ادب فارسی

طنز روایی و کاربرد عرفانی آن در حدیقه

احمد خاتمی؛ الهام باقری

دوره 4، شماره 1 ، شهریور 1393، ، صفحه 33-59

چکیده

  سنایی غزنوی، اغلب با ویژگی «شاعر مبتکر» شناخته می‌شود. یکی از ابتکارات وی، یافتن گوهر طنز ادبی‌‌ است در نوشتار با کارکردهای عرفانی؛ آنچه پیش از او فقط در حوزة اجتماعی ـ انتقادی وارد شده بود. عارفانِ ...  بیشتر سنایی غزنوی، اغلب با ویژگی «شاعر مبتکر» شناخته می‌شود. یکی از ابتکارات وی، یافتن گوهر طنز ادبی‌‌ است در نوشتار با کارکردهای عرفانی؛ آنچه پیش از او فقط در حوزة اجتماعی ـ انتقادی وارد شده بود. عارفانِ از سنایی به بعد، از آن برای آموزش نکته‌های عرفانی، بهره‌ها برده‌اند. در این مقاله بر آنیم تا برای یافتن شگردهای طنزنویسی سنایی غزنوی (545 یا 529- 467 ق) با هدف بیان و آموزش نکته‌های عرفانی و اخلاقی و حکمی در مثنوی حدیقة‌الحقیقه، نخستْ به تعریف جامعی از طنز و معرّفی شگردهای معمول آن پرداخته شود و سپس ویژگی‌های زبان صوفیان بررسی و طبقه‌بندی شود؛ آن‌گاه در حکایت‌های حدیقه، شگردهای طنز و پیام‌های عرفانی، اخلاقی و فلسفی آنها تحلیل و بررسی شود. نتیجه‌های به‌دست‌آمده از این پژوهش، یافتن و جمع‌بندی پیام‌های عرفانی و حکیمانه و اخلاقیِ طنزآمیزِ حدیقه و زبان ویژة سنایی برای رسیدن به این کارکرد است.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 355.48 K

معرّفی مُصحَفِ مُترجَمِ هُدائی افندی (ش20)؛ بررسی نکاتی در اختلاف قرائات

محمدحسین جعفری‌تبار؛ علیرضا حاجیان نژاد

دوره 13، شماره 1 ، شهریور 1402، ، صفحه 35-67

چکیده

  اهمّیت پژوهش در مَصاحفِ مُترجَمِ کهن از جنبه‌های گوناگون بر اهل تحقیق روشن است، از فوائدِ گوناگونِ زبانی در تاریخ زبان فارسی تا بهره‌هایی که در علومِ متنوّعِ قرآنی از این گنجینه بر می‌توان گرفت. از ...  بیشتر اهمّیت پژوهش در مَصاحفِ مُترجَمِ کهن از جنبه‌های گوناگون بر اهل تحقیق روشن است، از فوائدِ گوناگونِ زبانی در تاریخ زبان فارسی تا بهره‌هایی که در علومِ متنوّعِ قرآنی از این گنجینه بر می‌توان گرفت. از میانِ پُر‌شمار مَصاحفِ مُترجَم، که تا کنون ناشناخته و پژوهش‌ناشده بر جای مانده است، بخت معرّفی و بررسی مُصحفِ کتابخانۀ هُدائی افندی، به‌شماره نسخۀ 20، بازماندۀ اوائل سدۀ هفتم، نخست‌بار نصیبِ ما گشت. علاوه بر فوائد زبانی و لغوی در عرصۀ زبان فارسی، که نُسخ مُترجَمِ کهن علی‌العُموم این‌همه را شامل است، نسخۀ هُدائی افندی متضمّن نکاتی چشم‌گیر است در بعضِ علوم قرآنی چون عَدّالآی و تجوید و علی‌الخصوص اختلاف قرائات. مسألۀ اصلی مقالِ حاضر، بیرون از بررسی نسخه‌شناختی و نکاتی چند در کتابت و ارائۀ شواهدی نویافته در مبحثِ تجویدیِ ادغام، بررسی ضبط و کاربرد اختلاف قرائات و تأثیر آن بر این ترجمه است. با مطالعۀ فاتحة الکتاب تا پایان سورۀ أنعام و آغازِ سورۀ زُمر تا پایانِ قرآن با توصیفِ مواضعِ مؤثر در ترجمه و نیز کاربردهای نادرِ مُختلَفِ قرائات در این مُصحف، فارغ از ترجمه، و تطبیق با بعضِ مصادر در این علم، به تحلیل این شواهد پرداخته‌ایم و نشان داده‌ایم که کتابتِ این مُصحف، به سنّتِ مُصحف‌پردازیِ قدیم بر طریق اختیارِ قرائات، چگونه بر ترجمۀ متن مؤثر افتاده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.62 M

تقابل‎های هم‌جوار؛ عنصری بلاغی و معنی‌ساز در مثنوی

تقی پورنامداریان؛ لاله معرفت

دوره 6، شماره 1 ، خرداد 1395، ، صفحه 37-56

چکیده

  «تقابل‌های هم‌جوار» (همنشینی دو رکن متقابل)، اصطلاحی است در پیوند با علم معانی نحو. این اصطلاح، هنرسازه‏ای پنهان در مثنوی است که در این نوشتار براساس نظریة نظم (ساخت) و علم معانی نحو، ساخت‏های ...  بیشتر «تقابل‌های هم‌جوار» (همنشینی دو رکن متقابل)، اصطلاحی است در پیوند با علم معانی نحو. این اصطلاح، هنرسازه‏ای پنهان در مثنوی است که در این نوشتار براساس نظریة نظم (ساخت) و علم معانی نحو، ساخت‏های گوناگون و الگوهای متنوع آن تبیین و تحلیل شده‌است؛ ازجملة این الگوهای تقابلی عبارت­اند از: تقابل‎های هم‌جوار در یک جمله با هویّت دستوری یکسان (تقابل‎های معطوف، تقابل‎های هم‌جوار مضاف و مضافٌ‎إلیهی و موصوف و صفتی)، تقابل‎های‌ هم‌جوار در یک جمله با هویّت دستوری ناهمسان و تقابل‎های هم‌جوار در دو جمله شامل تقابل‎های عطفی و غیرعطفی. همراهی این الگوها با دیگر عناصر زیبایی‎شناسی چون انواع آرایه‎های بلاغی و موسیقی کلام، بر ظرفیّت معنایی و حسن بلاغی آنها می‎افزاید. این گونه‎گونی موجب پویایی زبانی، بلاغی و معنایی هر چه بیشتر شعر مولانا شده است. بسامد فراوان این هنرسازه، ویژگی‏ای سبکی در شعر مولانا آفریده‌ است و گذشته از تأثیر بلاغی و زیباشناسانه در القای زمینة معنایی سخن، به‎ویژه در اندیشه‎های بنیادین ذهن مولانا مؤثر است. در این نوشتار، تقابل‎های هم‌جوار معرفی و ساختار نحوی ابیاتی که شامل این هنرسازه‌اند، تحلیل زیباشناسی شده­اند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 537.72 K

نگاهی تطبیقی به تمثیل در مطالعات ادبی

داود اسپرهم؛ زینب اکبری

دوره 8، شماره 1 ، شهریور 1397، ، صفحه 37-55

چکیده

  «تمثیل» ازجمله مفاهیمی است که از قدیمی­ترین ادوار در عرصه­های گوناگون مطالعات ادبی، از بلاغت و رتوریک گرفته تا هرمنوتیک، موردتوجّه و مداقّه قرارگرفته است. بااین­حال، در هیچ­یک از پژوهش‌های ...  بیشتر «تمثیل» ازجمله مفاهیمی است که از قدیمی­ترین ادوار در عرصه­های گوناگون مطالعات ادبی، از بلاغت و رتوریک گرفته تا هرمنوتیک، موردتوجّه و مداقّه قرارگرفته است. بااین­حال، در هیچ­یک از پژوهش‌های پرشماری که به­طور مستقیم و غیرمستقیم به تمثیل پرداخته­اند، سعی نشده است حوزه­های مختلف معنایی این مفهوم پرکابرد به­وضوح مشخّص شود. این در حالی است که شناخت حوزه‌های معنایی اصطلاحات کاربردی در هر دانش، از زیربنایی‌ترین نیازهای آن به­شمارمی‌رود. پژوهش حاضر تلاشی است در جهت کاویدن مصادیق گوناگون مفهوم تمثیل در عرصۀ مطالعات ادبی در زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی و در پی آن است که تعریف روشنی از تمثیل در هر حوزه ارائه دهد. به همین منظور،  با نگاهی تطبیقی و با رجوع به منابع دست اوّل در تمام زبان‌ها ابتدا به تعاریف تمثیل در مهم­ترین منابع بلاغت اسلامی نظری می­افکنیم و سپس می­کوشیم کاربرد این اصطلاح را در بلاغت و دیگر عرصه­های مطالعات ادبی غرب بررسی کنیم. با نظر به آراء بلاغت‌نگاران در باب تمثیل و کاربرد آن نزد شعرا و نویسندگان، می‌توان سه معنای اصلی را برای این اصطلاح بازشناخت: الف) تمثیل در مقام یک شگرد بلاغی؛ ب) تمثیل به منزله یک نوع ادبی؛ ج) تمثیل به عنوان وروشی برای خوانش و تفسیر آثار ادبی.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 785.83 K

بینش نقش اندیش روزبهان در تفسیر عرایس البیان فی حقایق القرآن

علی شیخ الاسلامی؛ محمد رضایی

دوره 1، شماره 6 ، مرداد 1390، ، صفحه 39-56

چکیده

  «عرایس البیان فی حقایق القرآن» از مهمترین مصنّفات روزبهان بقلی از عارفان پر آوازة قرن ششم است که علی رغم جایگاه حائز اهمیّتی که در تاریخ تفاسیر عرفانی و شناخت عرفان عاشقانه دارد در پردة گمنامی مانده ...  بیشتر «عرایس البیان فی حقایق القرآن» از مهمترین مصنّفات روزبهان بقلی از عارفان پر آوازة قرن ششم است که علی رغم جایگاه حائز اهمیّتی که در تاریخ تفاسیر عرفانی و شناخت عرفان عاشقانه دارد در پردة گمنامی مانده و در پژوهشهای گذشته و اخیر جز اشاره‌ای فهرست وار، از آن نشانی دیده نمیشود. تجربة صوفیانة روزبهان، مهمترین پیش فرض وی در برخورد با متن قرآنی و مبنای تأویلات عرفانی او از آیات الهی است. تبیین مفاهیم و معانی آیات قرآن که در نتیجة چنین تجربه‌ای برای روزبهان حاصل شده، جز به واسطة شگردهای خاص بیانی که سرشار از نقش و تصویر و عاطفه است امکان پذیر نبوده که این امر موجب آمیختگی تأمّلات روزبهان با تصاویر خیالی و زبان مجازی شده است. از این رو نثر روزبهان در تفسیر عرایس البیان، همچون نثرهای شاعرانه، سرشار از صور خیال است. بررسی کاربرد و استخدام صور خیال و تبیین مبنا و علّت کاربرد آنها در تفسیر عرایس موضوعی است که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 4.08 M

گرز گاوسر فریدون و منشأ آن

محمود جعفری دهقی؛ مجید پوراحمد

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1392، ، صفحه 39-57

چکیده

  موضوع مقالة حاضر، بررسیچرایی گاوسر بودن گرز فریدون است. ازآنجاکه این سلاح در روایات حماسی ما نقش پررنگیدارد و پس از فریدون در دست بیشتر پهلوانان دیده می‌‌شود، پاسخ برای یافتن منشأ اینسلاح گاوسار مهمّ ...  بیشتر موضوع مقالة حاضر، بررسیچرایی گاوسر بودن گرز فریدون است. ازآنجاکه این سلاح در روایات حماسی ما نقش پررنگیدارد و پس از فریدون در دست بیشتر پهلوانان دیده می‌‌شود، پاسخ برای یافتن منشأ اینسلاح گاوسار مهمّ می‌نماید. برای رسیدن به این هدف، ابتدا توضیح مختصری دربارة گرزو انواع آن به‌‌عنوان ابزاری جنگی در متون دوره‌‌های مختلف فرهنگ ایرانی و نیزنمونه‌‌هایی از دیگر فرهنگ‌‌های هندواروپایی داده شده است. سپس شواهد اسطوره‌‌ایدربارة نقش این سلاح در داستان فریدون در اساطیر ایرانی، از اوستا گرفته تامتون دورة اسلامی آمده است. در ادامه، شواهدی از اساطیر هندی، به‌ویژه اساطیر دورةودایی که به روشن‌‌تر شدن بحث پیش رو یاری می‌‌رسانند، آورده شده و بنا بر اشتراکاتیکه در این دو فرهنگ وجود دارد، سعی شده پاسخی به این پرسش داده شود که چرا گرز فریدونگاوپیکر یا گاوسر بوده است. پس از بررسی و مقایسة شواهد گوناگون، این نتیجه به دستآمد که احتمالاً پیشینة فریدون ایرانی و تریتة هندی، خدای طوفانی است که گاوزاد وخود گاو نر است و یا به آن تشبیه می‌‌شود؛ در نتیجه شاید بتوان گفت گرز گاوسر فریدونیادگاری است از ارتباط او با گاو نر.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 430.63 K

ابیاتی نویافته از لامعی گرگانی

محمد منصور؛ اسماعیل شموشکی

دوره 5، شماره 2 ، اسفند 1394، ، صفحه 39-56

چکیده

  لامعی گرگانی شاعر مطرح قرن پنجم هجری در دورۀ حکمرانی سلجوقیان بزرگ است. از آنجا که لامعی به دوره‌ای تعلق دارد که می‌توان آن را دورۀ انتقال فرهنگی از عصر غزنوی به عصر سلجوقی دانست، شاعر قابل اعتنایی است، ...  بیشتر لامعی گرگانی شاعر مطرح قرن پنجم هجری در دورۀ حکمرانی سلجوقیان بزرگ است. از آنجا که لامعی به دوره‌ای تعلق دارد که می‌توان آن را دورۀ انتقال فرهنگی از عصر غزنوی به عصر سلجوقی دانست، شاعر قابل اعتنایی است، همچنین به این دلیل که حجم شعر رسمی و درباری در دورۀ نخستِ سلجوقیان (عصر طغرل و الب‌ارسلان و ملکشاه) از دورۀ قبل و بعد کمتر است و او درحقیقت شاعر شاخص دربار سلجوقیان بزرگ و یگانه قصیده‌سرایی است که وزیر خردگرا و بدفرجام سلجوقی، عمیدالملک کندری را مدح گفته است، دیوان کاملی از او در دست نداریم. نسخه‌هایی ناقص از این دیوان باقی مانده است که تاریخ تحریر هیچ‌یک از آنها از دورۀ قاجاریه فراتر نمی‌رود‌ و اغلب از روی جنگ­ها و تذکره‌ها فراهم آمده‌اند. این دیوان ناقص بارها به چاپ رسیده است که البته با جست‌وجوی پژوهشگرانی چون سعید نفیسی، دبیرسیاقی و علی‌اشرف صادقی، حجم آن به حدود 1200 بیت رسیده است. با جست‌وجوی دقیق‌تر در منابع خطی، می‌توان بخش دیگری از دیوان اشعار این شاعر کهن را بازسازی کرد. این مقاله با معرفی منابع تازۀ شعر لامعی در میان سفینه‌ها، حاوی 52 بیت نویافته از این شاعر است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 402.91 K

عتّابی، عتابی و معانی آن در عربی و فارسی

محمود عابدی؛ شهره معرفت

دوره 7، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 39-52

چکیده

  «عتّابی» و «عتابی» در شعر گروهی از شاعران گذشته و از جمله در بیتی از سعدی آمده است. مؤلّفان فرهنگ‌های فارسی، عموماً، عتّابی را پارچه‌ای دانسته‌اند که شخصی به نام عتّاب پدید آورده یا آنکه ...  بیشتر «عتّابی» و «عتابی» در شعر گروهی از شاعران گذشته و از جمله در بیتی از سعدی آمده است. مؤلّفان فرهنگ‌های فارسی، عموماً، عتّابی را پارچه‌ای دانسته‌اند که شخصی به نام عتّاب پدید آورده یا آنکه در جایگاهی معروف به عتّابیّه (العتّابیّه)، محلّه‌ای در بغداد، بافته شده است. به نظر ما در این‌جا سهوی پیش آمده است و اصولاً نام این پارچة «راه‌راه و مخطّط»، یعنی «عتّابی» با معنی اصلی کلمة «عتّاب» در پیوند است؛ چنان‎که در کاربرد «الحمار العتّابی: گورخر» در متون عربی نیز چنین است. در این مقاله با یادآوری رای علاّمة قزوینی در این باره و عرضة شواهدی از متون عربی و فارسیِ پیش از قرن هفتم، نشان داده‌ایم که سعدی در به کار بردن «جامة عتابی» و «خر عتّابی» به آثار فارسی و عربی پیش از خود نظر داشته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 733.18 K

گونه‌شناسی نمایش‌نامه‌های چهار صندوق و در حضور باد براساس نظریّۀ میتوس فرای

شیرزاد طایفی؛ کورش سلمان نصر

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1397، ، صفحه 39-58

چکیده

  بهرام بیضایی از نویسندگان، پژوهشگران و هنرمندان شاخص ایران است که در عرصۀ نمایش، آثار ارزشمند و ماندگاری خلق کرده است. گونه­­شناسی آثار نمایشی او اگرچه به­صورت پراکنده و در لابه­لای نوشته­هایی ...  بیشتر بهرام بیضایی از نویسندگان، پژوهشگران و هنرمندان شاخص ایران است که در عرصۀ نمایش، آثار ارزشمند و ماندگاری خلق کرده است. گونه­­شناسی آثار نمایشی او اگرچه به­صورت پراکنده و در لابه­لای نوشته­هایی چند موردتوجّه قرارگرفته است، کمتر به­صورت علمی، به دسته­بندی و تحلیل گونه­شناسانۀ آنها پرداخته­اند. از میان نظریّات گونه­شناسی، نورتروپ فرای دیدگاه درخور توجّهی دارد و طبقه­بندی کاربردی­ای از گونه­شناسی ارائه می‌دهد. او هریک از گونه­های کمدی، رمانس، تراژدی و آیرونی/ طنز را با یکی از میتوس­های بهار، تابستان، پاییز و زمستان تطبیق می‌دهد و برای هر میتوس، شش نوع یا مرحله قائل است که به تقسیم­بندی دقیق درون­گونه­ای منجر می‌شود. باتوجّه­به دیدگاه فرای، باید درنظرداشت که دو اثر مهمّ بهرام بیضایی با عناوین چهار صندوق و در حضور باد قابل­ارزیابی و نقد گونه­شناسانه هستند. در پژوهش پیش­رو، کوشیده­ایم ضمن بهره­گیری از روش تحلیل کیفی، با تکیه بر مطالعات کتابخانه­ای و اسنادی و کاربست نظریّۀ «میتوس» نورتروپ فرای، تحلیل گونه­شناسانه­ای از نمایش­نامه­های فوق ارائه کنیم. دستاوردهای پژوهش، گویای این است که نمایش­نامه­های چهارصندوق و در حضور باد ذیل گونۀ کمدی نوع اوّل قرارمی­گیرند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 527.66 K

تحلیل و نقد ویژگی‌های پسامدرنی رمان هیس

تیمور مالمیر؛ نجم الدین رستم یونس

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1399، ، صفحه 39-57

چکیده

  محمّدرضا کاتب در نوشتن، سبکی متفاوت با دیگر رمان‌نویسان ایران دارد، نوشته‌های او در فضایی مبهم و پیچیده قرار گرفته است. به ‌نظر می‌رسد این مسئله در رمان هیس مشهودتر از دیگر آثار او باشد. این خصوصیّت ...  بیشتر محمّدرضا کاتب در نوشتن، سبکی متفاوت با دیگر رمان‌نویسان ایران دارد، نوشته‌های او در فضایی مبهم و پیچیده قرار گرفته است. به ‌نظر می‌رسد این مسئله در رمان هیس مشهودتر از دیگر آثار او باشد. این خصوصیّت یکی از ویژگی‌های بارز مکتب پسامدرنیسم است. در این مقاله، برای نقد و تحلیل شگردها و جنبه‌های تازۀ نویسندگی محمّدرضا کاتب، براساس نظریّۀ پسامدرن‌ها به بیان شگردها و ویژگی‌هایی ‌پرداخته‌ایم که موجب برجسته‌شدنِ محتوای وجودشناسانه و شگردهای فراداستانی در رمان هیس شده است. استفادۀ نویسنده از امکانات پسامدرنی داستان، مبتنی بر سهیم‌ساختن خواننده در فهم و برساختن داستان، بازنگری در استنباط‌ها و قضاوت‌های پلیس دربارۀ جرم‌ها، نقض روایت‌های پذیرفته‌شده به منظور تأمّل خواننده و بی‌اعتبارساختن راوی، و مرگ نویسنده است؛ یعنی نویسنده اهمّیّتی ندارد، بلکه به جای آن، خواننده مهم است که متن را با خوانش خود تفسیر و تحلیل می‌کند و در این داستان، این اهمّیّت خواننده، مقدّم بر اهمّیّت «متن» است. رمان هیس مبتنی بر گفت‌وگوست؛ یا به‌صورت بیان کنش‌ها یا جابه‌جایی‌های کنش‌ها که به‌صورت مرگ یکی و روایت دیگری بیان می‌شود، یا اینکه به‌صورت کدگذاری کنش‌ها، اندیشه‌ها و نقل‌قول‌های نقیض شکل می‌گیرد. تأکید راوی بر نقض روایت و راوی، برای آن است که بگوید سخن اصلی چیست؛ امّا این سخن اصلی نیز دائم نقض می‌شود. اگر راوی را چندگانه می‌نماید و بی‌اعتمادی به روایت را پیش می‌آورد یا از شیوۀ روایت داستان‌های درونه‌ای کهن استفاده می‌کند، برای آن است که بتواند شیوۀ روایت و برهم‌کنش سطوح مختلف روایی را ترسیم کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 496.96 K

ابیات شاهنامۀ فردوسی در تاج‌المآثر نظامی

عبدالرّضا سیف؛ علی غلامی

دوره 3، شماره 1 ، شهریور 1392، ، صفحه 41-58

چکیده

  یکی از کارهای لازم و ضروری که در زمینۀ شاهنامهپژوهی باید انجام گیرد، گردآوری و بررسی ابیات پراکندۀ شاهنامه در متون کهن فارسی است. هدف چنین پژوهشی در وهلۀ نخست، یاری در تصحیح متن شاهنامه است. ازآنجاکه ...  بیشتر یکی از کارهای لازم و ضروری که در زمینۀ شاهنامهپژوهی باید انجام گیرد، گردآوری و بررسی ابیات پراکندۀ شاهنامه در متون کهن فارسی است. هدف چنین پژوهشی در وهلۀ نخست، یاری در تصحیح متن شاهنامه است. ازآنجاکه میان تاریخ انجام شاهنامه (400 ق.) تا قدیم‌ترین نسخۀ آن، فلورانس، (614 ق.) بیش از دویست سال فاصلة زمانی وجود دارد و از سدۀ هفتم و هشتم کمتر از ده نسخه وجود دارد، مصحّح شاهنامه ناچار است در کار خود، غیر از دست‌نویس‌های کتاب، از هر مأخذ دیگری که به تصحیح این متن یاری رساند، بهره بگیرد. از جملۀ این مآخذ جانبی، ابیات پراکندۀ شاهنامه در متون سده‌های ششم تا هشتم است که دست‌نویس‌های کهنی از آنها بر جای مانده است. این نوشتار، کتاب تاج‌المآثر را به عنوان یک نمونۀ برجسته از این منابع برگزیده و بر آن است تا ابیات شاهنامه را از این کتاب استخراج و با متن شاهنامه مقابله کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 182.77 K

یک ممدوح ناشناختۀ خاقانی و نکته‌ای مهمّ دربارۀ نسخۀ لندن

محمد رضا ترکی

دوره 4، شماره 2 ، اسفند 1393، ، صفحه 41-60

چکیده

  دربارۀ جزئیّات سوانح عمر خاقانی و روابط او با دربارها و حاکمان روزگارش، تحقیقات کاملی صورت نگرفته و سیمای برخی از ممدوحان او در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. بی‌شکّ بدون شناخت بایستۀ موقعیّت زمانی و اشارات ...  بیشتر دربارۀ جزئیّات سوانح عمر خاقانی و روابط او با دربارها و حاکمان روزگارش، تحقیقات کاملی صورت نگرفته و سیمای برخی از ممدوحان او در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. بی‌شکّ بدون شناخت بایستۀ موقعیّت زمانی و اشارات تاریخی سروده‌های این شاعر بزرگ قرن ششم و شناخت هویّت ممدوحان وی، نمی‌توان درک دقیقی از بسیاری از ابیات و سروده‌های او داشت و حتّی به تصحیح علمی و دقیق سروده‌هایش نائل آمد. یکی از قصاید مشهور خاقانی، سروده‌ای است با ردیف «نماید» که آن را می‌توان اختصاراً «قصیدۀ نماید» یا «شاهد جان» نامید. درمورد اینکه ممدوح این قصیده کیست و نیز تعداد ممدوحان آن، اختلاف نظر جدّی در میان دست‌نوشته‌های دیوان و صاحب‌نظران وجود دارد. نویسنده در مقالۀ خود کوشیده است از رهگذر اسناد تاریخی موجود و با توجّه به نقد و تحلیل دیدگاه‌های خاقانی‌شناسان روزگار، این ابهام تاریخی را برطرف سازد. ضمناً با بررسی نسخه‌های مختلف دیوان خاقانی که مورد نظر مرحوم سجّادی در تصحیح این دیوان بوده و چند نسخۀ دیگر، ثابت کرده که این ابهام و اختلاف نظرهای پدیدآمده پیرامون ممدوح این قصیده، ناشی از اشکالی اساسی در نسخۀ بریتیش میوزیوم ـ نسخۀ اساس چاپ سجّادی ـ از دیوان خاقانی است.    

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 268 K

بررسی ظرفیت‌های نمایشی حکایت «زن پارسا»ی الهی‌نامه عطار برای اقتباس نمایشنامه

حسین آقاحسینی؛ سید مرتضی هاشمی؛ طیبه پرتوی‌راد

دوره 5، شماره 1 ، خرداد 1394، ، صفحه 41-59

چکیده

  نگاهی به سابقة اقتباس از متون ادبی در هنرهای نمایشی­ ازجمله سینما، تلویزیون و تئاتر در جهان نشان می­دهد که اقتباس می­تواند خلأهای متنی موجود در بخش تئاتر و سایر انواع نمایش را به بهترین وجه پر کند. ...  بیشتر نگاهی به سابقة اقتباس از متون ادبی در هنرهای نمایشی­ ازجمله سینما، تلویزیون و تئاتر در جهان نشان می­دهد که اقتباس می­تواند خلأهای متنی موجود در بخش تئاتر و سایر انواع نمایش را به بهترین وجه پر کند. در ادبیات فارسی، به ­رغم توصیفی بودن متون ادبی، کم نیستند آثاری که ظرفیت­های نمایشی زیادی دارند و می­توان با بهره­گیری از آن­ها به غنای متون نمایشی افزود. یکی از این آثار که به دلیل شهرت منطق‌الطیر و تذکرةالاولیاء، ارزش‌های ادبی و هنری آن کمتر شناخته ‌شده، الهی‌نامة عطار نیشابوری است. این اثر سرشار از حکایت‌های داستانی است که برخی از آن­ها از ظرفیت‌های نمایشی بسیاری برخوردارند و تاکنون موردتوجه پژوهشگران قرار نگرفته­اند. در این مقاله با تکیه بر جایگاه و اهمیت اقتباس از آثار ادبی، به روش توصیفی-تحلیلی و براساس تعریف قرن هجدهمی از تئاتر ارسطویی، ظرفیت‌های نمایشی حکایت زن پارسا بررسی و وجوه معنایی و ویژگی­های ساختاری و ... آن، به­عنوان زمینه­ای مناسب برای اقتباس تحلیل می‌شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 542.79 K

گویندگان ناشناس در نوبت ثالثه کشف الاسرار

مریم مشرف؛ بهدخت نژادحقیقی

دوره 6، شماره 2 ، اسفند 1395، ، صفحه 41-56

چکیده

  نوبت ثالثة تفسیر کشف­الاسرار مجموعه­ای از اقوال صوفیّه در تفسیر قرآن است. بسیاری از این سخنان به «پیر طریقت» یا عناوین کلی و نامشخص دیگر نسبت داده شده­اند. پیش از این تصور می­شد که پیر طریقت، ...  بیشتر نوبت ثالثة تفسیر کشف­الاسرار مجموعه­ای از اقوال صوفیّه در تفسیر قرآن است. بسیاری از این سخنان به «پیر طریقت» یا عناوین کلی و نامشخص دیگر نسبت داده شده­اند. پیش از این تصور می­شد که پیر طریقت، فرد مشخصی است که احتمالاً پیرِ معنویِ میبدی هم بوده است. مسجع­بودن برخی از این عباراتِ منسوب به پیر طریقت هم این ظن را تقویت می­کرد که این عنوان، همه­جا به خواجه­عبدالله انصاری برمی­گردد تا آنجا که برخی به دنبال استخراج تفسیر خواجه عبدالله از میان تفسیر میبدی و تخمین حجمِ احتمالیِ آن بوده­اند. بعدتر این فرضیه مطرح شد که این پیر طریقت­ها به فرد خاصی برنمی­گردد و گویندگان مختلفی دارد. این مقاله هویّت برخی از این گویندگان مجهول را شناسایی می­کند و  پیشینة آن اقوال را در منابعِ پیش از میبدی پی­می­گیرد. با بررسیِ آمار گویندگانِ ناشناس در نوبت سوم، فرضیة دیگری هم در این باب مطرح می­شود که ممکن است اساساً بسیاری از این پیر طریقت­­ها هیچ منبع و مرجعِ مشخصی نداشته باشند و احتمالاً خودِ میبدی این عنوان را به بسیاری از عبارت­ها که الگوی مشخصی هم دارند، افزوده­ است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 544.36 K

بررسی تصحیح عبهرالعاشقین (کربن- معین) از نگاه بایسته‌های تصحیح

سید محمد راستگوفر؛ تقی پورنامداریان؛ سید محمدفرید راستگوفر

دوره 7، شماره 2 ، اسفند 1396، ، صفحه 41-60

چکیده

  عبهرالعاشقین نوشتة روزبهان بقلی، عارف بزرگ سدۀ ششم، یکی از مهم‌ترین آثار عرفانی فارسی است که از نگاه آموزه‌های عرفانی و نثر فارسی جایگاه شایانی دارد. این کتاب در سال 1337 به همّت هانری کربن و محمّد معین، ...  بیشتر عبهرالعاشقین نوشتة روزبهان بقلی، عارف بزرگ سدۀ ششم، یکی از مهم‌ترین آثار عرفانی فارسی است که از نگاه آموزه‌های عرفانی و نثر فارسی جایگاه شایانی دارد. این کتاب در سال 1337 به همّت هانری کربن و محمّد معین، بر پایۀ دو نسخۀ ناقص و پرغلط تصحیح و منتشر شد و با وجود تصحیح دیگری به کوشش جواد نوربخش، تا امروز همین تصحیح موردتوجّه پژوهشگران بوده و بیشتر کارهایی که بر بنیاد این کتاب انجام گرفته، بر پایۀ همین تصحیح بوده است. پژوهش حاضر نشان می‌دهد که این تصحیح در چه پایه و مایه‌ای است و صحّت و اعتبار آن چه اندازه است؟ بدین­منظور، به شیوۀ تحلیلی و توصیفی و بر بنیاد بایستگی‌های تصحیح خوب، این تصحیح را بررسیده‌ و با مقایسۀ آن با نسخ تازه‌ای‌ که در دسترس مصحّحان نبوده است، به این نتیجه رسیده‌ایم که این تصحیح با همة کوشش‌های مصحّحان، به دلیل نبود نسخه‌های صحیح و بدخوانی‌های فراوان، دستخوش افتادگی‌های بسیار، افزودگی‌های نابه‌جا، کژخوانی‌های فراوان و ... است و نیز فقدان تعلیقات و توضیحاتی برای حل دشواری‌ها، ذکرنکردن منابع اقوال و اشعار منقول در متن و نداشتن فهرست‌های کارگشا، ازجمله ایرادها و کمبودهای دیگری است که تصحیح علمی تازه‌ای از این متن مهم را ضروری می‌سازد.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 632.63 K

تبیینی ساخت‌گرا از تباین نیروانا و فنا

بهزاد برهان؛ علیرضا حاجیان نژاد

دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1398، ، صفحه 41-61

چکیده

  غایت و مقصد سلوک در عرفان اسلامی، فنا و در عرفان بودایی، نیرواناست. رسیدن به هر دو مقصد، از راه زدودن صفات و خواهش‌های نفسانی است. شباهت‌های فنا و نیروانا آن‌قدر هست که گاه مفهومی مشترک قلمداد می‌شوند. ...  بیشتر غایت و مقصد سلوک در عرفان اسلامی، فنا و در عرفان بودایی، نیرواناست. رسیدن به هر دو مقصد، از راه زدودن صفات و خواهش‌های نفسانی است. شباهت‌های فنا و نیروانا آن‌قدر هست که گاه مفهومی مشترک قلمداد می‌شوند. فنا و نیروانا تجربه‌هایی عرفانی هستند و با نظریّه‌های رایج در پژوهش‌‌های تجارب عرفانی نیز مطالعه می‌شوند. یکی از این نظریّه‌ها، ساخت‌گرایی است که تجارب عرفانی را پردازش‌شده و سامان‌یافته از باورها و انتظاراتی می‌داند که عارف با خود به تجربه می‌آورد. در نگاه ساخت‌گرا، عارف در حالی به تجربۀ عرفانی پا می‌گذارد که از آموزه‌ها و مفاهیم سنّتی دین و آیینش زمینه‌مند شده است و ازآنجاکه آموزه‌ها و مفاهیم سنّتی ادیان و مذاهب از اساس با هم متفاوت‌اند، تجربه‌های عرفانی عارفان آنها نیز نمی‌تواند یکسان باشد. در این مقاله، زمینه‌مندی‌های عارفان اسلامی و بودایی را در تجربۀ فنا و نیروانا از دریچۀ ساخت‌گرایی بررسیده‌ایم. ما استدلال می‌کنیم که تفاوت عقاید و آموزه‌های این دو آیین، مسیر سلوک و طریقت عارفانش را از اساس متفاوت ترسیم می‌کند و این دو مسیرِ ازاساس‌متفاوت، به مقصد واحدی نمی‌رسند؛ بنابراین، فنا و نیروانا یکسان نخواهند بود. این مقاله با گفتار مختصری در تجربۀ عرفانی  و معرّفی اجمالی نظریّه‌های ساخت‌گرایی و ذات‌گرایی آغاز می‌شود، سپس با بحثی در آموزه‌های اصلی عرفان اسلامی و بودایی برای رسیدن به فنا و نیروانا ادامه می‌یابد و در آخر، با قیاس این آموزه‌ها و بیان نتیجۀ استدلال تمام می‌شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 770.52 K

شرح و تحلیل ابیاتی از حدیقة‌الحقیقه سنایی

سیدمهدی طباطبایی

دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 41-58

چکیده

  حدیقة‌الحقیقه نخستین منظومۀ عرفانی زبان فارسی‌ است که راه را برای سروده‌شدن منظومه‌هایی مانند تحفة‌العراقین، مخزن‌الأسرار و مثنوی معنوی هموارتر کرد. اهمیّت این منظومه در ادب فارسی موجب آن شد که ...  بیشتر حدیقة‌الحقیقه نخستین منظومۀ عرفانی زبان فارسی‌ است که راه را برای سروده‌شدن منظومه‌هایی مانند تحفة‌العراقین، مخزن‌الأسرار و مثنوی معنوی هموارتر کرد. اهمیّت این منظومه در ادب فارسی موجب آن شد که استنساخ‌های فراوانی از آن انجام گیرد و در اغلب این کتابت‌ها، اشتباهات تازه‌تری به متن اصلی راه یابد. ازطرف‌دیگر، برخی روایت‌ها حاکی از آن است که دست‌کم دو تحریر اصلی از حدیقه انجام گرفته ‌بوده ‌است که همین موضوع، درهم‌آمیختگی باب‌های گوناگون آن را موجب شده‌ و کار تصحیح را با دشواری‌های بیشتری همراه کرده ‌است. اهمیّت موضوعی و واژگانی حدیقه از یک‌سو، و تحلیل‌ها و تعلیقات اشتباه پژوهشگران بر پاره‌ای از ابیات آن، ازجمله دلایلی بود که موجب شد تا در این پژوهش، به تحلیل مفهومی ابیاتی از این کتاب پرداخته شود. اهمیّت پژوهش، تبیین جایگاه سنایی و حدیقة‌الحقیقه در ادب فارسی است و روش تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی است که با استفاده از امکانات کتابخانه‌ای انجام شده ‌است. عمده‌ترین دستاورد این پژوهش، افزون بر تصحیح برخی از اشتباهات پژوهشگران این حوزه و به‌دست‌دادن مفهوم ابیاتی مبهم از حدیقة‌الحقیقه، ارائۀ مفهومی جدید از واژگان، ترکیبات و تعبیراتی چون دبّابی، پوستگال و پوستگاله، رشتۀ چَه، شیرعودسوز، دست با ران قرین‌شدن، احمد و احمد است که در فرهنگ‌های لغت فارسی، آن مفهوم برجسته نشده ‌است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 465.64 K

«کردوانی»، یکی از کلمات نادر در شعر قطران

شهره معرفت

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1399، ، صفحه 43-55

چکیده

  شعر فارسی در قرون چهارم و پنجم هجری در قیاس با شعر ادوار دیگر، آینۀ طبیعت است. شاعر این دوره بیشتر از عناصری سخن می‎گوید که مخاطب او، شاه و درباریان، آن‌ها را می‌بینند و می‌شناسند؛ از جملۀ این عناصر، ...  بیشتر شعر فارسی در قرون چهارم و پنجم هجری در قیاس با شعر ادوار دیگر، آینۀ طبیعت است. شاعر این دوره بیشتر از عناصری سخن می‎گوید که مخاطب او، شاه و درباریان، آن‌ها را می‌بینند و می‌شناسند؛ از جملۀ این عناصر، منسوجات، انواع پارچه‌ها و جامه‌هایی است که چه بسا امروز نوع و نام آن‌ها در طیّ تاریخ تغییر یافته باشد، و «کردوانی» یکی از آن‌هاست که منسوجی است ضخیم و از جمله در صاف‌کردن شراب، بستن زخم و دوختن خیمه یا سراپرده و نیز در تن‎پوش جنگی به کار می‌رفته است. این منسوج انواعی داشته است که برخی از آن‌ها بهایی بوده و برخی ارزش چندانی نداشته است. کردوانی در فرهنگ‎های فارسی نیامده و در شعر فارسی نیز  بر اساس جست‌وجوهای نگارنده، تنها در شعر قطران تبریزی، شاعر معروف قرن پنجم، مطرح شده است. در این مقاله، ما دربارۀ اصل کلمۀ کردوانی، خاستگاه آن و کاربردهایش، بر مبنای شعر قطران و با کمک منابع عربی و فارسی سخن گفته و نشان داده‌ایم که این پارچه به ناحیه‌ای از آذربایجان منسوب است، در آنجا بافته می‌شده و از دیرزمان به جامعۀ عربی‌زبان راه یافته است. قطران هم که با زبان و متون عربی آشنایی داشته است، به‌احتمال این واژه را در متون عربی دیده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 635.46 K

سبک شناسی قطعات سعدی و نویافته هایی از زندگانی شخصی او

امید مجد؛ عاطفه احمدی

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1403، ، صفحه 43-66

چکیده

  زمینه و هدف: این پژوهش بر آن است تا به دو منظور قطعات دیوان سعدی را بررسی کند. این قالب شعری هم در بخش گلستان و هم در بخشی جداگانه در کلیات آمده‌است. منظور نخست این مقاله بررسی سبک شناسانه قطعات شاعر در ...  بیشتر زمینه و هدف: این پژوهش بر آن است تا به دو منظور قطعات دیوان سعدی را بررسی کند. این قالب شعری هم در بخش گلستان و هم در بخشی جداگانه در کلیات آمده‌است. منظور نخست این مقاله بررسی سبک شناسانه قطعات شاعر در سه سطح زبانی، ادبی و فکری به روش توصیفی تحلیلی است ومنظور دوم کشف نکاتی جدید از زندگانی شخصی او از خلال محتوای قطعات است.روش: روش این پژوهش به صورت کتابخانه ای و استقرا و آمارگیری است.نتیجه‎گیری: بر اساس بررسی‎های انجام شده از نظر سطح زبانی، واژگان به کار رفته در قطعات در حوزۀ رمزگان سیاست و شریعت و حکمت و اندرز بیشترین بسامد را دارند و در مقابل با رمزگان تغزلی روبرو نیستیم. این جامعۀ آماری ما را به این نتیجه می‎رساند که روی سخن سعدی بیشتر با نهادهای حکومتی و پس از آن با وجدان آگاه انسانی است. برخی از واژگان بسامد بالایی دارند که شاخصۀ سبکی او محسوب می شود. در سطح ادبی صورخیال و صنایع بدیعی بسیار ساده و زودیاب هستند. از کنایه، تناسب، تضاد و تمثیل بیشتر استفاده کرده است. میزان تشبیهات و استعارات اندک و همگی محسوس هستند. در سطح فکری غلبۀ اصلی فکر شاعر مباحث اخلاقی است.همچنین او مدتی در خدمت کارهای دیوانی بوده و از تنگدستی شکوه کرده گاه برای پیشبرد خواسته هایش زبان تهدید و هجو هم بکار برده.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 965.5 K

نقش دارالسّلطنه تبریز در ایجاد و گسترش رویکرد وقوعی به شعر

علیرضا حاجیان‌نژاد؛ رقیه بایرام‌حقیقی

دوره 2، شماره 2 ، اسفند 1391، ، صفحه 45-66

چکیده

  مکتب وقوع به لحاظ تحولات سیاسی ـ اجتماعی در پیوند با دو دورة تیموری ـ به‌خصوص در نیمة دوم قرن نهم ـ و دورة صفوی است. این سبک از اوایل قرن دهم آغاز شد و در اواسط همان قرن رشد کرد و تا ربع اوّل قرن یازدهم ...  بیشتر مکتب وقوع به لحاظ تحولات سیاسی ـ اجتماعی در پیوند با دو دورة تیموری ـ به‌خصوص در نیمة دوم قرن نهم ـ و دورة صفوی است. این سبک از اوایل قرن دهم آغاز شد و در اواسط همان قرن رشد کرد و تا ربع اوّل قرن یازدهم ادامه یافت. درخصوص اشعار مکتب وقوع و تحلیل محتوای آن مباحثی پراکنده گفته شده است، امّا درمورد خاستگاه جغرافیایی آن، تاجایی‌که مولّفان جستجو کرده‌اند، هیچ بحث جدّیی مطرح نشده است. نویسندگان در این مقاله کوشیده‌‌اند با توجّه به حضور پیشاهنگان مکتب وقوع در آذربایجان و متعاقباً تحوّل در عرصة نقّاشی مکتب تبریز، به نقش دارالسّلطنة تبریز در پذیرش و بالندگی نگاه‌های آفاقی در عرصة هنر و ادبیّات بپردازند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 294.73 K

اطلاعاتی درباره قطب الدین محمدبن احمد جام ژنده پیل همراه با نقد بخشی از مقدمه مصحح چاپ جدید حدیقه الحقیقه

علی محمد موذنی؛ محمود ندیمی هرندی

دوره 1، 7و8 ، اسفند 1390، ، صفحه 45-66

چکیده

  قطب­الدّین محمّد بن مطهر بن احمد جام (ژنده­پیل) از صوفیان و نویسندگان توانای ایران است که از 577 تا 667 هجری زندگی کرده است. حدیقةالحقیقة یکی از آثار اوست. در این مقاله ابتدا به اطّلاعاتی دربارة قطب‌الدّین، ...  بیشتر قطب­الدّین محمّد بن مطهر بن احمد جام (ژنده­پیل) از صوفیان و نویسندگان توانای ایران است که از 577 تا 667 هجری زندگی کرده است. حدیقةالحقیقة یکی از آثار اوست. در این مقاله ابتدا به اطّلاعاتی دربارة قطب‌الدّین، شامل نام و نسب و مذهب و شغل قطب‌الدّین و روابط او با معاصران و سفرها و آثار او پرداخته­ایم و سپس بخشی از مقدمة چاپ جدید حدیقةالحقیقة را مورد نقد و بررسی قرار داده­ایم که اخیراً به کوشش دکتر حسن نصیری جامی منتشر شده است.   .

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 339.89 K

کاربرد ان. ال. پی در حکایت‌های گلستان سعدی با تأکید بر نظریة اثر پروانه (آشوب)

موسی زارع؛ کبری نودهی؛ محمدعلی خالدیان

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1402، ، صفحه 47-67

چکیده

  ان.ال.پی مخفف"Neuro Linguistic Programming" به معنی برنامه‌ریزی و کنترل زبان ذهن، هنر و دانش ارتباطِ موفق است. بر پایۀ دانش و اصولِ ان.ال.پی، در هر تبادل میان انسان‌ها، فضای ارتباط و نظام ها مطرح است. در این فضا و نظام،همۀ ...  بیشتر ان.ال.پی مخفف"Neuro Linguistic Programming" به معنی برنامه‌ریزی و کنترل زبان ذهن، هنر و دانش ارتباطِ موفق است. بر پایۀ دانش و اصولِ ان.ال.پی، در هر تبادل میان انسان‌ها، فضای ارتباط و نظام ها مطرح است. در این فضا و نظام،همۀ اعضا به یک اندازه مهم نیستند؛ یعنی رفتار برخی از این اعضا،می‌تواند برکلِّ نظام، تأثیر همه جانبه داشته باشد؛ بنابراین،پیشنهادِ ان.ال.پی برای دریافت یک نتیجۀ بهتردرنظام ارتباطی،به کارگیری نظریۀ اثر پروانه (آشوب)است. اثر پروانه،نظریۀ مطرح شده در فیزیک، در پی کشف اثرگذارترین مهره در یک نظام ارتباطی است و معتقد است کوچکترین خطا، توسط اثرگذارترین عضو ، موجب آشفتگی و از هم پاشیدگی آن نظام خواهد شد. در میان آثار نویسندگان بزرگ ادبیات فارسی،گلستان سعدی در پی ایجاد تعادل در مناسبت‌های ارتباطی و بهبود رفتارهای سازگارانه است. سعدی نیز همۀ عناصرموجود در یک نظام ارتباطی را به یک اندازه،تأثیرگذار نمی‌داند.از این نگاه، آرای سعدی را در ادارۀ نظام‌ها و سیستم‌های اجتماعیِ متصل به هم، می‌توان با نظریۀ اثر پروانه (آشوب) منطبق دانست. هدف پژوهش حاضر، پس از بررسی دقیق  گلستان به شیوۀ تحلیل و توصیف، این است که مهمترین عضوهای سامانه‌های ارتباطیِ خرد و کلان، باید بدون هیچگونه خطای محاسباتی عمدی و غیر عمدی باشند؛ زیرا کوچکترین تغییر آنها در جهت نامناسب، می‌تواند منجر به ازهم پاشیدگی آن سامانۀ خرد یا کلان شود.  نتیجه این پژوهش آن ‌است که هرکس می‌تواند و باید با شناخت دقیق جایگاه خود، در یک نظام ارتباطی و تأثیر رفتارهایش برآن نظام، از بروز یک آشوب جلوگیری کند

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 859.44 K

رد پای عقاب

دکتر روح الله هادی

دوره 1، 3-5 ، اردیبهشت 1390، ، صفحه 49-78

چکیده

  شعر فارسی در سالهای آغازین قرن چهاردهم شمسی شاهد دگرگونی ها، نوآوری ها، دغدغه ها، گفتگوها و اختلاف نظرهای بسیار است. در همین روزگار است که پرویز ناتل خانلری شعر عقاب را می‌سراید. مثنوی که از ماندگارترین ...  بیشتر شعر فارسی در سالهای آغازین قرن چهاردهم شمسی شاهد دگرگونی ها، نوآوری ها، دغدغه ها، گفتگوها و اختلاف نظرهای بسیار است. در همین روزگار است که پرویز ناتل خانلری شعر عقاب را می‌سراید. مثنوی که از ماندگارترین سروده های معاصر است. دلیل سرودن عقاب، تقدیم آن به صادق هدایت، نقل جمله ای از خواص الحیوان، انتشار آن برای اولین بار و پاسخهایی که شاعران دیگر با انگیزه های شاعرانه و جز آن به عقاب داده اند، ماجرایی در خور تأمل است و نگارنده کوشیده تا با جستجو در این باره و نقد و تحلیل گفته ها و سروده ها نوری تازه بر این ماجرا بازتاباند تا از رهگذر این جستجو گوشه ای از تاریخ ادب ایران را روشن سازد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 248.92 K

نقد و بررسی سیر بحث «اقتضای حال»

محبوبه همّتیان؛ حسین آقا حسینی

دوره 4، شماره 1 ، شهریور 1393، ، صفحه 53-72

چکیده

  مطالعه در سیر مباحث بلاغت نشان می‌‌دهد که توجّه به موضوع «اقتضای حال» در نخستین تعاریف نقل‌شده برای بلاغت، از اساسی‌‌ترین معیارهای بلاغت کلام و متکلّم به شمار رفته است. با آنکه این موضوع و اهمّیّت ...  بیشتر مطالعه در سیر مباحث بلاغت نشان می‌‌دهد که توجّه به موضوع «اقتضای حال» در نخستین تعاریف نقل‌شده برای بلاغت، از اساسی‌‌ترین معیارهای بلاغت کلام و متکلّم به شمار رفته است. با آنکه این موضوع و اهمّیّت توجّه به آن در دوره‌‌های مختلف، از محوری‌‌ترین مبانی مباحث بلاغی است، در هیچ‌یک از منابع قدیم و جدید، مبانی نظری آن تبیین نشده است. در پژوهش حاضر، پس از بررسی و نقد دیدگاه‌‌های گوناگون دربارة این موضوع، مشخّص شد با وجود تصوّری که دربارة مخاطب‌محور بودن اقتضای حال در بلاغت سنّتی وجود دارد و انتقادهایی که در این زمینه مطرح می‌شود و با وجود آنکه در این منابع به صراحت اصطلاحات اقتضای حال متکلّم و کلام و بافت موقعیّتی به کار نرفته است، ولی در این کتاب‌ها ذیل مباحث گوناگون، مطالبی مطرح می‌شود که بر اساس آنها می‌توان تمام این اقتضائات را در سطوح مختلف و برای تمام این عوامل، استنباط کرد.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 323.95 K

تحلیل نعت حضرت مصطفی(ص) در قصاید خاقانی

عباس ماهیار؛ لیلا کرمی

دوره 7، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 53-72

چکیده

  نعت حضرت رسول اکرم(ص) از زمان ظهور اسلام، هم فصل مشترک مذهبی– ادبی فرقه‌های مختلف دین اسلام است و هم فتح‌الباب دیوان‌های اغلب شاعران عربی و فارسی است. در بلاغت فارسی و عربی، نعت، زیرگونة مدح معرفی ...  بیشتر نعت حضرت رسول اکرم(ص) از زمان ظهور اسلام، هم فصل مشترک مذهبی– ادبی فرقه‌های مختلف دین اسلام است و هم فتح‌الباب دیوان‌های اغلب شاعران عربی و فارسی است. در بلاغت فارسی و عربی، نعت، زیرگونة مدح معرفی شده است. خاقانی شروانی یکی از شاعران مداح زبان فارسی‌ است که در دیوان خود و به‌ویژه در قصایدش، نعتیّه‌های فراوانی در قالب مدح سروده است. این پژوهش می‌کوشد به روش تحلیلی- توصیفی در قلمرو قصاید خاقانی، روشن کند که نعتیّه‌های وی دارای چه ساختار و مضمونی است و چه اغراض و ابزاری در این زیرگونة ادبی- بلاغی وجود دارد. با تأمل و دقّت در نعتیّه‌های فراوان خاقانی دریافتیم که این زیرگونة ادبی دارای مضامین و درون‌مایه‌های ژرف دینی است که با کمال صداقت و رعایت معیارهای اخلاقی، مستند به تاریخ، به دور از اغراق‌های افراطی و با هدف التجا و تمسک به حضرت رسول(ص) در لحظات دشوار، شناسایی معارف و آموزه‌های دینی و مذهبی و ... سروده شده است.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 631.79 K