نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 گروه عمومی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه فسا، فسا، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22059/jpl.2024.361297.2183

چکیده

در این پژوهش، برآنیم تا با بهره‌گیری از شیوة تحلیلی- نموداری؛  به بررسی تطبیقی استعارۀ مفهومی هجو، در زبان شعری خاقانی و متنبی بپردازیم. از این ­رو، پس از تعریف نظریه­  استعاره‌  مفهومی و ارتباط مفهوم هجو با آن، ابتدا به بررسی حوزه­ های مبدأ در نگاشت­های استعاری هردو شاعر خواهیم پرداخت، آنگاه با بررسی تطبیقی جلوه­های استعاری، تفاوت ­ها و تشابهات آنان را با یکدیگر مقایسه خواهیم کرد. از آنجایی که کارکرد استعاره مفهومی، عینی ­سازی مفاهیم و احساسات است، در این نوشتار قصد داریم تا با روش شناختی، نشان دهیم که این نظریه تا چه اندازه می­ تواند در شناخت ذهنیت، عواطف، شباهت­ ها و تفاوت­ های دو شاعر کمک­رسان باشد. بنابراین، کوشش شده است به این پرسش­ ها پاسخ داده شود: 1. مفهوم هجو در اشعار خاقانی و متنبی در چه حوزه­ هایی از استعاره مفهومی نمود یافته است؟ 2. تفاوت­ ها و شباهت ­های هر دو شاعر در سطح کلامی این استعاره چگونه است؟ 3. کدام حوزه­ استعاری در زبان شعری هر دو شاعر غلبه­  دارد؟
یافته­های پژوهش نشان می ­دهد:
حوزه­ های مبدأ به کار رفته در زبان دو شاعر تقریبا همانند است، به این معنا که بیشترین حوزه مبدأ استفاده شده در زبان هر دو شاعر مربوط به استفاده از نام حیوانات است اما واژگان تابو و پرهیزه در زبان متنبی نمود بیشتری نسبت به زبان خاقانی دارد، در حالیکه خاقانی  بیشتر از جلوه­های کلامی در این زمینه بهره می­ برد.
شایان ذکر است یافته­ های دیگر پژوهش، در متن مقاله به طور مفصل بیان شده است. امید است این پژوهش کمکی باشد در شناخت بهتر اندیشه­ ها و عواطف هر دو شاعر.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Conceptual Metaphor of Satire from the Linguistic Point of View in Khaqani's and Motanabi's Poems

نویسندگان [English]

  • ali Abasalizadeh 1
  • Homeyra Zomorrodi 2

1 General Department, Faculty of Basic Sciences, Fasa University, Fasa, Iran

2 Professor of the Department of Persian Language and Literature, University of Tehran, Tehran, Iran

چکیده [English]

The present study investigates how to conceptualize satire and slander in the language of two prominent poets of Persian and Arabic literature based on the theory of conceptual metaphor. Metaphorical examination of the concept of satire can certainly have a significant function in understanding poets from a psychological point of view, and in a broader form, the effects of this metaphor can also express the cultural issues of those societies and their social conditions. The comparative study of this issue based on the theory of conceptual metaphor has an essential contribution to entering the mental world of Khaqani and Motanabi and knowing thoughts and emotions as well as their similarities and differences. The research method in this article is a library, and the data has been analyzed using the content analysis method. In the end, the differences and similarities between both poets have been shown in a diagram. The research findings show:The source areas used in the language of the two poets are almost the same.The most source area used in the language of both poets is related to the use of animal names.The second source area used in Khaqani language is related to his use of verbal expressions, but the second group of source areas that clearly shows itself in the textual language is his use of the words taboo and abstinence, and the findings of Others are described in detail in the text. It is hoped that this research will help better to understand the thoughts and emotions of both poets

کلیدواژه‌ها [English]

  • satire
  • conceptual metaphor
  • Khaqani
  • Motanabi
  • comparative literature
ابن جعفر، قدامه (1980)، نقد النثر، با مقدمه دکتر طه حسین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن جعفر، قدامه (بی­تا) نقد الشعر، تصحیح محمد منعم خفاجی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن رشیق قیروانی الازدی، ابوعلی الحسن (2000م)، العمده فی محاسن الشعر و آدابه و النقد، تحقیق محمد محی الدین عبدالحمید، بیروت: دارالجیل.
ابن منظور (1999)، لسان العرب، الطبعه الاولی، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
الفاخوری، حنا (1383)، تاریخ الادب العربی، تهران: توس.
الیازجی، ناصیف، بی­تا، العرف الطیب فی شرح دیوان ابی الطیب.
اکو، اومبرتو و دیگران (۱۳۹۰)، استعاره مبنای تفکر و زیبایی آفرینی، ترجمه گروه مترجمان، به کوشش فرهاد ساسانی، چ۲، تهران، سوره مهر.
برقوقی، عبدالرحمن (بی تا)، شرح دیوان المتنبی. بیروت: دارالکتب العربی.
پارسا، سید احمد (1384)، سبک شناسی هجویات خاقانی، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره بیست و پنجم، شماره سوم، پیاپی48.
پارسا، سید احمد، مرادی؛ فرشاد (1387)، مقایسه سبکی هجویات در دو دیوان خاقانی و متنبی، پژوهشـنامه علوم انسـانی: تابستان، شماره 58.
حسن زاده نیری، محمد حسن، حمیدفر؛ علی اصغر (1399)، استعاره ادبی و استعاره مفهومی، پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، سال 9 ،شماره 3.
 خاقانی شروانی، بدیل بن علی  (1382)، دیوان اشعار، تصحیح ضیاءالدین سجادی، چاپ هفتم، تهران: زوار.
 داد، سیما (1378) ، فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ سوم، تهران: مروارید.
 زرقانی، سید مهدی، مهدوی، جواد، آیاد، مریم (1392ش)، تحلیل شناختی استعاره‌های عشق در غزلیات سنایی، جستارهای ادبی مجله علمی – پژوهشی، شماره 183.
 زورورز، مهدیس، افراشی، آزیتا و عاصی، سید مصطفی (1392)، استعاره­های مفهومی شادی در زبان فارسی: یک تحلیل پیکره­مدار، مجلة زبانشناسی و گویش­های خراسان، 5(9)،49-72.
 شفیعی کدکنی؛ محمد رضا (1372)، مفلس کیمیا فروش، تهران: سخن.
صفوی، کوروش (1387ش)، درآمدی بر معنی‌شناسی، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی، تهران: سورۀ مهر.
 عسکری، ابوهلال (1989م)، الصناعتین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
عطار نیشابوری، فریدالدین (1401)، مختارنامه، تصحیح شفیعی کدکنی، تهران: انتشارات سخن.
فروزانفر، بدیع الزمان (1350)،سخن و سخنوران، تهران: خوارزمی.
 کوچش، زلتن (1393)، مقدمه­ای کاربردی بر استعاره، ترجمه شیرین پور ابراهیم، تهران: سمت.
  لیکاف، جورج و جانسون، مارک (1394) استعاره­هایی که با آنها زندگی می­کنیم، ترجمة هاجر آقاابراهیمی، تهران: نشر علم.
 مرادی، فرشاد (1385)، مقایسه سبکی هجویات در دو دیوان خاقانی و متنبی، پایان نامه، کارشناسی ارشد.
 معین، محمد (1388)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
 منوچهریان، علیرضا (1382)، ترجمه و تحلیل دیوان متنبی، تهران: نورعلم.
هاشمی، زهره (1389)، نظریه استعاره مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون، ادب پژوهی، ش12،صص۱۱۹-۱۴۰.
 
Alfa Khouri, Hana (2004), History of Arabic Literature, Tehran: Toos. [In Persian].
  Askari, Abu Hilal (1989), Al-Sanaatin, Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya.
Attar Neishabouri, Fariduddin (2022), Mokhtarnameh, edited by Shafi'i Kadkani, Tehran: Sokhan Publications. [In Persian].
Barquqi, Abd al-Rahman, Commentary on Diwan al-Motenabi. Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi. [In Persian].
Dad, Sima (2003), dictionary of literary terms, third edition, Tehran: Marvarid. [In Persian].
e.g., Feldman, J. and Narayanan, S (۲۰۰۴), Embodied meaning in a neural theory of language, Brain and Language, 89(2): 385–392.
Eko, Umberto and others (2011), Metaphor is the basis of thinking and creating beauty, translated by a group of translators, with the effort of Farhad Sassani, Tehran, Surah Mehr. [In Persian].
Eliazji, Nasif, Bita, Al-Araf al-Tayyib in the description of Abi al-Tayyib's Diwan. [In Persian].
Forozanfar, Badi al-Zaman (1971), Sakhan and Sokhoran, Tehran: Khwarazmi. [In Persian].
Gibbs, Raymond W & Jr. Gerard J. Steen (1997), Metaphor in Cognitive Linguistics, john Benjamin’s publishing company.
Gibbs, Raymond (1994), The poetics of Mind: Figurative Thought, language, and understanding, Cambridge: Cambridge University Press.
Hashemi, Zohreh (2010), the theory of conceptual metaphor from the point of view of Likoff and Johnson, Adeb Pazhuhi, vol. 12, pp. 119-140. [In Persian].
Hassanzadeh Neiri, Mohammad Hassan, Hamidfar; Ali Asghar (2019), Literary Metaphor and Conceptual Metaphor, Journal of Literary Criticism and Rhetoric, Year 9, Number 3. [In Persian].
Hao, Yanfen & Tony Veale (2007),  Learning to Understand Figurative Language: From Similes to Metaphors to Irony, Scholarship university of California.
Ibn Jafar, Qudama (1980), Naqd al-Nar, with an introduction by Dr. Taha Hossein, Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya. [In Persian].
Ibn Rasheeq Qairwani Al-Azdi, Abu Ali Al-Hassan (2000 AD), Al-Umda fi Mahasan al-Sha'ar and Adabe and Al-Samat, researched by Mohammad Muhyiddin Abdul Hamid, Beirut: Dar al-Jeel. [In Persian].
Ibn Manzoor (1999), Arab Language, first edition, Beirut: Dar Al-Ahiya al-Tarath al-Arabi. [In Persian].
Khaqani Shervani, Badil bin Ali (1382), Divan of Poems, corrected by Ziauddin Sajjadi, 7th edition, Tehran: Zovar. [In Persian].
Kochesh, Zeltan (2013), a practical introduction to metaphor, translated by Shirinpour Ebrahim, Tehran: Samt. [In Persian].
Kovecses, Zoltan (2010).Metaphor: A Practical Introduction, Oxford university of press.
Kovecses, Zoltan (1986), Metaphors of Anger, Pride, and Love: A lexical Approach to the study of Concepts. Amsterdam: John Benjamins.
Lakoff, G (1993), The Contemporary Theory of Metaphor, In Andrew Ortony, (ed), Metaphor and Thought. Second Edit. Cambridge: Cambridge, University Press, pp. 202-251.
Lakoff, George & Johnson, mark (1980). Metaphors We Live By, Chicago: University of Chicago Press.
Lakoff, George & Zoltan Koveceses (1987), The cognitive model of anger inherent in American English, In Dorothy Holland and Naomi Quinn, eds, Cultural Models in language and thought, 195-221, Cambridge: Cambridge University press.
Lakoff, George and Johnson, Mark (2014) Metaphors we live with, translated by Hajar Agha Ebrahimi, Tehran: Alam Publishing. [In Persian].
Matsuki, Keik (1995), Metaphors of anger in Japanese, In John R. Taylor and Robert E. Malaury, eds, Language and the Cognitive Construal of The World, 137-151, Berlin: Mounton de Gruyter.
Manouchehrian, Alireza (2003), translation and analysis of Divan Motenabi, Tehran: Noor Alam. [In Persian].
Moein, Mohammad (2009), Farhang Farsi, Tehran: Amirkabir. [In Persian].
Moradi, Farshad (2006), comparison of the style of satires in two divans of Khaqani and Monetbi, thesis, master's degree. [In Persian].
Parsa, Seyyed Ahmad (2004), Khaqani satires stylistics, Journal of Social and Human Sciences of Shiraz University, 25th volume, 3rd issue, serial 48. [In Persian].
Parsa, Seyyed Ahmad, Moradi; Farshad (2007), comparing the style of satires in Khaqani's and Motenabi's divans, Journal of Humanities: Summer, No. 58. [In Persian].
Safavi, Kurosh (2007), An Introduction to Semantics, Research Institute of Islamic Culture and Art, Tehran: Surah Mehr. [In Persian].
Shafii Kadkani; Mohammad Reza (1993), moflese Kimia Frush, Tehran: Sokhan. [In Persian].
Yu. Ning (2003), Chinese metaphors of thinking. Paper presented at international cognitive linguistics conference, Cognitive linguistics.
Zarkhani, Seyyed Mehdi, Mahdavi, Javad, Ayad, Maryam (2012), cognitive analysis of love metaphors in Sana'i lyrical poetry, Literary Essays of Scientific-Research Magazine, No. 183. [In Persian].
Zurvarz, Mahdis, Afrashi, Azita and Asi, Seyed Mostafi (2013), Conceptual metaphors of happiness in Persian language: a corpus-oriented analysis, Journal of Linguistics and Dialects of Khorasan, 5(9), 49-72. [In Persian].