تقابل بخردی (خیر) و نابخردی (شر)، بن‌مایة بنیادی قصه‌های پیامبران در قرآن

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی

چکیده

قصه در تاریخ فرهنگ بشری به مثابة وجودی حاضر و غایب است و تقریباً همة ادیان و کیش‌های توحیدی و غیرتوحیدی در کتاب‌های مقدس خویش از آن برای ابلاغ پیام و آموزه‌های خود بهره جسته‌اند تا آن‌جا که می‌توان قرآن کریم، معجزة جاویدان دین اسلام را، «قصه‌گویی» اعصار خواند. قرآن به دلیل تنوع مخاطبان از قالب قصه به ویژه قصه‌های پیامبران برای تقویت باورهای دینی و الگوسازی و معرفی اسوه و آشنایی مسلمانان با سنت‌های اسلامی و تربیت و ترغیب آنان به تدبر و مشاهدة آیات الهی و جلوه‌های متکثّر آفرینش و عبرت‌آموزی، غایت بهره را می‌برد. قصه یکی از ابزارهای مهم برای ابلاغ دعوت به وحدانیت خدا از طریق تصویر احوال و انبیای پیشین و جلوه‌های روز قیامت و بهشت و دوزخ است. بن‌مایة اصلی قرآن و قصه‌های پیامبران آن، تقابل خیر و شر یا به عبارت دیگر، دیالکتیک بخردی و نابخردی است. در این مقال بر آن هستیم که این بن‌مایه یا استعارة مفهومی را در قصه‌های قرآن واکاویم؛ لذا ابتدا واژة ظلم را از نظر لغوی در قرآن بررسی می­کنیم و آنگاه جلوه‌های مختلف این فراروایت را در آن تبیین خواهیم کرد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم (1379)، ترجمه عبدالحمید آیتی، تهران، سروش.
ابن فارس، ابوالحسین احمد(1991)، معجم مقاییس اللغة، بتحققیق و ضبط محمد هارون، بیروت، دارالجیل.
ابن منظور الافریقی المصری، ابوالفضل جمال­الدین محمد (1997)، لسان العرب، بیروت، دارصادر.
اخوان ثالث، مهدی (1381)، آخر شاهنامه، تهران، زمستان.
الاصفهانی، الراغب (بی‌تا)، معجم المفردات الفاظ القرآن الکریم، تحقیق ندیم مرعشلی، بیروت، دار الفکر.
المیدانی، احمدبن محمد (1993)، ضبط و تعلیق، سعیدمحمد اللّحام، بیروت: دارالفکر.
حسینی، محمد (1382)، «بررسی ماهیت ظلم در قرآن»، پایان­نامة کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران.
طباطبایی، محمدحسین (1363)، المیزان، ترجمة سیدمحمدباقر همدانی، جلد10، قم، جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
عبدالباقی، محمد فؤاد (بی‌تا)، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
قطب، محمد (2002)، القصة فی القرآن؛ مقاصد الدین و قیم الفن، القاهره، دارقباء.
گیوی، صدیقه (1389)، «بررسی مفهوم ظلم در قرآن با رویکر فقهی و اخلاقی»، پایان­نامة سطح 3، جامعة الزهراء قم.
محمدی ری شهری، محمد (1386 )، دانش­نامة عقاید اسلامی، قم، دارالحدیث.
نهج‌البلاغه (لا.ت)، شرح شیخ محمد عبده، بیروت، المکتبة الاهلیة.