نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسنده
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
چکیده
اگرچه تنوّع مضمون در غزل‌های حافظ به اوج خود می‌رسد؛ ولی غزل‌های تکمضمونی با مضامین عرفانی، تعلیمی، مدحی و ... نیز در میان غزلیّات او دیده می‌شود. در میان این غزل‌ها، مضامین تعلیمی که اغلب با بهره‌گیری از حکمت، اخلاق، و اندیشه‌های عرفانی همراه است، از اهمیتی خاص برخوردارند. این غزل‌ها علاوه بر پیام‌های تعلیمی خود، از شگردهای تعلیمی و بلاغی متنوّع و هنرمندانه‌ای استفاده می‌کنند که تأثیرگذاری عمیق بر مخاطب را ممکن می‌سازند. از این رو، در این جستار بر آن هستیم ضمن اشاره به غزل‌های تک‌مضمونیِ تعلیمیِ حافظ؛ به روش توصیفی‌تحلیلی و آماری، و با استفاده از نقد بلاغی به این پرسش پاسخ دهیم که حافظ برای ارتباط مؤثّرتر با مخاطبان خود، از چه روش‌ها و شگردهای تعلیمی و بلاغی بهره گرفته و کدام شگردها در این میان برجسته‌تر بوده‌اند؟ نتایج پژوهش نشان می‌دهد که حافظ در غزلیات تکمضمونی تعلیمی خود با بهره‌گیری از لحن تشویقی به‌عنوان اصلی‌ترین و پربسامدترین ابزار اقناع، و استفاده تکمیلی ولی کمتر از لحن‌های تحذیری، توبیخی، و مشفقانه –به ترتیب بسامد- تعادلی هنری میان اقناع عاطفی و منطقی ایجاد کرده است. در روش‌های تعلیمی، کاربست شرط در آموزش ضمنی و سپس کلام مستدل که گاه با لحن تحذیری همراه شده؛ بیشترین استفاده را در استدلال‌سازی داشته‌اند. از سوی دیگر، بررسی روش‌های بلاغی غزلیات تعلیمی حافظ نشان می‌دهد استعاره و سپس تشبیه با ایجاد تصاویری عمیق و ملموس با افزایش لایه‌های معنایی، نقشی کلیدی در انتقال پیام‌های تعلیمی دارند. این تنوّع و ترکیب هنری، نشان‌دهندۀ مهارت حافظ در استفاده هدفمند از شگردهای تعلیمی و ابزارهای بلاغی برای اقناع و برانگیختن تفکر مخاطب است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Methods of Audience Persuasion in Hafez’s Didactic Monothematic Ghazals
نویسنده [English]
- Tahereh Ishany
Institute for humanities and cultural studies
چکیده [English]
Although thematic diversity reaches its peak in Hafez’s ghazals, single-themed ghazals with mystical, didactic, and laudatory themes, among others, can also be found in his works. Among these, didactic themes hold particular significance. Beyond their educational messages, these ghazals employ a variety of artistic and rhetorical techniques that enable profound impact. This study aims to examine Hafez’s single-themed didactic ghazals. Using a descriptive-analytical and statistical approach and employing rhetorical criticism, this study seeks to answer the following question: What methods and didactic-rhetorical strategies did Hafez employ to communicate more effectively with his audience, and which of these strategies were most prominent? The research findings reveal that in his single-themed didactic ghazals, Hafez employs an encouraging tone as his primary and most frequent persuasive tool. Additionally, he complements this with less frequent tones, including cautionary, reproachful, and compassionate tones, in descending order of usage, creating an artistic balance between emotional and logical persuasion. Among the didactic methods, conditional statements in implicit teaching and reasoned discourse—sometimes accompanied by a cautionary tone—are most frequently used for argumentation. On the other hand, the analysis of rhetorical techniques in Hafez’s didactic ghazals indicates that metaphor, followed by simile, plays a key role in conveying didactic messages. These devices create profound and tangible imagery, enriching the poem’s semantic layers.This artistic diversity and combination demonstrate Hafez’s mastery in purposefully employing didactic strategies and rhetorical tools to persuade and inspire reflection in his audience.
کلیدواژه‌ها [English]
- Hafez
- Didactic Ghazal
- Rhetorical Criticism
- Rhetorical Techniques
- Audience Persuasion
)