نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی تهران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

ساختارشکنی زبانی، چه ازنظر ساختمان و چه ازنظر کاربرد، کمتر در دستورهای زبان فارسی موردتوجّه قرارگرفته است. الگوهای ساخت و قواعد دستورمند زبان، غالباً در کتاب‌های مطرح دستور، تکراری و ایستاست، درحالی‌که زبان همیشه در بستری از تحوّلات قراردارد و در این مسیر با دگرگونی‌هایی گاه اندک و گاه فراوان مواجه می‌شود. پژوهشگران این مقاله با نشان‌دادن پاره‌ای از ساختارشکنی‌ها (در سیزده مورد) این تفکّر را به خواننده القا می‌کنند که چنین پیامدی در همة زبان‌های زندة دنیا، اجتناب‌ناپذیر است. تعاریف و تحلیل‌های یادشده با ارجاع به برخی از دستورهای مطرح فارسی صورت گرفته است تا به‌صورت شفّاف‌تری نشان دهد که صفت‌های فارسی دستخوش تحوّلات و ساختارشکنی فراوانی می‌شوند. بااین‌همه، این پژوهش دربارة مضاف‌الیه صفت، صفت صفت، صفت بعد از مضاف‌الیه، صفت‌های همراه با ممّیز، تحوّل شاخص به صفت، اختیاری یا اجباری‌بودنِ صفت‌های وابسته، تقدّم وند تصریفی بر وند اشتقاقی، اسم یا صفت‌بودنِ «هریک، هریکی، هیچ‌یک، هیچ‌کدام و ...» حرف‌های تازه‌ای دارد و همچنین دربارة صفت‌های درون فعل، انتقال اسم به صفت بیانی، اختیاری یا اجباری‌بودن متمّم صفت، صفت بیانی با «تر» یا بدون «تر» و فقدان برخی از الگوهای پرکاربرد ساخت صفت در دستورهای فارسی، یافته‌های تازه‌ای ارائه می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Lingual Deconstruction of Adjectives and the Things Left Unsaid About it

نویسندگان [English]

  • Abbasali Vafaee 1
  • Ahmad Sobhani Dargah 2

1 Professor of Persian Language and Literature at Allameh Tabatabai University of Tehran

2 Student of PhD in Persian Language and Literature, Allameh Tabataba'i University

چکیده [English]

Linguistic deconstruction is less widely considered in Persian language grammar, both in terms of structure and in terms of application. Construction patterns and grammatical rules of language are commonly repetitive and static in grammar books, while language is always in a state of transformation and experiences more and less changes in this state. It has been shown (in thirteen cases), in present study, that some of the deconstructions suggest the reader that such a consequence is inevitable in all spoken languages of the world. The definitions and the aforementioned analysis have been proposed referring to some of the most prominent Persian grammars to demonstrate more clearly that Persian adjectives have been undergone different transformations and deconstructions. However, this research has new words about adjectives-genitives or adjectives-adjectives relations, adjectives after genitives, adjectives with verifier, indicator transformation associated with adjectives, being optional or compulsory of dependent adjectives, priority of conjugative to divisional affixes, being noun or adjective of "each, each one, anyone , none of them ..." and it  proposes new findings about  the adjectives inside the verbs, transforming noun into expressive adjective, being optional or compulsory of  adjective additions, expressive adjective with or without "-er"  and the lack of some of the most popular patterns of adjective construction in Persian grammars.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Patterns of Construction
  • Adjective
  • Deconstruction
  • Core
  • Affiliate
  • Dependent Affiliate
ابوالقاسمی، محسن (1381)، دستور تاریخ زبان فارسی، چاپ سوم، تهران، سمت.
امیر معزّی (1341)، دیوان، تصحیح عبّاس اقبال، تهران، ابن سینا.
انوری، حسن و حسن احمدی گیوی (1385)، دستور زبان فارسی، تهران، فاطمی.
باطنی، محمّدرضا (1377)، نگاهی تازه به دستور زبان، چاپ هشتم، تهران، آگاه.
بهار، ملک الشّعرا (1365)، دیوان، تهران، ققنوس.
حق‌شناس، علی­محمّد و همکاران (1390)، زبان فارسی 3، چاپ سیزدهم، تهران، شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی.
                          (1389)، ادبیّات فارسی 2،چاپ چهاردهم، تهران، شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی.
حکیمی، محمّدرضا (1386)، ادبیّات و تعهّد در اسلام، چاپ چهاردهم، قم، دلیل ما.
حافظ، خواجه شمس‌‌الدین محمّد(1369)، دیوان، به اهتمام محمّد قزوینی و قاسم غنی، چاپ ششم، تهران، زوّار.
خطیب رهبر، خلیل (1381)، دستور زبان فارسی، تهران، مهتاب.
خیّام‌پور، عبدالرّسول (138٦)، دستور زبان فارسی، چاپ پانزدهم، تهران، ستوده.
سعدی (1376)، کلیّات، تصحیح محمّدعلی فروغی، چاپ ششم، تهران، قفنوس.
سنایی (1336)، دیوان، به کوشش مظاهر مصفّا، تهران، امیرکبیر.
شاه نعمت الله ولی (1389)، دیوان، چاپ دوم، تهران، قدیانی.
شریعت، محمّدجواد (1393)، دستور زبان فارسی، چاپ چهارم، تهران، اساطیر.
صائب تبریزی (1368)، دیوان،به کوشش محمّد قهرمان، تهران، علمی و فرهنگی.
طباطبائی، علاء‌الدّین (1382)، دستور زبان فارسی، تهران، فرهنگ معاصر.
فرّخی یزدی (1378)، دیوان، به کوشش حسین مسرّت، یزد، انجمن آثار و مفاخر استان یزد.
فرشیدورد، خسرو (1390)، دستور مختصر تاریخی زبان فارسی، چاپ دوم، تهران، زوّار.
                          (1392)، دستور مفصّل امروز، چاپ چهارم، تهران، سخن.
قریب، عبدالعظیم (1363)، دستور زبان فارسی پنج استاد، تهران، جهان دانش.
مشکوة‌الدّینی، مهدی (1389)، دستور زبان فارسی بر پایة گشتاری، چاپ یازدهم، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.
مشکور، محمّدجواد (1343)، دستورنامه، چاپ سوم، تهران، مؤسسة مطبوعاتی شرق.
مقرّبی، مصطفی (1372)، ترکیب زبان فارسی، چاپ دوم، تهران، توس.
ناتل خانلری، پرویز (1366)، تاریخ زبان فارسی، چاپ سوم، تهران، نشر نو.
وحیدیان کامیار، تقی و غلامرضا عمرانی (1381)، دستور زبان فارسی 1، چاپ سوم، تهران، سمت.