نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

• روح الله هادی ¹
• علیرضا حاجیان نژاد ¹
• زینب نصیری ²

¹ دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران

² دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران

چکیده

شعر نظامی از نظر بلاغت ارزش چشمگیری دارد. توجّه شاعر به اصول بلاغی و چگونگی ارتباط او با مخاطب از مباحث برجستۀ شعر نظامی‌است که از طریق بررسی این مباحث، می­توان به توانایی شاعر در هنر شاعری و تأثیرگذاری بر مخاطب خود پی برد. در منظومۀ خسرو و شیرین، شاعر بیش از هر اثر دیگری از عنصر گفت­وگو بهره برده است. حضور مخاطب و توجّه شاعر به وی کاملاً مشهود است و بین گوینده و شنونده ارتباطی دوسویه برقرار است؛ از این‌رو، وجوه مختلف جمله بسامد زیادی در اشعار او دارد و با تحلیل این وجوه از منظر علم معانی می­توان به کارکرد ادبی و هنری آن­ها در متن پی برد. یکی از ویژگی‌های نحوی جمله، «وجه» است که کارکرد بسیارمهمّی در تحلیل بلاغی متون ادبی دارد. وجه جملات، کارکرد تعاملی زبان را نشان می­دهد و از میزان ارتباط نویسنده با مخاطب حکایت می­کند. بر این اساس، وجه جملات از مؤثّرترین عوامل ایجاد پویایی و چندصدایی در متن است. در این پژوهش به بررسی وضعیّت وجه جمله در شعر نظامی با تأکید بر منظومۀ خسرو و شیرین می‌پردازیم و کارکرد وجوه امری، پرسشی و ندایی و همچنین وجه شرطی را که بنا بر فرضیّۀ ما کارکرد مهمّی در شعر نظامی دارند، بررسی می­کنیم. در بخش جملات امری، به جملات دعایی نیز که کاربرد بسیاری در شعر نظامی دارند، می­پردازیم.

کلیدواژه‌ها

• بلاغت
• علم معانی
• نظامی گنجوی
• خسرو و شیرین
• وجه جمله

عنوان مقاله [English]

The Rhetorical Function of Sentence Mood in Nezami Ganjavi’s Poetry

نویسندگان [English]

• Roohollah Hadi ¹
• Alireza Hajiannezhad ¹
• Zeinab Nasiri ²

¹ Associate Professor in Persian Language and Literature, University of Tehran

² PhD student in Persian language and literature, University of Tehran

چکیده [English]

Nezami’s poetry has great rhetorical value. The poet’s attention to rhetorical principles and the relationship between the poet and the reader are the most important characteristics of Nezami’s poetry. Through the illustration of these characteristics, we can understand the poet’s ability in his poetic art and his influence on the audience. In Khosro and Shirin, the poet has used conversation more than in his other works. The reader’s presence and the poet’s attention to them are completely evident, and there is a mutual relationship between the speaker and the listener. Therefore, his poems have many different sentence moods, and by analyzing these moods, we can perceive their literary and artistic function. One of the syntactic characteristics of sentence is “mood” which has a very important function in rhetorical analysis of literature. Sentence mood indicates the interactive function of language and shows the extent of the relationship between the author and the reader. Accordingly, the sentence moods are the most effective principles of mobility and polyphony of the text. In declarative sentences, the relationship between the author and the reader is one-sided and the sentences have less mobility. However, in interrogative and imperative sentences, the audience interacts with the author and this interaction increases the text’s mobility. In this research, the role of sentence mood in Nezami’s Khosro and Shirin is discussed.

کلیدواژه‌ها [English]

• Rhetoric
• Semantics
• Nezami Ganjavi
• Khosro and Shirin
• Sentence Mood