نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه خوارزمی

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه خوارزمی

چکیده

سنایی غزنوی مبتکر سبک نمادگرا در ادبیّات عرفانی فارسی است. خلاقیّت او در نمادپردازی، به‌ویژه در حوزۀ نمادهای قلندری و اسطوره‌ای و تلفیق عناصر ژانرهای مختلف، پس از او موردپسند و مقبولیّت فراوان شاعران قرار می‌گیرد. نماد، افزون بر گسترش ظرفیّت زبان و ممکن­ساختن بیان معانی عمیق عرفانی، در زیبایی‌آفرینی متون ادبی نیز تأثیری فراوان دارد. این جستار تلاش می‌کند با تحلیل سبک نمادگرای سنایی در دیوان او، نقش نماد را در آفرینش زیبایی و جایگاه آن را در تعالی ادبیّت اشعار او روشن سازد و به این پرسش پاسخ دهد که نماد چگونه و با چه روش‌هایی وجه زیبایی‌شناختی شعر سنایی را تقویت کرده است؟ نتایج این تحلیل بیانگر آن است که زیبایی‌آفرینی نماد در دیوان سنایی حاصل عواملی چون خلاقیّت و خیال‌انگیزی، ابهام و چندمعنایی، اتّحاد تجربه و تصویر، انتقال صادقانۀ عواطف و انسجام و پیوستگی میان بخش‌های مختلف عالم و به­تبع آن متن ادبی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Aesthetic Function of Symbol in the Sanā'ī’s Divan

نویسندگان [English]

  • Manzar Soltani 1
  • Mohammad Veysi 2

1 Associate Professor in Persian Language and Literature, Kharazmi University

2 Ph.D. Candidate in Persian Language and Literature, Kharazmi University

چکیده [English]

Abstract
Sanā'ī Ghaznavi is considered as the initiator of symbolic style in Persian mystical literature.  His creativity in symbolism, especially in the domain of Qalandariyya and mystical symbols, and combination of elements of different genres was very welcomed by the poets after him. In addition to extending the capacity of language and providing profound mystical concepts being expressed, symbol has an outstanding role in aesthetics of literary texts. Analyzing the symbolic style in Sanā'ī's divan, it has been tried in present paper to clarify the role of symbol in beauty creation and its place in the excellence of his poems, and to make it clear how and in what ways the aesthetic aspects have strengthened his poetry? The results indicate that symbols broaden beauty in Sanā'ī's divan when some factors such as creativity and fantasy, ambiguity and multisensory, the unity of experience and image, and the honesty transfer of affections are utilized, and the cohesion between various parts of the universe, and consequently, in literary text happens. 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aesthetics
  • Aesthetic Emotion
  • Creativity
  • Ambiguity
  • symbol
  • Sanā'ī Ghaznavi
ابن اثیر، ضیاءالدین (1379ق)، المثل السائر فی ادب الکاتب و الشّاعر، الطّبعة الثّانیة، قدمه و علّق علیه احمدالحوفی و بدوی طبانه، مصر، دارالنّهضة مصر.
احمدی، بابک (1375)، حقیقت و زیبایی، تهران، مرکز.
التوحیدی، ابوحیان (1953)، الامتاع والمؤانسة، صححة احمد امین و احمد الزین، بیروت، صیدا، المکتبة المصریة.
الیاده، میرچا (1394)، نمادپردازی امر قدسی و هنر، ترجمۀ محمّدکاظم مهاجری، تهران، پارسه.
انوشه، حسن (1381)، فرهنگنامة ادبی فارسی، دانشنامة ادب فارسی، جلد 2، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بارت، رولان (1394)، اس/زد، ترجمة سپیده شکری پوری، تهران، افراز.
پورنامداریان، تقی (1375)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، چاپ چهارم، تهران، علمی و فرهنگی.
                               (1384)، در سایة آفتاب، چاپ دوم، تهران، سخن.
جرجانی، عبدالقاهربن عبدالرحمن (1389)، اسرارالبلاغه، ترجمة جلیل تجلیل، چاپ پنجم، تهران، دانشگاه تهران.
دانشور، سیمین (1388)، علم‌الجمال و جمال در ادب فارسی، تهران، قطره.
روزت، ای (۱۳۷۱)، روان­شناسی تخیّل، ترجمة اصغر الهی و پروانه میلانی، تهران، گوتنبرگ.
ستاری، جلال (1372)، مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران، مرکز.
سنایی غزنوی، ابوالمجد بن آدم (1387)، دیوان حکیم سنایی غزنوی، مقدّمه، تصحیح و شرح از محمّد بقایی (ماکان)، چاپ دوم، تهران، اقبال.
شفیعی­کدکنی، محمّدرضا (1388)، صور خیال در شعر فارسی؛ تحقیق انتقادی در تطور ایماژهای شعر پارسی و سیر نظریۀ بلاغت در اسلام و ایران، چاپ سیزدهم، تهران، آگاه.
شوالیه، ژان و همکاران (1378)، فرهنگ نمادها، اساطیر، رؤیاها، رسوم و ...، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، تهران، جیحون.
صهبا، فروغ (1392)، کارکرد ابهام در فرآیند خوانش متن، تهران، آگه.
غریب، رز (1378)، نقد بر مبنای زیبایی‌شناسی و تأثیر آن در نقد عربی، ترجمة نجمه رجایی، مشهد، دانشگاه فردوسی.
فتوحی، محمود (1389)، بلاغت تصویر، چاپ دوم، تهران، سخن.
                               (1387)، «ارزش ادبی ابهام از دومعنایی تا چندلایگی معنا»، زبان و ادبیات فارسی، سال 16،  ش 62، 17- 36.
فولادی، علیرضا (1389)، زبان عرفان، چاپ سوم، تهران، سخن.
کروچه، بندتو (1381)، کلیات زیبایی‌شناسی، ترجمه فؤاد روحانی، چاپ پنجم، تهران، علمی و فرهنگی.
گراهام، گوردون (1391)، «بیانگری، کروچه و کالینگوود»، در دانشنامه زیبایی‌شناسی، ویراستة بریس گات و دومینیک مک آیور لوپس، ترجمة منوچهر صانعی و همکاران، چاپ پنجم، تهران، فرهنگستان هنر، 91-98
مقدادی، بهرام (1378)، فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، تهران، فکر روز.
هاسپرز، جان و راجر اسکراتن (1379)،  فلسفه هنر و زیبایی‌شناسی، ترجمة یعقوب آژند، تهران، دانشگاه تهران.
یوسفی، محمّدرضا و صدیقه رسولیان آرانی (1392)، «نماد از دیدگاه ابهام (تحلیل عناصر بلاغی نمادگونه در شعر معاصر فارسی)»، فنون ادبی، پاییز و زمستان، ش 9، 161 - 178.
Bell,I (1958), Art ,New York, Capricorn Books.