تحلیل شخصیّت رستم با تأکید بر مکتب وظیفه‎گرایی کانت

نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری ادبیّات حماسی دانشگاه قم

2 دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه مازندران

چکیده

در فلسفۀ اخلاق، معیار ارزش‌گذاری و سنجش افعالِ اخلاقی یکی از مباحث برجسته است. ایمانوئل کانت، فیسلوف آلمانی، معتقد است تنها فعلی واجد ارزش اخلاقی است که مطابق با تکلیف باشد و فاعل هیچ‌گونه انگیزۀ دیگری غیر از عمل به وظیفه نداشته باشد. برای فهم اینکه چه عملی مطابق با وظیفه است، باید به امر مطلق مراجعه کرد. مراد از امر مطلق که تمام وظایف اخلاقی ما را مشخّص و معیّن می‌کند، این است که می‌گوید بنا بر آن قاعده‎ای عمل کنید که بتوانید هم‌زمان اراده کنید که آن قاعده، قانونی جهان‌شمول شود. کانت امر مطلق را حکم بدیهی عقل عملی می‌داند. از آنجا ‎که این امر مطلق است، احکام به دست آمده از آن نیز مطلق خواهد بود. رستم، شخصیّت آرمانی شاهنامه در تمام عرصه‎های زندگی، هماره به انجام تکلیف و اجرای عدالت و داد توجّه داشت و برای رسیدن به اهداف متعالی، از ابزارها و روش‎های غیر اخلاقی استفاده نکرد. با توجّه به شاهنامه، گزاره‎های متعدّدی دال بر وظیفه‎گرایی اخلاق در مکتب اخلاقی رستم به چشم می‎خورد. نگارندگان در پژوهش حاضر که به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است، به این نتیجه رسیده‌اند که شخصیّت رستم با برخی از شاخص‎های مکتب وظیفه‌گرای اخلاقی کانت همسویی و ارتباط تنگاتنگ دارد؛ این شاخص‎ها عبارت‌اند از: تکالیف انسان نسبت به خود، تکلیف انسان نسبت به دیگران، تکالیفی که نسبت به طبقات خاصّ از افراد مطرح است.  

کلیدواژه‌ها


اسلامی ‎ندوشن، محمّدعلی، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، شرکت سهامی انتشار، چاپ نهم، تهران 1385.
اونی، بروس، نظریّۀ اخلاقی کانت، ترجمۀ علیرضا آل بویه، بوستان کتاب، قم 1381.
پرهام، باقر، با نگاه فردوسی؛ مبانی نقد خرد سیاسی در ایران، نشر مرکز، تهران 1377.
حمیدیان، سعید، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، نشر مرکز، تهران 1372.
راس، دبلیودیوید، شرحی بر تأسیس مابعدالطبیعۀ اخلاق کانت، ترجمۀ محمّدحسین کمالی‌نژاد، حکمت، تهران 1376.
سالیوان، راجر، اخلاق در فلسفۀ کانت، ترجمۀ عزت‏اللّه فولادوند، طرح نو، تهران 1380.
ستّاری، رضا و همکاران، «شخصیّت رستم بر اساس داستان رستم و اسفندیار در شاهنامه و نظریّۀ خودشکوفایی آبراهام مزلو»، متن‌پژوهی ادبی، دورۀ 19، ش 64، ص 83-109، 1394.
سرکاراتی، بهمن، سایههای شکار شده، طهوری، چاپ دوّم، تهران 1385.
صادقی، مریم، «تحلیل شخصیّت رستم در نبرد با سهراب»، مطالعات نقد ادبی، دورۀ 7، ش 27، ص 1-17، 1391.
فردوسی، شاهنامه، چاپ جلال خالقی‎مطلق، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران 1386.
کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفه، ترجمۀ اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر، ج 6، سروش، چاپ دوم، تهران  1375.
کانت، امانوئل (1)، بنیاد مابعدالطبیعۀ اخلاق، ترجمۀ حمید عنایت و علی قیصری، خوارزمی، تهران 1369.
ــــــــــــــ (2)، درسهای فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ منوچهر صانعی درّه‌بیدی، نقش و نگار، تهران 1378.
ــــــــــــــ (3)، مابعدالطبیعۀ اخلاق: مبانی مابعدالطبیعی تعلیم فضیلت، ترجمۀ منوچهر صانعی درّه‎بیدی، نقش و نگار، تهران 1380.
کمالی‏بانیانی، مهدی‎رضا و میرجلال‎الدّین کزازی، «تحلیل شخصیّت رستم در هفت خان براساس دیدگاه‎های یونگ و فروید»، فنون ادبی، دورۀ 8، ش 4، ص 1-16، 1395.
مجتهدی، کریم، فلسفۀ نقّادی کانت، امیرکبیر، تهران 1378.
مسکوب، شاهرخ، تن پهلوان و روان خردمند، طرح نو، تهران 1374.
مصباح، محمّدتقی، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، نگارش احمدحسین شریفی، مؤسسۀ امام خمینی، قم 1384.
مک‎اینتایر، السدیر، تاریخچۀ فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ انشاءاللّه رحمتی، حکمت، تهران 1379.
موسوی، سیّدکاظم و جهانگیر صفری، «تحلیل شخصیّت در داستان رستم و سهراب»، شعرپژوهی، دورۀ 5، ش  16، ص 151-176، 1392.
نولدکه، تئودور، حماسۀ ملّی ایران، ترجمۀ بزرگ علوی، نگاه، چاپ ششم، تهران 1384.
هانزن، کورت هاینریش، شاهنامۀ فردوسی، ساختار و قالب، ترجمۀ کیکاوس جهانداری، فروزان روز، تهران 1374.
Alexander, L. and Michael M, “Deontological Ethics”, Stanford Encyclopedia, PP. 1-90, 2007http//Plato.stanfovd.edu/entries/ethics-deontological.
Darwall, Stephen,(ed.), Deontology, First edition, London, Blackwell, 2003
Kant, Immanuel (1), Foundations Of The Metaphysics Of Morals,(Trans.) Lewis White Beck, The library of Liberal Arts, The Bobbs-Merrill Company, Inc., New York 1959.
ــــــــــــــ (2), Critique of  Pure Reason, Great Books of The Western World, (trans). By Thomas Kingsmill Abbott, The University of Chicago Chicago, 1952.