واکاوی اندیشه های فراماسونی آخوند زاده با تکیه بر نمایشنامه مسیو ژوردان

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان

چکیده

در مقالة حاضر، با بررسی گرایش میرزا فتحعلی آخوندزادهبه انجمن فراماسونری و ارتباطش با اعضای فراموش­خانة ملکم­خان، به نمایشنامه­نویسی او از منظر این ارتباط پرداخته­ایم. در این پژوهش ابتدا گرایش آخوندزاده به محافل فراماسونری در تفلیس و ارتباط او با فراموش­خانة ملکم­خان اثبات و به مؤلفه­های فکری مشترک او با فراموش­خانة ملکم­خان و اعضای آن اشاره و سپس جایگاهِ نمایشنامه در اندیشة آخوندزاده تبیین شده­است. همچنین نشان داده­­ایم چگونه انتخاب قالب نمایشنامه از جانب آخوندزاده، در هماهنگی و سازگاری با گرایش­های فراماسونری او بوده ­است. در همین زمینه نمایشنامة «حکایت مسیو ژوردان، حکیم نباتات و درویش مُستعلی­شاه مشهور به جادوگر» تحلیل و بازتاب  اندیشه­های فراماسونری در آن نشان داده ­شده­ است.در این نمایشنامه مسیوژوردان، نمایندة         بینش ­عقلانی­ای است که باب میل آخوندزاده و همفکرانش در فراموش­خانه بود. شهبازبیگ هم که جوانی اهل دانش و شیفتة رفتن به فرنگ است، نمونه­ای از تحصیل­کردگان زمان آخوندزاده است که خواهان بهره­گیری از علوم فرنگ هستند. در مقابل این جبهه، درویش مستعلی­شاه و شخصیت­های زن داستان قراردارند که جهان توسعه نیافته و دور از عقلانیت را نمایندگی می­کنند و از نظر آخوندزاده وجه بارز فرهنگ شرق هستند.

کلیدواژه‌ها


آبراهامیان، یرواند (1389)، تاریخ ایران مدرن، ترجمة ابراهیم فتاحی، تهران، نی.
آخوندزاده، فتحعلی (1351)، مقالات، گردآوردة باقر مؤمنی، تهران، آوا.
                                     (1349)، تمثیلات، ترجمة میرزا محمدجعفر قراچه­داغی، تهران، اندیشه.
                                     (1350)، مکتوبات کمال­الدوله، به کوشش محمد باقر مؤمنی، تهران، صدای معاصر.
                                     (1357)، الفبای جدید و مکتوبات، به کوشش حمید محمدزاده، تبریز، احیاء.
آدمیت، فریدون (1349)، اندیشه­های میرزا فتحعلی آخوندزاده، تهران، خوارزمی.
                               (1392)، اندیشة ترقی و حکومت قانون، تهران، خوارزمی.
آرین­پور، یحیی (1382)، از صبا تا نیما، ج1، تهران، زوار.
آشوری، داریوش (1384)، دانشنامة سیاسی، تهران، مروارید.
الگار، حامد (1369)، میرزا ملکم­خان، ترجمة جهانگیر عظیما و مجید تفرشی، تهران، مدرس.
امجد، حمید (1378)، تیاتر قرن سیزدهم، تهران، نیلا.
بالایی، کریستف (1386)، پیدایش رمان فارسی، مترجمان مهوش قویمی و نسرین خطاط، تهران، معین- انجمن ایران­شناسی فرانسه در ایران.
بهار، محمدتقی (1382)، سبک­شناسی، ج 3، تهران، امیرکبیر.
بویس، مری (1364)، «مانکجی لیمجی هاتریا در ایران»، ترجمة هاشم رضی، چیستا،سال سوم،شمارة 26، 424-432.
پارسی­نژاد، ایرج (1374)، «میرزا فتحعلی آخوندزاده: بنیانگذار نقد ادبی در ایران»، ایران­نامه، سال سیزدهم، شماره51، 301-320.
تالاسو، آدولف (1391)، تئاتر پارسی نمایش ایرانی، ترجمة فائزه عبدی، تهران، بیدگل.
حائری، عبدالهادی (1368)، تاریخ جنبش­ها و تکاپوهای فراماسونگری در کشورهای اسلامی، تهران، آستان قدس رضوی.
                                    (1380)، نخستین رویارویی­های اندیشه­گران ایران با دو رویة تمدن بورژوازی غرب، تهران، امیرکبیر.
رائین، اسماعیل (1347)، فراموش­خانه و فراماسونری در ایران، ج 1، تهران، مؤسسة تحقیق رائین.
سپهران، کامران (1388)، تئاترکراسی در عصر مشروطه، تهران، نیلوفر.
شاه­آبادی، حمیدرضا (1378)، تاریخ آغازین فراماسونری در ایران، ج 1، تهران، حوزة هنری.
شوپنهاور، آرتور (1388)، در باب حکمت زندگی، ترجمة محمد مبشری، تهران، نیلوفر.
شهبازی، عبدالله (1387)، زرسالارانِ­ یهودی و پارسی، استعمار بریتانیا و ایران، تهران، مؤسسة مطالعات و پژوهش­های سیاسی.
                                  (1379)، «ایران­شناسی؛ آریایی­گرایی و تاریخ­نگاری(گفتگو با عبدالله شهبازی)»، مندرج در وب­سایت شخصی:
                                 (1381) «اسطوره­ها و بنیان­های اندیشة سیاسی یهود»، مندرج در وب­سایت شخصی: www.shahbazi.org/Articles/Myths.pdf
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1392)، دولت و جامعه در ایران، ترجمة حسن افشار، تهران، مرکز.
کتیرایی، محمود (1347)، فراماسونری در ایران، تهران، اقبال.
ملک­پور، جمشید (1385)، ادبیات نمایشی در ایران، ج 1، تهران، توس.
ملکم­خان، میرزا (1381)، رساله­های میرزا ملکم­خان ناظم­الدوله، گردآوری و مقدمة حجت­الله اصیل، تهران، نی.
نورایی، فرشته (1352)، تحقیق در افکار میرزا ملکم­خان ناظم­الدوله، تهران، شرکت سهامی کتاب­های جیبی.
هاتریا، مانکجی لیمجی (1280هـ. ق)، رسالة اظهار سیاحت، بمبئی، ایدوکیشن سوسایتی.
یحیی، هارون (1392)، فراماسونری جهانی، ترجمة سید داوود میرترابی، تهران، المعی.