نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم

2 دانشگاه قم

10.22059/jpl.2024.362101.2187

چکیده

در تصحیحی که سعید نفیسی از دیوان هلالی به‌دست داده، چهار قصیده وجود دارد که یکی از آنها از روی چاپ‌های سنگی هندوستان نقل شده و سه قصیدۀ دیگر از روی دو نسخۀ خطی که یکی از آنها بدون تاریخ است و دیگری در تاریخ 1315 هجری قمری کتابت شده.معدودی از تذکره‌نویسان به قصیده‌سرایی هلالی او اشاره کرده‌اند، امّا در نسخه‌های خطی دیوان هلالی بویژه نسخه‌های سده‌های دَه و یازده و چاپ‌های سنگی هندی و ایرانی چندان اثری از قصاید او نیست. در جست‌‌وجوی جُنگ‌ها و سفینه‌های شعر،علاوه بر قصایدی نفیسی یافته بود، دوازده قصیدۀ دیگر نیز از این شاعر پیدا شد. عمده‌ترین دلایلی که برای پذیرش صحّت انتساب این قصاید به هلالی داریم یکی تخلّص شاعر است که در ابیات پایانی بیشتر این قصاید آمده؛ دیگر انتساب این قصاید به هلالی از جانب کاتبان است که معمولاً در ابتدای قصیده‌ها، آنها را از هلالی دانسته‌اند. همچنین وجود برخی از این قصاید ـ با اختلافاتی در عبارات و تعداد ابیات ـ در نسخه‌های متفاوت در دوره‌های مختلف، نشانگر این است که این اشعار از هلالی است. پژوهش روی قصاید نویافته هلالی برخی از زوایای پنهان زندگی و اندیشه اورا ـ مانند مذهب وی ـ و شماری از کسانی را که هلالی آنها را مدح گفته ازجمله یار احمد و شاه حسین اصفهانی (وکلای شاه اسماعیل) و حبیب‌الله ساوجی وزیر دورمیش خان، مشخص و روشن می‌سازد. همچنین آشنایی و تتبع شاعر از منوچهری، انوری، نصرالله منشی، سلمان ساوجی، کمال اسماعیل و.. را نشان می ­دهد

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Introduction and Reserch in Helali Ghagatay’s New Elegies

نویسندگان [English]

  • mohammad reza yousefi 1
  • Davood Rafiei 2

1 Faculty of Qom University

2 qom university

چکیده [English]

There are four elegies (three complete and one incomplete) in the Hilali’s Divan, one of them is quoted in Indian stone prints and the other three in two manuscripts, one of them is undated and the other in 1315 AH. It is unclear why in the manuscripts of the Hilali’s Divan, especially those of the ten and the eleventh centuries, and in the Indian and Iranian stone prints, there is little evidence of his elegies. However, in search of the poems and collections of the poem, was found twelve other elegies from the him poet. The main reasons we have for accepting the authenticity of this quotation to the Hilali is one of the poet's verses, which are found in the final verses of this passage. Another attribution of this parable to the Hilali is that of the scribes, who are usually regarded as Hilali at the beginning of the poems. The existence of some of these passages - with differences in phrases and number of verses - in different versions indicates that the poems were attributed to the Hilali in different periods. Research on the Hilali’s new elegies reveals some of the hidden aspects of his life and thought, as well as the number of those whom the Hilali craves.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hilali Ghagatay
  • manuscripts of poetry collections
  • new elegies
  • persons that are this praised
اته، هرمان، (1356)، تاریخ ادبیات فارسی، ترجمۀ رضازاده شفق؛ تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اخسیکتی، اثیرالدین، (1337)، دیوان، به تصحیح رکن‌الدین همایون‎فرخ؛ تهران: کتابفروشی رودکی.
انوری، اوحدالدین، (1347)، دیوان (جلد اوّل)، به تصحیح محمّدتقی مدرّس رضوی؛ چاپ دوم؛ تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
تمیم­داری، احمد، (1389)، عرفان و ادب در عصر صفوی، تهران: حکمت.
جنگ اشعار، محفوظ در کتابخانۀ ملک به شمارۀ 5597.
جُنگ نظم و نثر، محفوظ در کتابخانۀ مجلس به شمارۀ ثبت 87698 و شمارۀ بازیابی 13794.
مجمع­القصاید، محفوظ در کتابخانۀ ملک به شمارۀ 4945.
حافظ ، شمس‌الدین محمد، (1320)، دیوان، به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: زوار .
خاقانی، بدیل بن علی، (1393)، دیوان، به کوشش سیدضیاءالدین سجادی، چاپ یازدهم، تهران: زوار.
خواجوی کرمانی، محمود بن علی، (1369)، دیوان اشعار، به تصحیح احمد سهیلی خوانساری؛ تهران:  پاژنگ.
خواندمیر، (1380)، تاریخ حبیب‌السیر فی اخبار افراد البشر (جلد اوّل)، زیر نظر دکتر دبیرسیاقی و با مقدّمۀ جلال‌الدین همایی؛ تهران: خیام.
ــــــــــــ، (1380)، تاریخ حبیب‌السیر فی اخبار افراد البشر (جلد چهارم)، زیر نظر دکتر دبیرسیاقی و با مقدّمۀ جلال‌الدین همایی؛ تهران: خیام.
ــــــــــــ، (1380)، تاریخ روضۀ‌الصفا (جلد هفتم)، به تصحیح جمشید کیان‌فر، تهران، اساطیر.
دهخدا، علی‌اکبر، (1377)، لغت‌نامه، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
راقم سمرقندی، میر سیدشریف، (1380)، تاریخ راقم، به کوشش منوچهر ستوده؛ تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
روملو، حسن‌بیک، (1357)، احسن‌التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: بابک.
ـــــــــــــــــ، (1384)، احسن‌التواریخ (جلد دوم)، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: اساطیر.
سام‌میرزای صفوی، (1314)، تحفۀ سامی، به تصحیح وحید دستگردی، ضمیمۀ سال شانزدهم ارمغان، تهران: ارمغان.
ساوجی، سلمان، (1367)، دیوان، به اهتمام منصور مشفق و با مقدّمۀ تقی تفضّلی، چاپ دوم، تهران: صفی‌علیشاه.
سروری، امید، (1393)، «قصیده‌ای از ابوالمعالی نصرالله منشی»، دوفصلنامۀ ادب فارسی، سال 4، شمارۀ 2 (پیاپی 13)، صص 124 ـ 115.
شکری، یدالله، (1350)، عالم‌آرای صفوی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
شمیسا، سیروس، (1377)، کلّیات سبک‌شناسی؛ تهران: فردوسی.
عابدی، کامیار، (1371)، «دل حزین هلالی(دربارۀ زندگی، آثار و شعر هلالی جغتایی استرآبادی)»، نشریۀ ادبستان فرهنگ و هنر، شمارۀ 33، صص 48 -42.
فاریابی، ظهیر، (1381)، دیوان، به تصحیح امیرحسین یزدگردی، به اهتمام دکتر اصغر دادبه؛ تهران: قطره.
قزوینی، یحیی‌بن‌عبداللطیف، (1386)، لبّ‌التواریخ، تصحیح میرهاشم محدّث؛ تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
لاهیجی، حزین، (1374)، دیوان، به تصحیح ذبیح‌الله صاحبکار تهران : سایه.
منوچهری، احمد بن قوص، (1370)، دیوان، به تصحیح محمد دبیرسیاقی؛  تهران: زوار.
میرخواند، غیاث‌الدین بن همام‌الدین، (1380)، تاریخ روضۀ‌الصفا فی سیرۀ‌الأنبیاء والملوک والخلفاء (جلد هفتم)، به تصحیح و تحشیه جمشید کیان‌فر؛ تهران: اساطیر.
نوایی، عبدالحسین، (1379)، رجال تاریخ حبیب‌السیر، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
نوایی، امیرعلیشیر، (1375)، دیوان، به اهتمام رکن‌الدین همایون‌فرخ؛  تهران: اساطیر.
واصفی، محمودبن عبدالجلیل، (1349)، بدایع‌الوقایع، تصحیح الکساندر بلدروف؛ تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
واله داغستانی، علیقلی، (1384)، تذکرۀ ریاض‌الشعرا (جلد چهارم)، به تصحیح سید محسن ناجی نصرآبادی؛ تهران: اساطیر.
وحید قزوینی، میرزامحمّدطاهر، (1383)، تاریخ جهان‌آرای عبّاسی، به تصحیح سید سعید میرمحمّدصادق؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هدایت، رضاقلی‌خان، (1380)، تاریخ روضۀ‌الصفای ناصری (جلد هشتم: صفویان و افشاریان)، تصحیح و تحشیه جمشید کیان‌فر؛ تهران: اساطیر.
هلالی، (1375)، دیوان، به تصحیح سعید نفیسی؛ چاپ سوم؛ تهران: سنایی.
Abedi, Kamiyar, (1371), "Del Hazin Hilali (about the life, works and poetry of Hilali Joghtai Estrabadi)", Adbestan Farhang and Honar magazine, No. 33, pp. 42-48. [in Persian].
Akhsikti, Athir al-Din, (1337), Diwan, corrected by Rukn al-Din Homayoun Farrokh; Tehran: Rudaki bookstore. [in Persian].
Anvari, Ohaddin, (1347), Divan (Volume 1), corrected by Mohammad Taqi Modras Razavi; second edition; Tehran: Book Translation and Publishing Company. [in Persian].
Dehkhoda, Ali-Akbar, (1377), Dictionary, Tehran: Publishing and Printing Institute of Tehran University. [in Persian].
Ete, Herman, (1356), History of Persian literature, translated by Rezazadeh Shafaq, Tehran: Book Translation and Publishing Company. [in Persian].
Faryabi, Zahir, (1381), Diwan, edited by Amir Hossein Yazdgerdi, with the efforts of Dr. Asghar Dadbeh; Tehran: Drop. [in Persian].
Hafez, Shamsuddin Mohammad, (1320), Diwan, by Mohammad Qazvini and Qasim Ghani, Tehran: Zavvar. [in Persian].
Hedayat, Reza Qalikhan, (1380), History of Al-Safai Naseri (Volume VIII: Safavids and Afsharians), corrected and updated by Jamshid Kianfar; Tehran: Asatir. [in Persian].
Helali, (1375), Diwan, corrected by Saeed Nafisi; Third edition; Tehran: Sanai. [in Persian].
Khajoo Kermani, Mahmoud bin Ali, (1369), Divan of Poems, edited by Ahmad Sohaili Khansari; Tehran: Pajang. [in Persian].
Khandmir, (1380), the history of Habib al-Sir in the news of the people of al-Bashr (volume one), under the supervision of Dr. Debirsiyaghi and with an introduction by Jalaluddin Homai; Tehran: Khayyam. [in Persian].
––––––––––, (1380), History of Rozah al-Safa (7th volume), corrected by Jamshid Kianfar, Tehran, Asatir. [in Persian].
––––––––––, (1380), the history of Habib al-Sir in the news of the people of al-Bashr (volume four), under the supervision of Dr. Debirsiyaghi and with an introduction by Jalaluddin Homai; Tehran: Khayyam. [in Persian].
Khaqani, Badil bin Ali, (2013), Diwan, by Seyyed Diyauddin Sajjadi, 11th edition, Tehran: Zavvar. [in Persian].
Lahiji, Hazin, (1374), Diwan, edited by Zabihullah Sahibkar, Tehran: Sayeh.
Majma-ul-Qasa'id, stored in Malik library under number 4945. [in Persian].
 Manouchehri, Ahmad bin Qus, (1370), Diwan, edited by Mohammad Debirsiyaghi; Tehran: Zavvar. [in Persian].
Mirkhwand, Ghiyas al-Din bin Hamam al-Din, (1380), Tarikh al-Ruzh al-Safa fi Sireh al-Anbiya, al-Muluk al-Khalfa (7th volume), corrected and updated by Jamshid Kianfar; Tehran: Asatir. [in Persian].
Navaei, Abdul Hossein, (1379), Habib al-Sir's History Men, Tehran: Association of Cultural Artifacts and Treasures. [in Persian].
Navaei, Amir Alishir, (1375), Diwan, with the attention of Ruknuddin Homayun Farrokh; Tehran: Asatir. [in Persian].
Qazvini, Yahya bin Abd al-Latif, (1386), Labb al-Tawarikh, corrected by Mirhashem Mohaddath; Tehran: Association of Cultural Artifacts and Honors. [in Persian].
Raqem Samarqandi, Mir Seyed Sharif, (1380), the history of Raqem, thanks to the efforts of Manouchehr; Tehran: Dr. Mahmoud Afshar Endowment Foundation. [in Persian].
Romelu, Hasan Beyk, (1357), Ahsan al-Tavarikh, edited by Abdul Hossein Navaei, Tehran: Babak. [in Persian].
–––––––, (1384), Ahsan al-Tawarikh (Volume II), by Abdul Hossein Navaei, Tehran: Asatir. [in Persian].
Sammirza Safavi, (1314), Semitic gift, edited by Vahid Dastgardi, supplement of the sixteenth year of Armaghan, Tehran: Armaghan. [in Persian].
Sarvari, Omid, (2013), "A poem by Abul Ma'ali Nasrallah Manshi", Persian literature bi-quarterly, year 4, number 2 (13 in a row), pp. 115-124. [in Persian].
Savji, Salman, (1367), Diwan, edited by Mansour Mushfaq and with an introduction by Taqi Tafzali, second edition, Tehran: Safi Alishah. [in Persian].
Shamisa, Siros, (1377), generalities of stylistics; Tehran: Ferdowsi. [in Persian].
Shokri, Yadullah, (1350), Safavid Scholars, Tehran: Farhang Iran Foundation Publications. [in Persian].
Tamim Dari, Ahmad, (2009), mysticism and literature in the Safavid era, Tehran: Hikmat. [in Persian].
Vahid Qazvini, Mirzam Mohammadtahir, (1383), History of Jahanarai Abbasi, corrected by Seyed Said Mirmohammedsadegh; Tehran: Research Institute of Humanities and Cultural Studies. [in Persian].
Valeh Daghestani, Aliqli, (2004), Riaz al-Shaara tazkira (fourth volume), edited by Seyyed Mohsen Naji Nasrabadi; Tehran: Asatir. [in Persian].
Wasfi, Mahmoud bin Abd al-Jalil, (1349), Bada'i al-Oqa'i, edited by Alexander Beldrov; Tehran: Iran Culture Foundation. [in Persian].