گرز گاوسر فریدون و منشأ آن

نویسندگان

1 دانشیار فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران

2 دانش‌‌آموختة کارشناسی ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران دانشگاه تهران

چکیده

موضوع مقالة حاضر، بررسی
چرایی گاوسر بودن گرز فریدون است. ازآنجاکه این سلاح در روایات حماسی ما نقش پررنگی
دارد و پس از فریدون در دست بیشتر پهلوانان دیده می‌‌شود، پاسخ برای یافتن منشأ این
سلاح گاوسار مهمّ می‌نماید. برای رسیدن به این هدف، ابتدا توضیح مختصری دربارة گرز
و انواع آن به‌‌عنوان ابزاری جنگی در متون دوره‌‌های مختلف فرهنگ ایرانی و نیز
نمونه‌‌هایی از دیگر فرهنگ‌‌های هندواروپایی داده شده است. سپس شواهد اسطوره‌‌ای
دربارة نقش این سلاح در داستان فریدون در اساطیر ایرانی، از اوستا گرفته تا
متون دورة اسلامی آمده است. در ادامه، شواهدی از اساطیر هندی، به‌ویژه اساطیر دورة
ودایی که به روشن‌‌تر شدن بحث پیش رو یاری می‌‌رسانند، آورده شده و بنا بر اشتراکاتی
که در این دو فرهنگ وجود دارد، سعی شده پاسخی به این پرسش داده شود که چرا گرز فریدون
گاوپیکر یا گاوسر بوده است. پس از بررسی و مقایسة شواهد گوناگون، این نتیجه به دست
آمد که احتمالاً پیشینة فریدون ایرانی و تریتة هندی، خدای طوفانی است که گاوزاد و
خود گاو نر است و یا به آن تشبیه می‌‌شود؛ در نتیجه شاید بتوان گفت گرز گاوسر فریدون
یادگاری است از ارتباط او با گاو نر.

کلیدواژه‌ها


ابن اثیر، عزّالدّین علی (1371)، تاریخ کامل اسلام و ایران، ترجمة عبّاس خلیلی و ابوالقاسم حالت، جلد اوّل، تهران، اساطیر.
ابن بلخی (1385)، فارسنامه، به تصحیح گای لسترینج و رینولد نیکلسون، تهران، اساطیر.
ابن فقیه همدانی، ابوبکر احمد بن محمّد بن اسحاق (1349)، مختصر البلدان، ترجمة ح. مسعود، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
ابوریحان بیرونی (1380)، آثارالباقیه عن قرون‌الخالیه، تصحیح پرویز اذکایی، تهران، میراث مکتوب.
ابوعلی مسکویه (1379)، تجارب‌الأمم، جلد اوّل، تحقیق ابوالقاسم امامی، چاپ دوم، تهران، توس.
اسفندیار کاتب، بهاء‌الدّین محمّد بن حسن‌بد (1320)، تاریخ طبرستان، جلد اوّل، از ابتدای بنیاد طبرستان تا استیلای آل‌زیار، به تصحیح عبّاس اقبال، تهران، اساطیر.
اسماعیل‌‌پور، علیرضا (1389)، «بررسی تحلیلی اسطورة گرشاسپ»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد در رشتة فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران.
ایران‌‌شاه بن ابی‌‌الخیر (1377)، کوش‌‌نامه، به کوشش جلال متینی، تهران، علمی.
پورداوود، ابراهیم (1382)، زین ابزار، تهران، اساطیر.
تفضلّی، احمد (1344)، «تصحیح و ترجمة سوتکر و ورشت مانسر نسک از دینکرد نهم»، رسالة دکتری در رشتة زبان‌‌شناسی همگانی دانشگاه تهران.
ثعالبی، ابومنصور محمّد بن عبدالملک (1384)، غرر اخبار ملوک فرس و سیرهم، ترجمة محمود هدایت، تهران، اساطیر.‏
دومزیل، ژرژ (1383)، سرنوشت جنگجو، ترجمة مهدی باقی و شیرین مختاریان، تهران، قصّه.
دینوری (1383)، اخبار الطّوال، ترجمة محمود مهدوى دامغانى، تهران، نی‏.
سرکاراتی، بهمن (1385)، سایه‌‌های شکارشده، تهران، طهوری.
طبری، محمّد بن جریر (1375)، تاریخ طبری، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر.
فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر یکم تا هشتم، تهران، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
فرنبغِ دادگی (1385)، بندهشن، گزارنده: مهرداد بهار، تهران، توس.