نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسنده
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
چکیده
اگرچه تنوّع مضمون در غزل‌های حافظ به اوج خود می‌رسد؛ ولی غزل‌های تک‌مضمونی با مضامین عرفانی، تعلیمی، مدحی و ... نیز در میان غزلیّات او دیده می‌شود. در میان این غزل‌ها، مضامین تعلیمی که اغلب با بهره‌گیری از حکمت، اخلاق، و اندیشه‌های عرفانی همراه است، از اهمیتی خاص برخوردارند. این غزل‌ها علاوه بر پیام‌های تعلیمی خود، از شگردهای تعلیمی و بلاغی هنرمندانه‌ای استفاده می‌کنند که تأثیرگذاری عمیق بر مخاطب را ممکن می‌سازند. از این رو، در این جستار بر آنیم ضمن اشاره به غزل‌های تک‌مضمونیِ تعلیمیِ حافظ؛ با استفاده از نقد بلاغی به این پرسش پاسخ دهیم که حافظ برای ارتباط مؤثّرتر با مخاطبان، از چه شگردهایی بهره گرفته و کدام شگردها در این میان برجسته‌تر بوده‌اند؟ فهم این مسئله می‌تواند درک عمیق‌تری از زیبایی‌شناسی شعر حافظ و شیوه‌های اقناع مخاطب در غزل‌های تک‌مضمونی تعلیمی او ارائه دهد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که حافظ در غزلیات تک‌مضمونی تعلیمی خود با بهره‌گیری از لحن تشویقی به‌عنوان اصلی‌ترین ابزار اقناع، و استفاده تکمیلی از لحن‌های تحذیری، توبیخی، و مشفقانه؛ تعادلی هنری میان اقناع عاطفی و منطقی ایجاد کرده است. در روش‌های تعلیمی، کاربست شرط در آموزش ضمنی و سپس کلام مستدل بیشترین استفاده را در استدلال‌سازی داشته‌اند. از سوی دیگر، بررسی روش‌های بلاغی غزلیات تعلیمی حافظ نشان می‌دهد استعاره و سپس تشبیه با ایجاد تصاویری عمیق و ملموس با افزایش لایه‌های معنایی، نقشی کلیدی در انتقال پیام‌های تعلیمی دارند. این ترکیب هنری، نشان‌دهندۀ مهارت حافظ در استفاده هدفمند از شگردهای تعلیمی و ابزارهای بلاغی برای اقناع و برانگیختن تفکر مخاطب است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Methods of Persuading the Audience in Hafez's Didactic Single-Theme Ghazals
نویسنده [English]
- Tahereh Ishany
Institute for humanities and cultural studies
چکیده [English]
Extended Abstract
Hafez’s ghazals represent the pinnacle of thematic diversity. While most of his ghazals are composed with multiple themes, his single-themed ghazals also hold a significant place among his works. Among these, didactic themes, often enriched with wisdom, ethics, and mystical thought, stand out in particular. Since the focus of this study is on “didactic ghazals,” it is essential first to define this type of ghazal. A didactic ghazal is one in which the poet conveys his feelings in the form of teaching or imparting a lesson or method to the audience. These ghazals, beyond their educational messages, employ a variety of rhetorical and artistic techniques that enable profound influence and audience persuasion.
Thus, this study aims to analyze Hafez’s single-themed didactic ghazals using rhetorical criticism—a method that examines the tools utilized by a writer or poet to create impact, persuade the audience, and convey messages—to address the following research questions:
Research Questions:
The primary question of this study is: What methods and didactic-rhetorical strategies did Hafez employ to communicate more effectively with his audience, and which of these strategies are most prominent? Understanding this issue can provide deeper insight into the aesthetics of Hafez’s poetry and his methods of audience persuasion in his didactic ghazals. Accordingly, this study seeks to analyze the techniques used in Hafez’s single-themed didactic ghazals to convey messages and determine the role of each method in establishing a connection with the audience.
Research Objectives:
Understanding these aspects can offer a more profound appreciation of the aesthetics of Hafez’s poetry and his approaches to audience persuasion in his didactic ghazals.
Findings:
In conclusion, the study’s findings reveal that Hafez, in his didactic ghazals, employs an encouraging tone as the primary and most frequent tool of persuasion, complemented by less frequent tones such as cautionary, reproachful, and compassionate, in descending order of usage. This approach creates an artistic equilibrium between emotional and logical persuasion. Among the didactic methods, conditional statements and reasoned discourse are most frequently utilized for argumentation, while tools such as admonition, moral lessons, and direct teaching—though less frequent—are purposefully employed to reinforce the message. Furthermore, the analysis of rhetorical techniques in Hafez’s didactic ghazals demonstrates that metaphor, followed by simile, plays a pivotal role in conveying didactic messages by creating profound and tangible imagery that enriches semantic layers. This artistic diversity and combination illustrate Hafez’s mastery in purposefully employing didactic strategies and rhetorical tools to persuade and inspire his audience.
Keywords: Didactic Ghazals, Hafez, Rhetorical Criticism, Rhetorical Techniques, Audience Persuasion
کلیدواژه‌ها [English]
- Didactic Ghazals
- Hafez
- Rhetorical Criticism
- Rhetorical Techniques
- Audience Persuasion
)