمد فتح اله زاده؛ میرجلیل اکرمی

دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1401، صفحه 231-254

چکیده

گرشاسپ‌نامۀ اسدی طوسی مهمترین متون پهلوانی و حماسی پس از شاهنامه است. اگرچه موضوع آن جنگها و هنرنماییهای پهلوانی است، ولی عناصر مهم و اثرگذار در فرآیند شکل گیری اندیشههای ایرانشهری درآن نهفته ... بیشتر گرشاسپ‌نامۀ اسدی طوسی مهمترین متون پهلوانی و حماسی پس از شاهنامه است. اگرچه موضوع آن جنگها و هنرنماییهای پهلوانی است، ولی عناصر مهم و اثرگذار در فرآیند شکل گیری اندیشههای ایرانشهری درآن نهفته است. غرض از تحقیق حاضر شناسایی و تحلیل مبانی فکری ایرانشهری به عنوان یکی از مختصات در سطح فکری این اثر ارزشمند است. حال این سؤال مطرح است که باورها و اندیشههای ایرانشهری در این کتاب چگونه بوده؟ و چه انعکاسی داشته است؟ برای پاسخ به سؤالات در این پژوهش که به روش تحلیلی- توصیفی و مبتنی بر مطالعات کتابخانهای است، موضوعات و عناصری چون «خردوخردگرایی، خداشناسی و دینمداری، شاه آرمانی، آشتی و دوستی، پیمان، سوگند، پیشگویی، دخمهها، جادو، بخت و سرنوشت» که از عمدهترین مبانی فکری ایرانشهریها و ایرانیان باستان بوده است، بر اساس گرشاسپ‌نامه و استشهاد به شاهنامه، بهمن‌نامه، برزونامه، فرامرزنامه، بانو‌گشسپ‌نامه و دیوان دقیقی بررسی و تحلیل شده است. با مطالعه و بررسی گرشاسپ‌نامه و منظومه‌های حماسی سبک خراسانی نتیجه میگیریم که کمتر بخشی از اشعار او را میتوان یافت که تحت تأثیر اندیشههای ایرانشهری نباشد. و این موضوعات و عناصر در گرشاسپ‌نامۀ اسدی به عنوان دومین و برترین اثر ادبی سبک خراسانی متجلی شده است. و نسبت به آثار دیگر شاعران حماسهسرای این سبک به بهترین شکل انعکاس داشته است.

بررسی و تحلیل تابو در بوف کور

شیرزاد طایفی؛ الناز خجسته

دوره 2، شماره 1 ، شهریور 1391، ، صفحه 101-122

چکیده

صادق هدایت به عنوان نویسنده‌ای پیشرو در گستر? ادبیات داستانی معاصر، در خلق آثار خود همواره از بن‌مایه‌های روانکاوانه بهره برده است. در میان آثار او، بوف کور بیش از سایر آثارش از مباحث روانکاوی ... بیشتر صادق هدایت به عنوان نویسنده‌ای پیشرو در گستر? ادبیات داستانی معاصر، در خلق آثار خود همواره از بن‌مایه‌های روانکاوانه بهره برده است. در میان آثار او، بوف کور بیش از سایر آثارش از مباحث روانکاوی تأثیر پذیرفته است؛ به‌گونه‌ای که می‌توان آن را رمانواره‌ای روانکاوانه نامید. البته آنچه در تحلیل این داستان بیش از هر عاملی مهم است، عملکردهای «راوی» داستان و تباین شخصیت او با چهر? خود هدایت است.راوی به عنوان محور اصلی رویداد داستان، فردی است که باید ساختار روان وی دقیقاً شناخته شود تا بتوان دربار? نحو? روایت او به‌درستی قضاوت کرد. از آنجا که روان راوی دچار تناقضات و ناسازگاری‌های فراوانی است، به نظر می‌رسد ممیزه‌هایی که ساختار شخصیت او را به وجود می‌آورد، برساخته از تابوهای روانی چندگانه‌ای است که خط مشی‌ فکری وی را پدید می‌آورد. در این پژوهش علاوه بر روانکاوی شخصیت راوی، تابوهای روح وی و دلایل شکل‌گیری آن را به صورت تحلیلی بررسی کرده‌ایم، تا دریابیم اساساً چه عواملی موجب شکل‌گیری شخصیت «راوی» با این ویژگی‌ها شده است؛ از این رو به نظر می-رسد اصلی‌ترین تابوی داستان که از لحاظ ابعاد اجتماعی و روانی حائز اهمیت است،‌ »زن» می‌باشد که ساختارهای روانی خاص راوی در مراحل مختلف رشد فکری وی، سه کاراکتر زن داستان را در قالب سه تابوی مجزا بازتاب می‌دهد.

بررسی ارتباط انسان با طبیعت در شعر

زهرا پارساپور

دوره 2، شماره 1 ، شهریور 1391، ، صفحه 77-100

چکیده

یکی از موضوعات نقد بوم‌گرا (Ecocriticism) که به رابط? ادبیات و محیط زیست می‌پردازد، بررسی نحو? نگرش انسان به طبیعت در آثار ادبی است که می‌تواند از عوامل مختلفی چون جنسیت، زمان، فرهنگ، اندیشه تأثیر پذیرفته ... بیشتر

تمثیل‌ها و برخی مضامین مشترک مثنوی و حدیقه

علیرضا حاجیان نژاد؛ سرور رباط‌جزی؛ طاهره خیری

دوره 4، شماره 2 ، اسفند 1393، ، صفحه 61-80

چکیده

قرن شش و هفت هجری، از دوره‌های بسیار درخشان زبان و ادبیّات فارسی، به‌ویژه در حوزۀ شعر عرفانی است که ظهور و تکامل و اوج آن به دست سه تن از شاعران بزرگ عارف ایرانی ـ اسلامی (سنایی، عطّار، مولوی) رقم می‌خورد. ... بیشتر

رابطة معنایی جمله‌وارة پایه و پیرو در جمله‌های شرطی زبان فارسی

سیدمحمدرضا ابن الرسول؛ سمیه کاظمی نجف آبادی؛ مهری کاظمی

دوره 6، شماره 1 ، خرداد 1395، ، صفحه 93-112

چکیده

زبان، نظامی از روابط متداخل است؛ بهگونه‌ای که مفهوم یک جزء، جز در سایة ارتباط با اجزاء و عناصر دیگر دریافت نمی‌شود. ارتباط بین ساخت‌ها و سازه‌های زبانی بر دو گونه است: رابطة لفظی و رابطة معنایی که ... بیشتر

بررسی و تحلیل عنوان کتاب‌‌ها و سروده‌های مهدی اخوان ثالث

علی محمدی؛ طاهره قاسمی دورآبادی

دوره 6، شماره 1 ، خرداد 1395، ، صفحه 77-92

چکیده

عنوان اثر، نامی است که از سوی پدید‌آورنده یا ناقد اثر بدان داده می‌شود. اهمیت عنوان، تنها از آن روی نیست که اثر را شناسنامه‌دار و از سایر عنوان‌ها متمایز می‌کند، بلکه می‌تواند دال بر کیفیّت و اهمیت ... بیشتر

علمی- پژوهشی

نقد و ارزیابی تاریخی نُه حکایت از تذکرة الاولیای عطار نیشابوری

حمیدرضا فهندژسعدی؛ عبدالرضا سیف

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 آبان 1402

چکیده

صحت و سُقمِ بعضی از محتویاتِ متونِ عرفانی، به‌ویژه کتاب‌هایی که با تمرکز بیشتری به احوال و گفته‌های صوفیان پرداخته‌اند، همواره محلِ بحث و گفتگو بوده است. بحث‌ها و انتقادها آن‌گاه افزونی می‌گیرد ... بیشتر صحت و سُقمِ بعضی از محتویاتِ متونِ عرفانی، به‌ویژه کتاب‌هایی که با تمرکز بیشتری به احوال و گفته‌های صوفیان پرداخته‌اند، همواره محلِ بحث و گفتگو بوده است. بحث‌ها و انتقادها آن‌گاه افزونی می‌گیرد که قرار باشد از روایاتِ چنین کتاب‌هایی در تدوینِ جزئیات و حقایقِ تاریخی بهره ببرند. یکی از این کتاب‌ها تذکرة‌الاولیای عطار است که هرچند از نخستین نامه‌هایی است که در زبانِ فارسی به گفته‌ها و حکایت‌های صوفیان پرداخته است و نثری کم‌نظیر دارد، امّا نمی‌توان به گزاره‌های آن به صورتِ مطلق اعتماد کرد. در این جستار، پس از مقدمه‌ای دربارۀ تذکرة‌الاولیاء، به دلایلِ بروزِ خطاهای تاریخی در کتاب‌های تذکره و مقامات پرداخته می‌شود و سپس نُه مورد از گزاره‌های این کتاب از منظرِ تاریخی، بررسی و نقد خواهد شد. مخاطب درمی‌یابد که ماجرای امام صادق در مجلسِ منصور دوانیقی متأثّر از تفسیرِ داستان معجزۀ حضرت موسی با ساحران است که در تفسیر بیضاوی آمده است. ابوحازم مدنی با ابوهریره مصاحبتی نداشته است و به سختی می‌توان او را از بزرگانِ «تابعین» به حساب آورد. عبداللّه مبارک پیش از فُضیل عیاض وفات یافته است و ممکن نیست که در رثای مرگِ فضیل عیاض مطلبی گفته باشد. شاگردی بایزید بسطامی نزدِ امام صادق بار دیگر بررسی و رد شد.امام شافعی هیچگاه شاگرد مالک دینار نبوده است. امام شافعی مقدمِّ بر احمد حنبل بوده است و ممکن نیست که احمدِ حنبل در کهن‌سالی به نزدِ شافعی جوان رفته باشد. همچنین امکان ندارد که عبداللّه مبارک به زیارت شخصِ احمد حنبل رفته باشد. هیچ یک از خلیفه‌های وقت با نفرین سفیانِ...

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

ریشه‌های حکایت‌ در زبان عرفان تا پایان قرن سوم(بر پایۀ آثار شقیق ، حارث محاسبی، نوری، خراز، جنید)

مریم جعفرزاده؛ علیرضا فولادی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 آبان 1402

چکیده

حکایت یکی از پرکاربردترین انواع داستانی در زبان عرفان است. با این حال، تا قبل از قرن چهارم که قرن پاگیری حکایت های عرفانی است، ضمن آثار اولیۀ عرفای مسلمان چندان با حکایت مواجه نیستیم و این نکته ما را بر ... بیشتر

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

تاثیر خوانش دوگانه شعر بر ساختار دستوری، بلاغی و معنایی آن

علیرضا نبی‌لو

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 آبان 1402

چکیده

خوانش صحیح شعر، رابطه مستقیمی با تعیین ساختار دستوری، بلاغی و معنایی آن دارد. برخی از اشعار با توجه به نوع خوانش، دچار تغییراتی در ساختار دستوری، بلاغی و معنایی می شوند، این تغییرات در نوع و نقش کلمات ... بیشتر

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

رئالیسم و رئالیسم وهمی، مبنای صورت‌بندی تقابل‌های دوگانه در داستان‌های دلواپس کهرم و دگمه‌های بی‌رنگ، از حسن فرهنگ‌فر

نسرین اسدپور؛ علی اکبر باقری خلیلی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 آبان 1402

چکیده

حسن فرهنگ‌فر، نویسندهٔ معاصر گیلانی در قلمرو رمان و داستان کوتاه شناخته ‌شده‌است. اهتمام فرهنگ‌فر به پالایش جامعه از فاصلهٔ طبقاتی، عقب‌ماندگی‌های فرهنگی و ضرورت برخورداری از حقوق مدنی، موجب شد ... بیشتر حسن فرهنگ‌فر، نویسندهٔ معاصر گیلانی در قلمرو رمان و داستان کوتاه شناخته ‌شده‌است. اهتمام فرهنگ‌فر به پالایش جامعه از فاصلهٔ طبقاتی، عقب‌ماندگی‌های فرهنگی و ضرورت برخورداری از حقوق مدنی، موجب شد تا با تلفیقی از دیدگاه رئالیسم و رئالیسم وهمی، واقعیت‌های اجتماعی را سوژهٔ داستان‌هایش سازد و ساختار آن‌ها را بر تقابل‌های دوگانه بنا نهد. با توجه به ابعاد و ویژگی‌های تقابل‌های دوگانه در نظریهٔ ساختارگرایی آثار ادبی را می‌توان براساس آن تحلیل کرد. در این پژوهش، تقابل‌‌های دوگانه در داستان‌های فرهنگ‌فر به: 1) شخصیتی و اندیشگی ۲) مکانی ۳) زمانی ۴) نشانه‌ای‌ـ واژگانی، تقسیم‌شده و نقش نگاه رئالیستی و رئالیستی وهمی فرهنگ‌فر در شکل‌گیری آن‌ها در دو مجموعهٔ دلواپسِ ‌ِکهرم و دگمه‌های بی‌رنگ، به روش توصیفی- تحلیلی واکاوی شده‌است. براساس نتایج تحقیق، مکان و زمان و سنّت‌های قراردادی تعیین‌کنندهٔ صورت‌بندی اخلاق فردی در داستان‌های رئالیستی و رئالیسم وهمی فرهنگ‌فر بوده، تقابل‌ شخصیتی بیش از تقابل‌های دیگر در آن‌ها برجستگی دارد. یکی از دلایل آن، ورود نویسنده به جزئیات و توصیف روانکاوانهٔ جهان درون و بیرون شخصیت‌هاست. چون رئالیسم وهمی بین دو امر سرگردان است، قابلیت بیشتری برای خلق تقابل‌های دوگانه دارد. در این داستان‌ها ماهیّت تقابل شخصیتی به‌گونه‌ای است که تقابل‌های مکانی، زمانی و نشانه‌ای را در خود پدیدار می‌گرداند تا زمینه‌های بروز و ظهور رخدادهای رئالیستی و رئالیسم وهمی را مهیا سازد.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

تحلیل گفتمان انتقادی غزلیات واصف باختری بر مبنای رویکرد فرکلاف

نعمت الله ایران زاده؛ محمدشاهپور قادری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 آبان 1402

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی، در پی کشف حقایق نهان در ژرف‌ساخت آثار ادبی است، که در آن مسائل زبانی و روابط میان گفتمان‌ها، با توجه به ساختارهای اجتماعی و فرهنگی با مناسبات قدرت مطالعه می‌‌گردد. در این مقاله ... بیشتر تحلیل گفتمان انتقادی، در پی کشف حقایق نهان در ژرف‌ساخت آثار ادبی است، که در آن مسائل زبانی و روابط میان گفتمان‌ها، با توجه به ساختارهای اجتماعی و فرهنگی با مناسبات قدرت مطالعه می‌‌گردد. در این مقاله با استفاده از این رویکرد،گزاره‌های اجتماعی، ناسیونالیزم قومی و هژمونی زبانی گفتمان سلطه، بازنمایی و مظالم اجتماعی و «جنایات فرهنگی» حاکمان مستبد دههٔ چهل و پنجاه افغانستان، در غزلیات باختری تحلیل شده و در مقابل، گفتمان‌ انتقادی غزلیات باختری، در حوزهٔ شعر معاصر فارسی افغانستان، با روش تحلیلی ـ توصیفی و کیفی، از منظر تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین گردیده است. غزلیات دههٔ چهل و پنجاه باختری، نمای روشن، برساخت‌هایی است، که بسیاری از دگردیسی‌های اجتماعی و فرهنگی ایران کهن و خراسان، در آن بازتاب یافته است. پژوهش حاضر، مخاطب را در درک بهتر ارزش‌های ایدئولوژیک شاعر و تحلیل فضای گفتمان غالب دههٔ چهل و پنجاه در تاریخ معاصر افغانستان یاری می‌رساند. نتیجه پژوهش نشان داده، که باختری با نگاه ریزبین و انتقادی اغلب زوایای پیدا و پنهان نظام مستبد گفتمان حاکم و زندگی دشوار طبقاتی آن زمان را آشکار نموده است. شاعر، انتقادهای جدی به نظام‌ اجتماعی و سکوت تلخ مردم در برابر استبداد اجتماعی، وارد نموده و گفتمان قدرت و هژمونی زبانی دوران را به شدت به چالش کشیده است.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

بررسی چگونگی تأثیر آنیمیسم بر تأویل‌پذیری در اشعار یدالله رؤیایی بر اساس نظریه‌ی دریافت

فاطمه مدرسی؛ هادی طیطه؛ مهسا ایمانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 آبان 1402

چکیده

یدالله رؤیایی از جمله شاعران و نظریه‌پردازان شعر حجم یا اسپاسمانتالیسم است که طبیعت در شعر او حضوری چشم‌گیر دارد. رؤیایی به طبیعت به مثابه‌ی انسان یا جانداری مستقل نگاه می‌کند که رفتار، حالات، کنش ... بیشتر یدالله رؤیایی از جمله شاعران و نظریه‌پردازان شعر حجم یا اسپاسمانتالیسم است که طبیعت در شعر او حضوری چشم‌گیر دارد. رؤیایی به طبیعت به مثابه‌ی انسان یا جانداری مستقل نگاه می‌کند که رفتار، حالات، کنش و واکنش‌های یک موجود زنده را دارد. در بلاغت از این نوع کارکرد به نام آنیمیسم یا جاندارانگاری یاد می‌شود. این آنیمیسم در شعر رؤیایی دو وجه دارد یا در سطح ترکیب و به شیوه‌ی استعاره‌ی مکنیه صورت می-گیرد یا در محور همنشینی و در اثر نسبت دادن صفت، رفتار، کنش و واکنش‌های انسانی به شیء و پدیده‌های طبیعی اتفاق می‌افتد. در شعر رؤیایی گاهی پدیده‌های طبیعی نه به مثابه‌ی یک انسان بلکه به مثابه‌ی موجودی مستقل جلوه می‌کنند. رؤیایی در تصاویر مرتبط با آنیمیسم شگردها و تمهیداتی را به کار می‌گیرد که عامل دریافت‌ها و تأویل‌های متعدد می‌شود و مخاطب را در تولید دوباره‌ی اثر یاری می‌کند، به عبارتی این مخاطب است که شعر را بازتولید می‌کند. بدین شیوه شاعر، پیوسته شعر خود را تازه می‌گرداند. از جمله‌ی این شگردها می‌توان به جمع تصاویر ذهنی مرتبط با آنیمیسم، به کارگیری تداخل بلاغی و هم‌شانه کردن اروتیک با آنیمیسم اشاره کرد. در این پژوهش به بررسی شگردها و تمهیدات رؤیایی برای دست‌یابی به تأویل‌های متعدد در تصاویر مرتبط با آنیمیسم بر اساس نظریه‌ی دریافت و به تحلیل نمونه‌ها، بیان تأویل‌های متعدد و علت‌های تأویل‌پذیری بر اساس تمهیدات به کارگرفته شده می‌پردازیم.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

نقد کهن الگویی شخصیت «درویش» در «قصۀ نوش آفرین گوهرتاج»

سعید واعظ؛ زهرا منوچهری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 آبان 1402

چکیده

درویش به معنی تهیدست، نیازمند و گداست. همچنین به زاهدان ، عارفان و صوفیانی که به دنیا و هر چه در آن است، بی‌اعتنا هستند و روی نیازشان فقط به سمت خداست، درویش می گویند. صفت درویشِ واقعی قناعت، تواضع و خشنودی ... بیشتر درویش به معنی تهیدست، نیازمند و گداست. همچنین به زاهدان ، عارفان و صوفیانی که به دنیا و هر چه در آن است، بی‌اعتنا هستند و روی نیازشان فقط به سمت خداست، درویش می گویند. صفت درویشِ واقعی قناعت، تواضع و خشنودی است. بنابراین، درویش کسی است که خواسته یا ناخواسته، بی‌چیز و فقیر است. دراویشی که خودخواسته از تعلقات دنیوی چشم پوشیده‌اند، بنا بر متون فارسی میانه می‌توانند بر اهریمنان و دیوان (به‌خصوص دیو آز) پیروز شوند و آن‌ها را از جهان برانند. این پژوهش بر آن است که شخصیت درویش را در قصۀ نوش‌آفرین گوهرتاج بر اساس نظریۀ کهن‌الگویی یونگ بررسی کند و خوانش نوینی از این داستان ارائه دهد که موجب درک زیرلایه‌های غریزی، فرهنگی و آرمانی جامعۀ ایرانی در برهه‌ای خاصّ می‌شود. واکاوی شخصیت درویش به عنوان شخصیتی کلیدی در این داستان‌ و حقیقت روان‌شناختی او، می‌تواند این هدف را تقویت کند. ضمن این‌که تأییدی نیز بر اهمیت داستان‌های عامیانه از نظر یونگ است. همچنین سیر این داستان راهکارهایی برای رشد، خودآگاهی و خودشناسی نشان می‌دهد. روش تحقیق، تحلیل کیفی و کمّی است که با استناد به منابع کتابخانه‌ای شکل می‌گیرد. در این داستان هفت شخصیت هستند که می‌توان آن‌ها را با شخصیت درویش تطبیق داد. نقش‌های کهن‌الگویی این شخصیت‌ها به ترتیب بسامد، خویش، نقاب، قهرمان، آنیموس و سایه هستند و نتیجه نشان می‌دهد که این شخصیت در کل از دید عامه، شخصیتی مثبت و محترم بوده است.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

برگردان و بسامدسنجی تکواژهای فارسی ده بند نخست ترکیب بند روحی بغدادی

عبدالرضا سیف؛ محمود فضیلت؛ محمدحسن غلامی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 آذر 1402

چکیده

دادوستد میان زبان ها امری بسیار شایع و رایج است. زبان فارسی به عنوان یکی از مهم ترین و تأثیرگذارترین زبان های جهان اسلام، در طول تاریخ درازدامن خود، تأثیرات گسترده ای بر دیگر زبان های این جغرافیای وسیع ... بیشتر دادوستد میان زبان ها امری بسیار شایع و رایج است. زبان فارسی به عنوان یکی از مهم ترین و تأثیرگذارترین زبان های جهان اسلام، در طول تاریخ درازدامن خود، تأثیرات گسترده ای بر دیگر زبان های این جغرافیای وسیع نهاده است. زبان ترکی عثمانی یکی از زبان هایی است که بیشترین تأثیرات زبانی و فکری و ادبی را از فرهنگ ایرانی پذیرفته است. زمانی که ادبیات دیوانی شکل گرفت، بر بسامد واژه های عربی و فارسی در زبان ترکی عثمانی افزوده شد. این فزونی در شعر دیوانی به حدی رسید که گاه تنها افعال به زبان ترکی بیان می شدند. پس از تأسیس جمهوری ترکیه، نفی ارزش های شرقی شدت یافت و اقداماتی گسترده در جهت پالایش زبان ترکی صورت پذیرفت و واژه های عربی و فارسی بسیاری کنار گذاشته و برابرهایی ترکی برای آن ها یافته یا ساخته شدند. با وجود این، امروزه همچنان واژه ها، ترکیبات، عناصر دستوری و تعابیر عربی و فارسی فراوانی در زبان ترکی استانبولی مشاهده می شوند؛ گرچه بسامد آن ها نسبت به زبان ترکی عثمانی، اندک تر شده است. در این پژوهش، افزون بر برگردان ده بند آغازین ترکیب بند پُرآوازۀ روحی بغدادی، با کاربست روش تحلیل آماری و بسامدسنجی به محاسبۀ میزان تأثیرگذاری زبان فارسی بر این نمونۀ شعر غنایی زبان ترکی عثمانی در سطح تکواژ میپردازیم. یافته های پژوهش نشان می دهند که بیش از یک پنجم تکواژها در این متن از زبان فارسی وام گرفته شده اند. اشتراکات فکری مهمی نیز میان آثار ادب فارسی با شعر یادشده وجود دارد.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

معرّفی مُصحَفِ مُترجَمِ هُدائی افندی (ش20)؛ بررسی نکاتی در اختلاف قرائات

محمدحسین جعفری‌تبار؛ علیرضا حاجیان نژاد

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 آذر 1402

چکیده

اهمّیت پژوهش در مَصاحفِ مُترجَمِ کهن از جنبه‌های گوناگون بر اهل تحقیق روشن است، از فوائدِ گوناگونِ زبانی در تاریخ زبان فارسی تا بهره‌هایی که در علومِ متنوّعِ قرآنی از این گنجینه بر می‌توان گرفت. از ... بیشتر اهمّیت پژوهش در مَصاحفِ مُترجَمِ کهن از جنبه‌های گوناگون بر اهل تحقیق روشن است، از فوائدِ گوناگونِ زبانی در تاریخ زبان فارسی تا بهره‌هایی که در علومِ متنوّعِ قرآنی از این گنجینه بر می‌توان گرفت. از میانِ پُر‌شمار مَصاحفِ مُترجَم، که تا کنون ناشناخته و پژوهش‌ناشده بر جای مانده است، بخت معرّفی و بررسی مُصحفِ کتابخانۀ هُدائی افندی، به‌شماره نسخۀ 20، بازماندۀ اوائل سدۀ هفتم، نخست‌بار نصیبِ ما گشت. علاوه بر فوائد زبانی و لغوی در عرصۀ زبان فارسی، که نُسخ مُترجَمِ کهن علی‌العُموم این‌همه را شامل است، نسخۀ هُدائی افندی متضمّن نکاتی چشم‌گیر است در بعضِ علوم قرآنی چون عَدّالآی و تجوید و علی‌الخصوص اختلاف قرائات. مسألۀ اصلی مقالِ حاضر، بیرون از بررسی نسخه‌شناختی و نکاتی چند در کتابت و ارائۀ شواهدی نویافته در مبحثِ تجویدیِ ادغام، بررسی ضبط و کاربرد اختلاف قرائات و تأثیر آن بر این ترجمه است. با مطالعۀ فاتحة الکتاب تا پایان سورۀ أنعام و آغازِ سورۀ زُمر تا پایانِ قرآن با توصیفِ مواضعِ مؤثر در ترجمه و نیز کاربردهای نادرِ مُختلَفِ قرائات در این مُصحف، فارغ از ترجمه، و تطبیق با بعضِ مصادر در این علم، به تحلیل این شواهد پرداخته‌ایم و نشان داده‌ایم که کتابتِ این مُصحف، به سنّتِ مُصحف‌پردازیِ قدیم بر طریق اختیارِ قرائات، چگونه بر ترجمۀ متن مؤثر افتاده است.

مشاهده مقاله

تعداد دوره‌ها	12
تعداد شماره‌ها	25
تعداد مقالات	271
تعداد نویسندگان	398
تعداد مشاهده مقاله	625,290
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	370,043
نسبت مشاهده بر مقاله	2307.34
نسبت دریافت فایل بر مقاله	1365.47
-----------------------------------------
تعداد مقالات ارسال شده	2,137
تعداد مقالات رد شده	1,630
درصد عدم پذیرش	76
تعداد مقالات پذیرفته شده	183
درصد پذیرش	9
زمان پذیرش (روز)	278
تعداد پایگاه های نمایه شده	8
تعداد داوران	335

دوره 12 (1401)

دوره 11 (1400)

دوره 10 (1399)

دوره 9 (1398)

دوره 8 (1397)

دوره 7 (1396)

دوره 6 (1395)

دوره 5 (1394)

دوره 4 (1393)

دوره 3 (1392)

دوره 2 (1391)

دوره 1 (1390)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان