ادب فارسی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اخبار و اعلانات

اطلاعات آماری نشریه

شرایط پذیرش مقاله

شیوه ارجاع نویسی و منبع نویسی

راهنمای دریافت شناسه ارکید

تعارض منافع

نمونه کار

تعهد اثر

هزینه انتشار

تبیینی ساخت‌گرا از تباین نیروانا و فنا

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران

چکیده

غایت و مقصد سلوک در عرفان اسلامی، فنا و در عرفان بودایی، نیرواناست. رسیدن به هر دو مقصد، از راه زدودن صفات و خواهش‌های نفسانی است. شباهت‌های فنا و نیروانا آن‌قدر هست که گاه مفهومی مشترک قلمداد می‌شوند. فنا و نیروانا تجربه‌هایی عرفانی هستند و با نظریّه‌های رایج در پژوهش‌‌های تجارب عرفانی نیز مطالعه می‌شوند. یکی از این نظریّه‌ها، ساخت‌گرایی است که تجارب عرفانی را پردازش‌شده و سامان‌یافته از باورها و انتظاراتی می‌داند که عارف با خود به تجربه می‌آورد. در نگاه ساخت‌گرا، عارف در حالی به تجربۀ عرفانی پا می‌گذارد که از آموزه‌ها و مفاهیم سنّتی دین و آیینش زمینه‌مند شده است و ازآنجاکه آموزه‌ها و مفاهیم سنّتی ادیان و مذاهب از اساس با هم متفاوت‌اند، تجربه‌های عرفانی عارفان آنها نیز نمی‌تواند یکسان باشد. در این مقاله، زمینه‌مندی‌های عارفان اسلامی و بودایی را در تجربۀ فنا و نیروانا از دریچۀ ساخت‌گرایی بررسیده‌ایم. ما استدلال می‌کنیم که تفاوت عقاید و آموزه‌های این دو آیین، مسیر سلوک و طریقت عارفانش را از اساس متفاوت ترسیم می‌کند و این دو مسیرِ ازاساس‌متفاوت، به مقصد واحدی نمی‌رسند؛ بنابراین، فنا و نیروانا یکسان نخواهند بود. این مقاله با گفتار مختصری در تجربۀ عرفانی  و معرّفی اجمالی نظریّه‌های ساخت‌گرایی و ذات‌گرایی آغاز می‌شود، سپس با بحثی در آموزه‌های اصلی عرفان اسلامی و بودایی برای رسیدن به فنا و نیروانا ادامه می‌یابد و در آخر، با قیاس این آموزه‌ها و بیان نتیجۀ استدلال تمام می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Constructivist Explanation for the Contrast between Nirvana and Fana

نویسندگان [English]

  • Behzad Borhan 1
  • Alireza Hajian Nejad 2

1 Ph.D. Candidate in Persian Language and Literature, University of Tehran

2 Associate Professor in Persian Language and literature, University of Tehran

چکیده [English]

The ultimate goal and the destination of the mystical path in Islam is Fana, and in Buddhism is Nirvana. Reaching to both destinations is through elimination of desires. There are so many similarities between Fana and Nirvana that sometimes they are considered as identical concepts. Fana and Nirvana are mystical experiences and can also be studied through the lens of theories on mystical experiences. One of these theories is Constructivism, which believes mystical experiences are processed through and organized by beliefs and expectations that the mystic brings to the experience. In the Constructivist view, the mystic goes through mystical experience, while he is contextualized with the established doctrines and concepts of his religion, and since established doctrines and concepts of various religions are profoundly different, mystical experiences could not be the same. In this article, we attempt to study Fana and Nirvana through the lens of Constructivism. We argue that the difference between these two faiths is drawing their mystics’ mystical path genuinely different inasmuch as these paths would not end up in the same destination, and thus, Fanā and Nirvana are profoundly different. This article begins with a brief explanation of mystical experience and a short introduction on Constructivism and Essentialism; then continues by describing some principal doctrines on Fanā and Nirvana and recommended instructions to reach them, and finally ends with a comparison of these teachings and conclusion of the argument.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Constructivism
  • Steven T. Katz
  • Mystical Experience
  • Buddhism
  • Sufism
  • Fana
  • Nirvana
مراجع
ابونصر سراج‌، عبدالله‌ بن‌ علی‌ (۱۹۱۴)، اللمع فى التصوف، لیدن، بریل.
‏‫ــــــــــــــ (۱۳۸۲)، اللمع‌ فی‌ التصوف‌، ترجمۀ مهدی‌ مجتبی‌، تصحیح رینلد الین‌ نیکلسون‌، تهران‌، اساطیر.
استِیس، و. ت. (۱۳۶۷)، عرفان و فلسفه، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، تهران، سروش.
‏‫بقلی شیرازی، روزبهان (۱۳۸۱)، رسالة ‌القدس، تهران، یلدا قلم.
‏‫بهاء ولد (۱۳۸۲)، معارف، تهران، طهورى.
‏‫‏‫پاشایی. ع (۱۳۸۳)، بودا: زندگی بودا، آیین او، و انجمن رهروان او، گزارش متن‌های کانون پالی، ویراست 3، تهران، نگاه معاصر.
جرجانی‌، علی‌ بن‌ محمّد (۱۳۷۰)، کتاب التعریفات‌، تهران‌، ناصر خسرو.
جیمز، ویلیام‌ (۱۳۹۳)، تنوع تجربۀ دینی، ترجمۀ حسین‌ کیانی‌، تهران، حکمت.
خادمی، سمیه و محمّد سرورمولایی (۱۳۹۲)، «فنا و بقا و اتّحاد و اتّصال در دیوان بیدل دهلوی»، ادبیّات عرفانی، ش 8، 65-92.
رستمیان، محمّدعلی (۱۳۸۴)، «فنا و نیروانه (مقایسه‌ای بین عنایت سلوک در عرفان اسلامی و بودایی)»، هفت آسمان، ش 25، 189-228.
‏‫شایگان، داریوش (۱۳۹۲)، ادیان و مکتب‌های فلسفی هند، تهران، فرزان روز.
شجاری، مرتضی (۱۳۸۷)، «فنا از دیدگاه ابن­ عربی و ارتباط آن با معرفت نفس»، ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی، ش 13، 147-170.
‏‫ضیایی، عبدالحمید (۱۳۸۸)، «بررسی تطبیقی فنا و نیروانا در آموزه­های بودا، کارلوس کاستاندا و مولانا»، ادب حماسی، ش 9، 258-275.
‏‫عطّار، محمّد بن ابراهیم (۱۹۰۵)، تذکرة الأولیاء، تصحیح رینولد آلن نیکلسون، لیدن، مطبعة لیدن.
ــــــــــــــ (۱۳۸۳)، منطق‌ الطیر، تصحیح محمّدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران‌، سخن‌.
علیپور، حسن (۱۳۹۳)، «سیر تاریخی و تکاملی اندیشة فنا در عرفان اسلامی»، آیین حکمت، ش 6، 95-120.
‏‫فدوی، طیبه و اسحاق طغیانی (۱۳۸۹)، «بررسی و تحلیل بازتاب فنا در منطق الطیر عطّار»، آینة معرفت، ش 22، 99-120.
فرغانی، سعیدالدین (۱۳۷۹)، مشارق الدرارى شرح تائیۀ ابن فارض‏، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
‏‫فورمن‌، رابرت‌ (۱۳۸۴)، عرفان‌، ذهن‌، آگاهی‌، ترجمۀ عطا انزلی‌، قم‌، دانشگاه مفید.
‏‫قشیری، عبدالکریم‌بن هوازن (۱۳۷۴)، رسالۀ قشیریّه، ترجمۀ ابوعلی حسن ‌بن احمد عثمانی، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، علمی و فرهنگی.
قنبری، بخشعلی (۱۳۹۳)، «بررسی مقایسه‌ای نیروانة بودایی و فنا و بقا در دیدگاه مولوی»، اطّلاعات حکمت و معرفت، ش 107، 22-27.
‏‫کاشانی، عزّالدین محمودبن علی (بی‌تا)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تهران، هما.
‏‫کتز، استیون (۱۳۸۳)، ساخت‌گرایی، سنت و عرفان، ترجمۀ عطا انزلی، قم، آیت عشق.
‏‫مستملی‌، اسماعیل‌ بن‌ محمّد (۱۳۶۳)، شرح ‌‌التعرف‌ لمذهب‌ ‌التصوف‌، تصحیح محمّد روشن‌، ‏‫تهران‌، اساطیر.
‏‫مقدّم‌پور، فاطمه (۱۳۸۵)، «بررسی تطبیقی دو مفهوم فنا در عرفان اسلامی و نیروانه در آیین بودا»، نامۀ انجمن، ش 5، 1-78.
میرباقری‌فرد، علی‌اصغر و زینب رضاپور (۱۳۹۲)، «تحلیل و مقایسۀ فنا و بقا در سنّت عرفانی اوّل و دوم»، مطالعات عرفانی، ش 17، 175-204.
‏‫هجویری‌، علی ‌‌بن‌ عثمان‌ (۱۳۸۹)، کشف ‌المحجوب‌، تصحیح محمود عابدی، تهران‌، سروش.
Almond, Philip (1988), “Mysticism and its contexts”, Sophia, 27(1), 40-49.
Bernard, G. William (1997), Exploring unseen worlds: William James and the pholosophy of mysticism, Albany، Universtity of New York Press.
Bodhi, Bhikkhu (2005), In the Buddha’s Words: An Anthology of Discourses from the Pali Canon, Wisdom.
 ــــــــــــــــــــ(2010), The Noble Eightfold Path: Way to the End of Suffering, Kandi، Buddhist Publication Society.
ــــــــــــــــــــ (2013), “What does Mindfulness really mean? A Canonical perspective”, In J. M. G. Williams & J. Kabat-Zinn (eds.), Mindfulness: Diverse Perspectives on Its Meaning, Origins and Applications, 19-40, New York، Routledge.
Collins, Steven (1982), Selfless Persons: Imagery and Thought in Theravada Buddhism, New York، Cambridge University.
Encyclopedia of Buddhism (2013), New York، Routledge.
Gombrich, Richard F (2006), How Buddhism Began, The conditioned genesis of the early teachings, New York, Routledge.
Harvey, Peter (2013), An Introduction to Buddhism: Teachings, History and Practices, Cambridge، Cambridge University.
Hollenback, Jess Byron (2000), Mysticism: Experience, Response, and Empowerment, Pennsylvania، Pennsylvania State University Press.
James, William (1902), The Varieties of Religious Experience, London and Bombay، Longmans, Green & Co.
Janz, Bruce (1995), “Mysticism and understanding: Steven Katz and his critics”, Studies in Religiun / Sciences Religieuses 24/1, 77-94.
Jones, R. M (1909), Studies in Mystical Religion, London، MacMillan.
K. C. Forman, Robert (1990), “Mysticism, Constructivism, and Forgetting”, In R. K. C. Forman (ed.), The Problem of Pure Consciousness, 3-4, New York، Oxford University Press.
Katz, Steven T. (ed.) (1978), Mysticism and Philosophical Analysis, New York، Oxford University Press.
 ــــــــــــــــــــ (1983), MysticismandReligiousTraditions, New York، Oxford University Press.
ــــــــــــــــــــ (ed.) (1992), Mysticism and Language, New York، Oxford University Press.
ــــــــــــــــــــ (2000), Mysticism and Sacred Scripture, New York, Oxford University Press.
Smart, Ninian (1978), “Understanding Religious Experience”, In S. T. Katz (ed.), Mysticism and Philosophical analysis, 10-21, New York، Oxford University Press.
Trainor, Kevin (2004), Buddhism: The Illustrated Guide, New York، Oxford University Press.
Vetter, Tilmann (1988), The Ideas and Meditative Practices of Early Buddhism, Leiden، Brill.
ادب فارسی
دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 23
شهریور 1398
صفحه 41-61
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار