نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

10.22059/jpl.2022.332866.1977

چکیده

مدیر مدرسه، اثر جلال آل احمد، یکی از رمان‌­های مشهور معاصر است که در آن  برخلاف آنچه که بارت گفته است، مؤلّف داستان، نه‌تنها «مُرده» نیست، که «زنده»­تر از هر اثر رئال دیگری به تبیین و گذشته از آن، به تبلیغ تفکّر مرامی خویش، پیوسته اهتمام می­‌ورزد. بررسی مارکسیستی این رمان، که در آن نویسنده با گذرِ هنری از تعابیری همچون «جامعۀ طبقاتی»، «زیربنا/ روبنا»، «آگاهی طبقاتی» و در نهایت «انقلاب»، خواننده را متقاعد می­‌سازد که با مانیفستی از روشنفکران مارکسیست مواجه است که او را مُلزم می­‌دارد که موضع خویش را در قبال این متن ایدئولوژیک، دقیق­تر صف‌­بندی کند. در این مقاله با استفاده از نگاه نظریه‌­پردازان مرتبط، سعی شده است با ترسیم خطوط کلّی اندیشۀ آل احمد، تحلیلی از این داستان ارائه شود که در کنار وجاهت ماندگار ادبی این اثر، جوانب حزبی و گفتمانی آن نیز بر مخاطب ادبیّات داستانی معاصر، هرچه بیشتر روشن­ شود. یافته‌­های پژوهش ما نشان می‌دهد راوی مدیر مدرسه ابتدا شکستی را در سطح نگاه ایدئولوژیک خود تجربه می­‌کند؛ سپس در سطح «عمل انقلابی» نیز بدان دچار می­آید. در واقع مدیر مدرسه، روایت رئالیستی روشنفکر احساساتی و پر­شوری است میانِ دو انقلاب که با استعفا­نامه‌­اش در پایان داستان، شکست رویکرد مارکسیستی خود را به امضا می­‌رساند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of symbology and Marxist elements In the novel modir-e madreseh by Jalāl Āl-e-Ahmad

نویسنده [English]

  • Asad Abshirini

Assistant Professor of Persian Language and Literature, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran

چکیده [English]

Modir-e madreseh by Jalal Al Ahmad is one of the famous contemporary novels In which the author of the story is not only dead, but more alive than any other real work, he continuously pays attention to explaining and promoting his ideology, contrary to what Barthes said. The Marxist review of this novel, in which the author goes through definitions such as "class society", "substructure/superstructure", "class consciousness" and finally "revolution", convinces the reader that he is facing a manifesto of Marxist intellectuals, which forces him to line up his position more precisely with regard to this ideological text. In this article with using the perspective of related theorists, we have tried to present an analysis of this story by showing the general thought of Al-e Ahmed. Also, the Lasting literary beauty of this work, its party and discursive aspects are becoming more and more clear to the audience of contemporary fiction literature. The findings of our research show that the narrator of the modir-e madreseh initially experiences a failure at the level of his ideological view. Then at the level of "revolutionary act" he suffers from it. In fact, the modir-e madreseh is a realist narrative of an emotional and passionate intellectual between two revolutions, who signs the failure of his Marxist position with his resignation letter at the end of the story.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Al- e Ahmad
  • Modir-e Madreseh
  • Marxism
  • Class System
  • Infrastructure/ Superstructure
  • Ideology
آلِ­ احمد، جلال (۱۳۸۴)، مدیر مدرسه، چ 10، تهران، فردوس.
احمدی، اصغر (1396)، ادبیّات ستیزنده، تهران، آگه.
احمدی، بابک (1382)، واژه­نامۀ فاسفی مارکس، تهران، مرکز.
ـــــــــــــــ (1398)، مارکس و سیاست مدرن، چ 7، تهران، مرکز.
اسپینکز، لی (1392)، فردریش نیچه، ترجمۀ رضا ولی­یاری، چ 2، تهران، مرکز.
استاینر، جورج (1392)، مارکسیسم و نقد ادبی، ترجمۀ عزّت­الله فولادوند، تهران، نگاره آفتاب.
اسحاقیان، جواد (1393)، جلال آل­احمد، تهران، نگاه.
 اکلشال، رابرت (1399)، ایدئولوژی­های سیاسی، ترجمۀ محمّد قائد، تهران، نشر نو.
اندرسون، پری (1398)، ملاحظاتی دربارۀ مارکسیسم غربی، ترجمۀ علیرضا خزایی، تهران، چشمه.
 انسار، پی­یر (1394)، ایدئولوژی، کشمکش­ها و قدرت، ترجمۀ مجید شریف، چ 2، تهران، قصیده­سرا.
 ایگلتون، تری (1393)، مارکسیسم و نقد ادبی، ترجمۀ اکبر معصوم­بیگی، چ 3، تهران، بوتیمار.
ـــــــــــــــ (1396)، چگونه شعر بخوانیم، ترجمۀ پیمان چهرازی، تهران، آگه.
ـــــــــــــــ (1398الف)، ایدئولوژی زیبایی­شناسی، ترجمۀ مجید اخگر، تهران، بیدگل.
ـــــــــــــــ (1398ب) ، رویداد ادبیّات، ترجمۀ مشیّت علایی، تهران، لاهیتا.
باتامور، تام (1396)، مکتب فرانکفورت، ترجمۀ حسینعلی نوذری، چ 6، تهران، نشر نی.
باتامور، تام و همکاران (1397)، فرهنگ­نامۀ اندیشۀ مارکسیستی، ترجمۀ اکبر معصوم­بیگی، چ 2، تهران، بازتاب­نگار.
 بدیو، آلن (1396)، فرضیّۀ کمونیسم، ترجمۀ مراد فرهادپور و صالح نجفی، تهران، مرکز
بشیریّه، حسین (۱۳۹۹)، تاریخ اندیشه­های سیاسی در قرن بیستم، ج 1، چ 16، تهران، نشر نی.
بنیامین، والتر (1395)، دربارۀ زبان و تاریخ، ترجمۀ مراد فرهاد­پور و امید مهرگان، تهران، هرمس.
پاینده، حسین (1383)، «رمان رئالیستی یا سند اجتماعی؟ نگاهی به مدیر مدرسۀ آل احمد»، جامعه‌شناسی هنر و ادبیّات. دورۀ 1، ش 2،  69 – 98.
پاینده، حسین (1393)، گشودن رمان، چ 2، تهران، مروارید.
 پلامناتز، جان (1399)، شرح و نقدی بر فلسفۀ اجتماعی و سیاسی هگل، ترجمۀ حسین بشیریه، چ 7، تهران، نشر نی. 
ذوالفقاری، ابوالفضل و همکاران (1397)، «بررسی جامعه شناختی مؤلّفه‌های هویّت ملّی در داستان مدیر مدرسۀ جلال آل احمد»، مطالعات سیاسی، دورۀ 10، ش 40، 127-146.
ریکور، پل (1399)، درس­گفتارهای ایدئولوژی و اتوپیا، ترجمۀ مهدی فیضی، تهران، مرکز.
ژیژک، اسلاوی (1393)، عینیّت ایدئولوژی، ترجمۀ علی بهروزی، چ 2، تهران، طرح نو.
شیری، قهرمان (1387)، مکتب­های داستان­نویسی در ایران، تهران، چشمه.
عسگری­ حسنکلو، عسگر (1394)، جامعه­شناسی رمان فارسی، تهران، نگاه.
فرتر، لوک (1387)، لویی آلتوسر، ترجمۀ امیر احمدی­آریان، تهران، مرکز.
کاراتانی، ماکوجین (1396)، کانت و مارکس، ترجمۀ مرادفرهادپور و صالح نجفی، تهران، هرمس. 
 کاسیرر، ارنست (1395)، فلسفۀ روشنگری، ترجمۀ یداللّه موقن، چ 4، تهران، نیلوفر.
کوش، دنی (1397)، مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی، ترجمۀ فریدون وحیدا، چ 4، تهران، سروش.
کولبروک، کلر (1398)، ژیل دولوز، ترجمۀ رضا سیروان، چ 3، تهران، مرکز.
کولتی، لوچو (1399)، مارکسیسم و دیالکتیک، ترجمۀ کمال خسروی، تهران، اختران.
 کوهن، جرالد (1396)، نظریّۀ تاریخ مارکس، ترجمۀ ابراهیم حقیقی، چ 2، تهران، اختران.
گلدستون، جک (1392)، انقلاب­ها، ترجمۀ محمّد­تقی دلفروز، چ 3، تهران، کویر.
 لوکاچ، جرج (1378)، تاریخ و آگاهی طبقاتی، ترجمۀ محمّد­جعفر پوینده، چ 2، تهران، تجربه.
ـــــــــــــــ (1386)، نویسنده، نقد و فرهنگ، ترجمۀ­ اکبر معصوم­بیگی، چ 2، تهران، دیگر.
لوکاچ، گئورگ (1398)، در دفاع از تاریخ و آگاهی طبقاتی، ترجمۀ حسن مرتضوی، چ 3، تهران، آگه.
لیف­شیتز، میخاییل (1396)، فلسفۀ هنر از دیدگاه مارکس، ترجمۀ مجید مددی، تهران، بان.
م. ایرانیان، جمشید (1358)، واقعیّت اجتماعی و جهان داستان، تهران، امیر­کبیر.
مالپاس، سایمون (1393)، ژان ـ فرانسوا لیوتار، ترجمۀ بهرنگ پورحسینی، چ 2، تهران، مرکز. 
مانهایم، کارل (1398)، ایدئولوژی و اتوپیا، ترجمۀ فریبرز مجیدی، چ 4، تهران، سمت. 
مردیها، مرتضی (1399)، تمدن و فرهنگ، تهران، ثالث.
مک­کوئیلان، مارتین (1384)، پل دومان، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران، مرکز.
مک­للان، دیوید (1390)، ایدئولوژی، ترجمۀ محمّد رفیعی­مهر­آبادی، چ 3، تهران، آشیان.
 مکّی­نژاد، کیومرث (1392)، مدل زیربنا ـ روبنا در جامعه­شناسی مارکس/ دورکیم/ وبر، تهران، نقد افکار.
موقن، یداللّه (1399الف)، از پیش‌مدرنیسم تا پست‌مدرنیسم، تهران، نیلوفر.
ــــــــــــــ (1399ب)، شیوه­های اندیشیدن، تهران، نیلوفر.
 میلر، پیتر (1398)، سوژه؛ استیلا و قدرت، ترجمۀ­ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، چ 8، تهران، نشر نی.
میلز، سارا (1392)، میشل فوکو، ترجمۀ مرتضی نوری، چ 2، تهران، مرکز.
نبی­لو، علیرضا و فرشته دادخواه (1398)، «تحلیل مدیر مدرسۀ آل احمد بر مبنای سبک‌شناسی انتقادی، پژوهش­های زبان­شناختی، دورۀ 9، ش 3، 991-1030.
 و. وود، آلن (1398)، کارل مارکس، ترجمۀ شهناز مسمّی­پرست، چ 5، تهران، ققنوس.
ویلسون، راس (1393)، تئودور آدورنو، ترجمۀ پویا ایمانی، چ 2، تهران، مرکز.
ویلیافر، ریموند (1398)، فرهنگ و جامعه، ترجمۀ علی­اکبر معصوم­بیگی و نسترن موسوی، تهران، نگاه.
وینسنت، اندرو (1398)، نظریّه­های دولت، ترجمۀ حسین بشیریّه، چ 14، تهران، نشر نی.
یانگ، جولیان (1396)، فلسفۀ قارّه­ای و معنای زندگی، ترجمۀ بهنام خدا­پناه، تهران، حکمت.