موسیقی کناری و بیرونی در رباعیّات مجد همگر شیرازی

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه سمنان

2 استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه سمنان

3 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه سمنان

چکیده

مجد همگر از شاعران قرن هفتم هجری است که هم‌عصر سعدی بوده و در دربار شاهان سلغری مقام والایی داشته است. مجموعه‌ای از رباعیّات این شاعر (بالغ بر 610 رباعی) را نوۀ او در میان نسخۀ خطّی دیوان چهار شاعر دیگر در چهار بخش کتابت کرده است. این نسخۀ نفیس که در کتابخانۀ بریتانیا موجود است، ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد که مورد توجّه پژوهندگان قرار گرفته است. در این پژوهش با هدف شناخت ویژگی‌های مهمّ این رباعیّات از جهت موضوع و موسیقی ابیات، این نسخه بررسی شده و نتیجه این است که رباعیّات مجد همگر در موضوعات مختلف، از جمله مضامین عاشقانه، اندرز، گله از دنیا و سرنوشت، هجو و توصیف معشوق سروده شده و از جهت موسیقایی، شاعر به موسیقی درونی و کناری اهمّیّت فراوانی داده است. حدود نیمی از رباعیّات وی ردیف دارد و بخش بسیاری از این رباعیّات در چهار مصراع قافیه، یا ردیف و قافیه دارند و در موارد بسیاری نیز انتهای مصراع سوم با قوافی سایر مصراع‌ها هم‌آوا، هم‌حروف، هم‌خانواده یا به‌نحوی مرتبط است که نشانۀ توجّه شاعر به موسیقی کناری است. دربارۀ نگاه شاعر به موسیقی بیرونی نیز باید گفت شاعر به شجرۀ اخرب توجّه بیشتری داشته و اوزان به‌کاررفته در رباعیّات وی با زحافات مختلف همراه است.

کلیدواژه‌ها


آذر بیگدلی، لطفعلی‌بیگ (1378)، آتشکدۀ آذر، نیمه دوم، چاپ میرهاشم محدّث، تهران، امیرکبیر.
اوحدی، تقی‌الدّین محمّد (1388)، تذکرۀ عرفات‌العاشقین و عرصات‌العارفین، چاپ سیّدمحسن ناجی نصرآبادی، ج6، تهران، اساطیر.
باستانی پاریزی، محمّدابراهیم (1361)، کلاه‌گوشۀ نوشیروان، تهران، اسپرک.
برقعى، على‌اکبر (1384)، راهنماى دانشوران در ضبط نام­ها، نسب‏ها و نسبت‏ها،ج2، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
جناب، على (1385)، رجال و مشاهیر اصفهان (الاصفهان)، اصفهان، سازمان فرهنگى- تفریحى شهردارى اصفهان.
خادمی، روح‌اللّه و محمّدحسین کرمی (1393)، «جست‌وجو در احوال و اشعار مجدالدّین همگر»، آینۀ میراث، ش55، ص111-148.
دهخدا،علی‌اکبر(1373)، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران.
سعدی (1385)، کلیّات سعدی، چاپ محمّدعلی فروغی، تهران، هرمس.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1386)، موسیقی شعر، تهران، آگاه.
شمس قیس رازی (1388)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، چاپ محمّدبن عبدالوهاب قزوینی، مدرّس رضوی و سیروس شمیسا، تهران، علم.
شمیسا، سیروس (1374)، سیر رباعی در شعر فارسی، تهران، فردوس.
صابری، طه، معصومه معدن کن و اسداللّه واحد (1394) «بررسی و نقد انتساب رباعیّات مشترک خیّام و مجدهمگرِ،با استناد به نسخۀ ۶۹۷ ق موزۀ بریتانیا»، آینۀ میراث، ش 56، 231-263
صفا، ذبیح اللّه (1369)، تاریخ ادبیّات در ایران، ج3، تهران، فردوس.
فتوحى یزدى، عبّاس (1382)، تذکرۀ شعراى یزد، یزد، اندیشمندان یزد.
میرافضلی، سیّدعلی (1386)، «رباعیّات مجد همگر به خطّ نوۀ او»، نامۀ بهارستان، سال 8 و9، ش87، دفتر 13-14، ص346-337.
نفیسی، سعید (1344)، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، تهران، فروغی.
همگر، مجدالدّین(692ق)، رباعیّات، نسخۀ خطّی شامل اشعار ابوالفرج رونی، ازرقی هروی، انوری ابیوردی،عثمان مختاری، گردآوریِ اسحاق بن قوام بن مجد همگر، ش3713، انگلستان، کتابخانه موزۀ بریتانیا.
یلمه‌ها، احمدرضا (1391)، «بررسی تطبیقی رباعیّات مجد همگر نسخۀ بریتانیا با دیگر نسخ خطّی و چاپی»، متن‌شناسی ادب فارسی، سال4، ش1، ص73-90.