نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

• محمد شادروی منش

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی

چکیده

در برخی متن‌های ادبی فارسی تعبیری مَثَل‌گونه به کار رفته است که تاکنون در هیچ‌یک از فرهنگ‌های فارسی، ‌از قبیل لغت‌نامه‌ و منابع امثال و حکم مدخل نشده و مغفول مانده است. بر همین اساس، به نظر می‌رسد به توضیحی نیاز دارد. این تعبیر در دیوان ادیب‌الممالک فراهانی، قاآنی شیرازی و تقی دانش، به صورت‌های «برّۀ ابن‌حاجب»، «میشِ ابن‌حاجب» و «گوسفندِ ابن‌حاجب» آمده است. مقالۀ حاضر ریشۀ داستانی‌ـ‌تاریخی این تعبیر را بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که منظور از ابن‌حاجبِ مذکور، ابن‌حاجب نحوی، صاحب شافیه و کافیه، زیسته در قرن ششم و هفتم هجری قمری است که در حکایتی افسانه‌وار با خواجه نصیرالدّین طوسی ارتباط می‌یابد. بر اساس این حکایت، پس از فتح بغداد به دست هلاکو و سقوط خلافت عبّاسیان، ابن‌حاجب ‌که با خواجه نصیرالدّین سابقۀ عداوتی داشت‌، از بیم وی پنهان شده بود و خواجه نصیرالدّین با ترفندی خاصّ و با استفاده از گوسفندانی که به اهل هر خانه در بغداد سپرده بود، موفّق شد ابن‌حاجب را بیابد. همچنین مجعول بودن این حکایت با ذکر دلایلی در طی مقاله روشن شده است.

کلیدواژه‌ها

• ابن‌حاجب
• امثال و حکم
• برّۀ ابن‌حاجب
• گوسفندِ ابن‌حاجب
• میشِ ابن‌حاجب

عنوان مقاله [English]

Ibn-e Hâjib in a Fictional Allusion

نویسنده [English]

• Mohammad Shadrooymanesh

چکیده [English]

There is a semi-proverbial expression in some Persian literary texts that has not yet indexed in none of Persian dictionaries –such as Loqat-nameh or any other proverb references and has been totally neglected. Accordingly it seems necessary being explained.  It has been mentioned under different topics such as Ibn-e Hâjib’s lamb, Ibn-e Hâjib’s sheep, Ibn-e Hâjib’s ewe in Divans of Adib-ol-Mamâlek, Ghâ’âni, and Taghi Dânesh. The present essay is to explore the historical-fictional roots of the subject and to show that Ibn-e Hâjib in the story related to this proverb is the Arabic grammarian who lived in 6^th and 7^th centuries AH (12^th -13^th centuries AD) who linked to al-Dīn Tūsī in a legendary story.  On the basis of the story, after the conquest of Baghdad and fall of Abbasid caliphate by Hulagu Khan, Ibn-e Hâjib was hiden for fear of Khawaja Nasīr due to a history of animosity with him, and Khawaja could find him using a special trick entrusting sheep to each household in Baghdad. It has also been made clear that the story is fabricated according to the reasons mentioned.

کلیدواژه‌ها [English]

• Ibn-e Hâjib
• Persian proverbs
• Ibn-e Hâjib’s lamb
• Ibn-e Hâjib’s sheep
• Ibn-e Hâjib’s ewe