نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

حکیم ناصرخسرو قبادیانی مروزی از شاعران و نویسندگان بزرگ فارسی در سدۀ چهارم و پنجم هجری است. از ناصرخسرو آثار نثر و نظمی برجای­مانده که همۀ آنها را برای ترویج و نشر تعالیم و عقاید اسماعیلیّه نگاشته است. به دلیل اینکه در گذر زمان آثار بسیاری به اشتباه به ناصرخسرو انتساب یافته، در صحّت انتساب بعضی از آثار مسلّم او نیز در سدۀ اخیر تردیدهایی راه یافته است. یکی از این آثار، خوان‌الاخوان است که در آن در صد بخش (صف) دیدگاه­های متنوّع و متعدّدی از اسماعیلیّه بیان شده است. این پژوهش با استفاده از دو روش: الف. تبیین شیوۀ علمی ناصرخسرو در تدوین آثار و ب. مقایسۀ خوان‌الاخوان با دیگر آثار منثور ناصرخسرو با تکنیک­های 1. مشابه­یابی از طریق متن‌کاوی با استفاده از تکنیک Bag of Word و معیار Cosine؛ 2. بررسی ویژگی­های سبکی و زبانی خوان‌الاخوان و3. بررسی ساختار خوان‌الاخوان ثابت کرده است که گرچه بخش مهمی از خوان‌الاخوان (سی و هشت صف از صد صف) ترجمۀ ینابیع ابویعقوب سجستانی است و در واقع محتوا و مطالب این بخش­ها از ابویعقوب سجستانی است، ولی باتوجّه­به نشانه‌های زبانی و سبکی خوان­الاخوان این اثر از قلم ناصرخسرو تراویده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

How Accurate is the Ascription of Khan al-Ekhwan to Naser Khosrow Qubadiani?

نویسنده [English]

  • EHsan reisi

Assistant Professor of Language and Literature, University of Isfahan

چکیده [English]

Naser Khosrow is one of the famous Iranian poets and writers who lived in 11th century. There are some works by Naser Khosrow in prose or verse, all of which have been written to promote Ismailia teachings and beliefs. Due to the fact that many works have been mistakenly ascribed to Naser Khosrow over the years, there are doubts about the accurateness of the attribution of some of his major works in the last 100 years. One of the mentioned works is Khan al-Ekhwan, containing one-hundred sections (queues) various viewpoints about Ismailia. Through two methods of: a) Explaining Naser Khosrow's scientific method in creating his works; and, b) comparing Khan al-Ekhwan with his other prose works, and utilizing three techniques of: 1. Text mining to overview the text similarity metrics through bag-of-words and cosine models; 2. Reviewing the stylistic and lingual features of Khan al-Ekhwan; and 3. Studying Khan al-Ekhwan's structure, it has been proven, in present study, that although a significant part of Khan al-Ekhwan (thirty-eight queues of one hundred) is the translation of Yenābi' by Abu Yaqub al-Sijistani, and in fact the contents of these sections belong to Abu
Yaqub al-Sijistani
, but it can be claimed that these writings are from Naser Khosrow's pen, considering the stylistic and lingual signs of  the work.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Work Ascription
  • Stylistics
  • Text mining
  • Naser Khosrow
  • Khan al-Ekhwan
ایوانف، ولادیمیر (1363)، ناصرخسرو و اسماعیلیّان، در مجموعة اسماعیلیّان، ترجمه و تدوین یعقوب آژند، تهران، مولی.
                            (1388)، «درآمدی بر تصحیح روشنایى‌نامۀ نثر ناصرخسرو»، ترجمة ملیحه کرباسیان، پیامبهارستان، دورۀ دوم، سال اول، ش3، 547- 559.
برتلس، آ. ی (1346)، ناصرخسرو و اسماعیلیّان، ترجمة یحیی آرین‌پور، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
بهار، محمدتقی (1356)، سبک­شناسی، چاپ چهارم، تهران، کتاب­های پرستو.
جامی، عبدالرحمن (1379)، بهارستان و رسائل، مقدّمه و تصحیح اعلاخان افصح­زاده محمدجان عمراُف و ابوبکر ظهورالدین، تهران، میراث مکتوب.
رواقی، علی (1394)، «گونه‌شناسی متن­های فارسی؛ گونۀ فارسی فرارودی ماوراءالنهری با نگاهی به کتاب ارشاد»، آینۀ میراث، ضمیمۀ 39، دورۀ جدید، سال سیزدهم.
رئیسی، احسان (1395)، «بررسی انتقادی روش تصحیح خوان اخوان ناصرخسرو»، آینۀ میراث، دورة 14، ش 59، 249-269.
سجستانی، ابویعقوب (1340)، الینابیع، مجموعه ایران و یمن (سه رسالۀ اسماعیلی)، تصحیح، ترجمه و شرح فرانسوی از هنری کربن، تهران، گروه ایران­شناسی انستیتو ایران و فرانسه.
شهیدی، سیّدجعفر (1372)، از دیروز تا امروز(مجموعه مقالات)، تهران، قطره.
علوی بلخی، ابوالمعالی محمدبن (1376)، بیان الادیان، به تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه با همکاری قدرت­الله پیشنماززاده، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
عمادی حائری، محمد (1383)، «در باب آثار ناصرخسرو»، نامۀ انجمن، ش 14، 13-22
                            (1388)، «خوان‌الاخوان»، دانشنامۀ زبان و ادبیّات فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، جلد 3، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 98-100.
کرباسیان، ملیحه و محمّد کریمی‌ زنجانی‌ اصل (1383)، «واژه «جاکول» و یک پیشنهاد»، نامة انجمن، ش 15، 91-100.
ناتل خانلری، پرویز (1365)، تاریخ زبان فارسی، چاپ دوم، تهران، نشر نو.
ناصرخسرو، ابومعین (1363)، جامع الحکمتین، تصحیح هانری کربن و محمّد معین، تهران، کتابخانه طهوری.
                            (1338)، خوان‌الاخوان، به اهتمام ع. قویم، تهران، اساطیر.
                            (1359ق)، خوان‌الاخوان، به تصحیح یحیی الخشاب، قاهرة، المعهد العلمی الفرنسی للآثار الشرقیة.
                            (674ق)، خوان‌الاخوان، نسخۀ خطی شمارۀ 21062/2 FY، مجموعه خالص افندی، کتابخانۀ دانشگاه استانبول.
                            (862ق)، خوان‌الاخوان، نسخۀ خطی شمارۀ 1/1778، کتابخانۀ ایاصوفیا.
                            (1304-1307)، دیوان، به کوشش سیّد نصرالله تقوی، با مقدمۀ سید حسن تقی­زاده و همکاری مجتبی مینوی و علی‌اکبر دهخدا، تهران، کتابخانۀ طهران.
                            (1384)، دیوان، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقّق، تهران، دانشگاه تهران.
                            (1948م)، روشنایی‌نامه، تصحیح ولادیمیر ایوانف، قاهره، مطبع الکاتب المصری.
                            (1383)، زاد المسافر، تصحیح و تحقیق محمد عمادی حائری، شرح لغات و اصطلاحات اسماعیل عمادی حائری، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
                            (1390)، گ‍ش‍ای‍ش‌ و ره‍ای‍ش‌، ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ و مقدّمه‌ س‍ع‍ی‍د ن‍ف‍ی‍س‍ی، ب‍ه‌ اه‍ت‍م‍ام‌ ع‍ب‍دال‍ک‍ری‍م‌ ج‍رب‍زه‌دار، ت‍ه‍ران‌، اس‍اطی‍ر.
                            (1356)، وجه دین، تصحیح غلامرضا اعوانی، تهران، انجمن فلسفه ایران.
 
Harris, Z (1954), Distributional structure. Word, 146-162.
Jiang, L., Zhang, H.-B., Yang, X., & Xie, N (2012), Research on Semantic Text Mining Based on Domain Ontology. 6th Computer and Computing Technologies in Agriculture, Zhangjiaji, pp. 336-343.
Manning, C. D., Raghavan, P., & Schütze, H (2009). An Introduction to Information Retrieval. Cambridge: Cambridge University Press.