نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ماکو، دانشگاه آزاد اسلامی، ماکو، ایران

چکیده

مرصادالعباد از متون تعلیمی عرفانی در قرن هفتم است که نسخ متعدّدی از آن در دست است. محمّدامین ریاحی از نسخه‌پژوهان معاصر، این اثر را تصحیح کرده است. او از میان نسخ متعدّد این اثر، نسخۀ بورسا را به عنوان نسخة اساس قرار داده و از دیگر نسخ نیز سود جسته و تصحیح قیاسی کرده است. با اینکه این تصحیح، عالمانه است، ولی روشمند نیست و مصحّح، معیار ثابتی در تصحیح نداشته است. نظر به اینکه برخی عناصر بلاغی، زبانی و ادبی در متون، ویژگی‌های غالب سبک‌شناختی هستند و مدام تکرار می‌شوند، توجّه به آن‌ها می‌تواند یاریگر تصحیحی علمی و روشمند باشد. یکی از این ویژگی‌ها که در تصحیح مرصادالعباد دربارة آن بی‌دقّتی شده، معیار هنری (اصالت موسیقیایی و سجع) در این اثر است که بی‌توجّهی به آن، سبب لغزش‌های مکرّر بوده است. معیار دیگر، ویژگی‌های زبانی غالب در اثر است که بی‌دقّتی در آن نیز به لغزش و خطا در تصحیح دامن می‌زند. در کنار این دو، برخی واژگان نیز با بی‌دقّتی و با اعتماد به نسخة «بو» انتخاب شده‌ و نادرست‌اند. می‌توان گفت عامل اصلی این لغزش‌ها، اعتماد زیادی به ضبط‌های نسخۀ بورسا بوده و انتخاب این نسخه به عنوان نسخة اساس، این اشتباهات و کاستی‌ها را در تصحیح موجب شده است. پژوهش حاضر با روشی تحلیلی-توصیفی، لغزش‌هایی که از این رهگذر به تصحیح راه یافته، مورد بررسی و مداقّه قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critical Review of the Correction of Mirsad al-Ebad by Mohammad-Amin Riahi

نویسنده [English]

  • yaghub noruzi

assistant professor of persian language and literature,islamic azad university, maku branch, maku, iran

چکیده [English]

Mirsad al-Ebad is one of the dominant mystical works of the seventh century AH. Mohammad-Amin Riahi, a contemporary researcher, has corrected this text. Riahi has set the Bursa manuscript as a basis for his correction and has used other manuscripts for comparative correction in some parts. Although it is a scholarly correction, it is not methodical and the corrector does not have a fixed method and criteria in correcting the text. Considering that rhetorical, linguistic, and literary elements of a text are the fundamental and recurrent features of stylistics, paying attention to them can result in a scientific and methodical correction. One of the aspects of Mirsad that has been neglected in Riahi’s correction is its artistic aspect (musicality and saj’), which is the dominant aspect of Mirsad. Another technique for creating musicality is changing sentence structure, and Riahi has not paid attention to this aspect either. Another dominant aspect that has been neglected is the linguistic attributes. Carelessness to this aspect has caused some mistakes in correction. In addition, some words have been chosen carelessly from manuscripts and are false. The reason for most mistakes is relying too much on Bursa manuscript. This article endeavors to correct of mistakes relying on dominant aspects of Mirsad.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mirsad al-Ebad
  • Correction
  • Musical originality
  • Linguistic aspects
  • Bursa manuscript
قرآن کریم(1397)، ترجمۀ محسن قرائتی، چ پنجم، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
ابن سینا (1383)، دانشنامه علایی (رسالة الهیّات)، چاپ محمّد معین، همدان، دانشگاه بوعلی سینا.
ابن فارس، احمد (1404ق)، معجم المقاییس اللغة، چاپ عبدالسلام محمّد هارون، قم، مکتب الاعلام اسلامی.
برقی، احمد بن محمّد (1371ق)، المحاسن، چاپ جلال‌الدّین محدث، ج1، قم، دارالکتب الاسلامیه.
بقلی شیرازی، روزبهان(1387)، شطحیّات، ترجمه و شرح قاسم میرآخوری، چ1، تهران، شفیعی.
ــــــــــــ (1366)، عبهرالعاشقین، چاپ هانری کربن و محمّد معین، تهران، منوچهری.
بهمنی مطلق، یدالله و محمّد خدادادی (1391)، «بررسی و مقایسة زبانی چند اثر منثور عرفانی با محوریّت کنوزالحکمه»، کهن‌نامة ادب پارسی، سال سوم، ش2، ص15-36.
بهار، محمّدتقی (1349)، سبک‌شناسی، ج2، تهران، امیرکبیر.
بیرونی، ابوریحان (1367)، التفهیم لاوایل صناعة التنجیم، چاپ جلال‌الدّین همایی، تهران، هما.
بیهقی، ابوالفضل محمّد (1386)، تاریخ بیهقی، چاپ خلیل خطیب‌رهبر، تهران، آفتاب.
حافظ شیرازی، شمس‌‌الدّین (1366)، دیوان غزلیّات، چاپ خطیب‌رهبر، چ4، تهران، صفی علیشاه.
خاقانی، افضل‌الدّین بدیل (1382)، دیوان، چاپ ضیاءالدّین سجادی، چ7، تهران، زوّار.
خطیبی، حسین (1375)، فنّ نثر در ادب پارسی، چ2، تهران، زوّار.
دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه، چاپ محمّد معین و سیّدجعفر شهیدی، تهران، دانشگاه تهران.
رازی، نجم‌الدّین (1389)، مرصادالعباد، چاپ محمّدامین ریاحی، چ 14، تهران، علمی و فرهنگی.
سعدی، مصلح‌الدّین (1381)، شرح گلستان، محمّدخزائلی، تهران، بدرقۀ جاویدان.
سمعانی، شهاب‌الدّین (1368)، روح‌الارواح فی شرح اسماء الملک الفتاح، چاپ نجیب مایل هروی، چ3، تهران، علمی و فرهنگی.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1385)، موسیقی شعر، تهران، فردوس.
شمیسا، سیروس (1373)، کلیّات سبک شناسی، چ2، تهران، فردوس.
عزالدّین کاشانی (1367)، مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه، چاپ جلال‌الدّین همایی، تهران، هما.
عطّار نیشابوری، فریدالدّین (1353)، منطق‌الطیر، چاپ محمّدجواد مشکور، تهران، کتاب‌فروشی تهران.
غزّالی، محمّد (1352)، احیاء علوم‌الدّین، ترجمة محمّد خوارزمی، چاپ حسین خدیوجم، تهران، علمی و فرهنگی.
غلامرضایی، محمّد (1388)، سبک‌شناسی نثرهای صوفیّانه، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
رشیدالدّین فضل‌الله (1358)، تاریخ مبارک غازانی، چاپ یان کارل، انگلیس، هرتفورد.
فردوسی طوسی، ابوالقاسم (1369)، شاهنامه، چاپ جلال خالقی‌مطلق، 6ج، کالیفرنیا، مزدا.
فرغانی، سعیدالدّین(1379)، مشارق الدراری، چاپ سیّدجلال‌الدّین آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه قم.
فقهی، مهناز (1395)، «بررسی تطبیقی ویژگی‌های زبانی دو اثر منثور عرفانی مرصادالعباد الی ‌المعاد و مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه»، کنگرۀ بین المللی زبان و ادبیّات، مشهد، تربت حیدریه.
قشیری، ابوالقاسم (1361)، رساله قشیریّه، چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر، چ2، تهران، علمی و فرهنگی.
مایل هروی، نجیب (1369)، نقدوتصحیح متون، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
مستملی بخاری، ابوابراهیم اسماعیل (1366)، شرح التعرّف لمذهب التصوّف، چاپ محمّد روشن، ج4، تهران، اساطیر.
معین، محمّد (1388)، فرهنگ فارسی، چ26، تهران، امیرکبیر.
مولوی، جلال‌الدّین محمّد (1393)، مثنوی معنوی، چاپ رینولد نیکلسون، چ7، تهران، ثالث.
مهدوی‌فر، سعید (1389)، «آسیب‌شناسی تصحیح دیوان خاقانی بر اساس سبک شاعری او»، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال سوم، ش3، پاییز، ص185-206.
ناصرالدّین‌شاه قاجار(1379)، روزنامه خاطرات ناصرالدّین‌شاه در سفر دوم به فرنگستان، چاپ فاطمه قاضیها، تهران، سازمان اسناد ملی ایران.
نظامی گنجوی (1363)، مخزن‌الاسرار، چاپ وحید دستگردی، تهران، علمی.
نیشابوری، ابوبکر عتیق (1381)، تفسیر سورآبادی، چاپ علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران، نشر نو.
وراوینی، سعدالدّین (1376)، مرزبان‌نامه، تهران، اساطیر.
عین‌القضات همدانی (1341)، تمهیدات، چاپ عفیف عسیران، چ8، تهران، منوچهری.