نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

• احمد خواجه ایم ¹
• احمد شفیق رسولیار ²
• زهرا جمشیدی ¹

¹ عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

² دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری (بورسیه دانشگاه هرات)، سبزوار، ایران

چکیده

یکی از موضوعات مطرح در ادب عرفانی به‌ویژه غزل عارفانه، به‌کاربردن مضامین و مفاهیم قلندری است. این شیوه، از سنایی آغاز شد و در شعر غزل‌‌سرایان مطرحی چون عطّار، حافظ، عراقی، مولوی و دیگران، تأثیر فراوانی بر جای نهاد. مضامین و شاخصه‌های قلندریه در دوره‌های اخیر و در غزلیات معاصر افغانستان نیز بازتاب قابل‎توجهی داشته است؛ ازاین‌رو،‌ پژوهش حاضر درصدد است تا به شیوۀ توصیفی‌ـ ‌تحلیلی عناصر و مفاهیم قلندریه را با تکیه بر اشعار سه تن از شاعران برجستۀ معاصر افغانستان، عشقری، بیتاب و سیّدای کروخی بررسی کند. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد که این شاعران تلاش کرده‌اند که عناصر قلندری را در اشعارشان وارد کنند و از این طریق، به خلق مفاهیم و مضامین قلندرانه بپردازند. سه شاعر مذکور با نادیده-گرفتن تابوهای دینی و اجتماعیِ حاکم بر عصر خویش، این مفاهیم را در شعر خود به کار برده‌اند و به ستایش مراکز فسق و فجوری چون میخانه و بتخانه پرداخته و گاه، مخاطبان‌شان را به زناربستن و غسل تعمید و دیگر مسائلی که با آموزه‌ها و هنجارهای دین اسلام در تضاد است، تشویق کرده‌اند. شطح، تعریض به زاهدان و صوفیان، ترغیب به می‌گساری،‌ چرس و بنگ و نشئه‌کردن و خوشی کاذب، توصیف آلات موسیقی، گرایش به مذهب ملامتیه، بدنامی و پشت ‌پا ‌زدن به نیکنامی‌ها و در کلیت امر، تشویق به شیوۀ زندگی قلندرانه با بسامد فراوانی در شعر این سه شاعر دیده می‌شود. ابراز چنین مفاهیمی در شعر آنان به‌دلیل تأثیرپذیری از سنت شعری گذشته، مخالفت متشرعان و رواج مکتب نمادگرایی (سمبولیسم) عرفانی است.

کلیدواژه‌ها

• غزل عارفانه
• قلندریه
• افغانستان
• ‌ عشقری
• بیتاب
• سیّدای کروخی

موضوعات

• زبان و ادبیات فارسی

عنوان مقاله [English]

The Reflection of Qalandariyya in Persian Poetry of Afghanistan in the Works of Ashqar, Bitab, and Sayyida Karukhi

نویسندگان [English]

• Ahmad Khajehim ¹
• Ahmad Shafigh Rasoulyar ²
• Zahra Jamshidee ¹

¹ Faculty member of Persian language and literature at Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran

² Ph.D Candidate of Persian language and literature at Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran

چکیده [English]

One of the prominent topics in mystical literature, especially mystical ghazal, is the use of Qalandari themes and concepts. This style began with Sana'i and had a great influence on the poetry of prominent ghazal writers such as Attar, Hafez, Iraqi, Rumi, and others. The themes and characteristics of Qalandari have also had a significant impact in recent periods and in contemporary ghazals in Afghanistan; Therefore, the present study aims to examine the elements and concepts of Qalandariyyah in a descriptive-analytical manner, relying on the poems of three prominent contemporary Afghan poets, Ashghari, Bitab, and Sayyida Karokh. The results of the study show that these poets have tried to include Qalandari elements in their poems and, in this way, create Qalandari concepts and themes. The three mentioned poets, ignoring the religious and social taboos prevailing in their era, have used these concepts in their poetry and have praised centers of debauchery and immorality such as taverns and idolatries, and sometimes have encouraged their audience to wear belts, take a bath, and engage in other issues that are in conflict with the teachings and norms of Islam. Flattery, references to ascetics and Sufis, encouragement to drink alcohol, hashish, and booze, and false euphoria, descriptions of musical instruments, inclination to the religion of blame, defamation and turning one’s back on good names, and in general, encouragement to a Qalandar-like lifestyle are seen with great frequency in the poetry of these three poets. The expression of such concepts in their poetry is due to the influence of the past poetic tradition, the strictness of the religious scholars, and the prevalence of the school of mystical symbolism.

کلیدواژه‌ها [English]

• Mystical Ghazal
• Qalandar
• Afghanistan
• Ashqari
• Betab
• Sayyida Karukhi