نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

• علیرضا حاجیا‌ن‌نژاد ¹
• روح الله هادی ¹
• یاسین اسمعیلی ²

¹ دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران

² دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران

چکیده

مسئلۀ خاستگاه شعر یکی از قدیمی‌ترین مباحث نقد ادبی است. پیشینۀ این بحث به یونان می‌رسد و باتوجّه­به منابع، می­توان گفت نخستین نظریّه‌ها را در این مورد افلاطون و ارسطو داده‌اند. در ادبیّات عرب هم به این مبحث توجّه شده است و اعراب پیش از اسلام به «تابعه» معتقد بوده‌اند. در ایران باستان نیز چنین اعتقادی وجود داشته و در ایران عهد اسلامی هم این دیدگاه به قوّت خود باقی مانده است. به­علاوه، در شعر عارفان نیز این مسئله بازتاب یافته است؛ به­طوری­که اشارات شعرای عارف را به این مقوله می‌توان در دو گروهِ الهام باواسطه و بی‌واسطه جای داد. همچنین باتوجّه­به زمینه‌های اجتماعی ادبیّات فارسی و تأثیر اندیشه‌های دینی در جامعۀ ایرانی، شاعران در انتخاب تابعه­‌ها به شخصیّت‌های دینی و مذهبی گرایش پیدا کردند؛ یعنی به جای اینکه الهام‌کننده را شیطان بدانند، از جبرئیل و دیگر شخصیّت‌ها استفاده کرده‌اند. در انتخاب شخصیّت‌های دینی به­عنوان الهام‌کنندۀ شعر در دورۀ اسلامی، تقابل شعر و شرع بسیار تأثیرگذار بوده است؛ البتّه شعرای عارف فقط به الهام­بودن شعر معتقد نبوده‌اند و به کوشش شاعر برای سرودن شعر هم اشاره کرده‌اند. با دقّت در افعالی که برای سرودن به­کاربرده‌اند، می‌توان به دیدگاه‌شان دربارۀ ساحت کوششی شعر پی برد.

کلیدواژه‌ها

• خاستگاه شعر
• الهام (شعر جوششی)
• صناعت (شعر کوششی)
• تابعه
• سنایی
• عطّار
• مولوی

عنوان مقاله [English]

Inspiration and Industry in the Opinion of Persian Mystic Poets (The Opinion of Sanai, Attar and Mowlavi about the Origin of Poetry)

نویسندگان [English]

• Alireza Hajian Nejad ¹
• Roohollah Hadi ¹
• yasin Esmaeili ²

¹ Associate Professor in Persian Language and Literature, University of Tehran

² Ph.D. Candidate in Persian Language and Literature, University of Tehran

چکیده [English]

Determining the origin of poetry has always been one of the oldest issues of literary criticism. This debate began firstly in Greece where, based on existing sources, Plato and Aristotle presented their theories about it. It has also been taken into consideration in the Arab literature. During Jāhilīyah period, the Arabs believed in "subsidiary"(Tābi'ah). This belief also existed in Ancient Persia, and it remains intact even after the arrival of Islam into Iran. Moreover, it is also reflected in the poetry of mystics, in a way that the mystic poets' references to this issue can be divided in two categories of intermediate and immediate inspirations. The poets also tended to religious personalities, using Gabriel  and other characters instead of inspiring Satan for instant, in choosing subsidiaries (Tābi'ahs),with regard to the social context of Persian literature and the influence of religious thoughts in Iranian society. The contrast between poetry and sharia has always been influential in choosing religious figures as inspiration for poetry in Islamic period; however, mystic poets did not believe in just spiritual nature of poetry and considered their own efforts important to compose poems. Their point of view about the attempting scope of the poetry can be explored through a careful focusing on the verbs they have used in their poems.

کلیدواژه‌ها [English]

• Origin of Poetry
• Inspiration
• Industry
• Tābi'ah
• Sanāi
• Attār
• Mowlavi