اوحدالدین کرمانی، نقطة ظهور افکار ابن عربی در ادبیات فارسی

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران

چکیده

اوحدالدین کرمانی از نظر زمانی نزدیک‌ترین فرد به ابن عربی و دوست هم­سن او شناخته ­می­شود. در تذکره­ها و مناقب اوحدالدین به روابط صمیمانه بین این دو تن و ملاقات بین آن­ها در شهرهای قونیه، قاهره و دمشق اشاره شده است. این صمیمیت تا حدی بوده که ابن عربی تربیت باطنی صدرالدین قونوی را به اوحدالدین سپرده است. علاوه بر این، شیخ اکبر در فتوحات مکیه از اوحدالدین نام می­برد و مطالبی را که از زبان او شنیده است، شرح می­دهد. همچنین در رباعیات اوحدالدین کرمانی مفاهیم وحدت وجودی با تصریح لفظ وجود یافت­ می­شود که لحنی عاشقانه دارد و مویّد تأثیرپذیری وی از شیخ اکبر است. مفاهیم اعیان ثابته و انسان کامل نیز از طریق زبان عرفان عاشقانه و تفکر جمال­پرستی در رباعیات اوحدالدین به وضوح تبیین شده است. در این مقاله در نظر داریم تا بر اساس شواهد تاریخی و استناد به اشعار اوحدالدین اثبات کنیم که وی از نخستین شاعران فارسی زبان است که تحت تأثیر اندیشه­های ابن عربی قرارگرفته و حتی پیش از قونوی و حلقه­اش، رنگ اندیشة وحدت وجودیِ ابن عربی­وار را توأم با عرفان عاشقانه به شعر فارسی بخشیده است.

کلیدواژه‌ها


ابن­العماد، عبدالحیّ (بی­تا)، شذرات­الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت، المکتبة التجاری للطباعة و النشر و التوزیع.
ابن عربی، محیی­الدین (1367)، رسائل ابن عربی (ده رسالة فارسی شده)، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران، مولی.
                                (1389)، نقش الفصوص، ترجمة نعمت­الله ولی، به تصحیح نجیب مایل هروی، چاپ سوم، تهران، مولی.
                               (بی­تا)، الفتوحات المکیه، جلد چهارم، بیروت، دار صادر.
تبریزی، شمس­الدین محمّد (1369)، مقالات شمس تبریزی، تصحیح محمدعلی موحّد، تهران، خوارزمی.
جامی، عبدالرحمن (1336)، نفحات ‌الانس من حضرات ‌القدس، تصحیح مهدی توحیدی پور، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی محمودی.
جندی، مویدالدین (1362)، نفحة الروح و تحفة الفتوح، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران، مولی.
جنید شیرازی، ابوالقاسم محمود (1328 ش)، شدّالازار فی حطّ الاوزار عن زوار المزار، به تصحیح محمّد قزوینی و عبّاس اقبال آشتیانی، تهران، بی­نا.
جهانگیری، محسن (1359)، محیی‌الدین بن عربی چهرة برجستة عرفان اسلامی، تهران، دانشگاه تهران.
خوارزمی، کمال­الدین حسین (1360)، جواهرالاسرار و زواهرالانوار، تصحیح محمدجواد شریعت، اصفهان، مشعل.
خواندمیر، غیاث­الدین بن همام­الدین (1333)، تاریخ حبیب­السیر فی اخبار افرادالبشر، به تصحیح  جلال­الدین همایی، تهران، خیّام.
ریپکا، یان (1354)، تاریخ ادبیّات ایران، به کوشش اوتاکار کلیما، ترجمة عیسی شهابی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
سپهسالار، فریدون (1385)، رسالة سپهسالار، تصحیح محمد افشین وفایی، تهران، سخن.
سمرقندی، دولتشاه (1385)، تذکرة الشّعرا، به تصحیح فاطمه علاقه، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شعرانی، عبدالوهّاب (1351)، الیواقیت و الجواهر فی بیان عقاید الاکابر، تحقیق عباس بن عبدالسلام بن شقرون، قاهره، بی­نا.
عراقی، فخرالدین (1390)، لمعات به انضمام سه شرح از شروح قرن هشتم، تصحیح محمد خواجوی، تهران، مولی.
                         (1372)، مجموعه آثار فخرالدین عراقی، به کوشش نسرین محتشم (خزاعی)، تهران، زوّار.
فخرالزّمانی، عبدالنّبی (1340)، تذکرة میخانه، تصحیح احمد گلچین معانی، تهران، شرکت نسبی حاج محمدحسین اقبال و شرکا.
قزوینی، محمد بن زکریا (1371)، ترجمة آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمة محمد مراد بن عبدالرحمن، تصحیح محمد شاه­مرادی، تهران، دانشگاه تهران.
قونوی، صدرالدین (1375)، نفحات الهیه، تصحیح محمد خواجوی، تهران، مولی.
کرمانی، اوحدالدین (1366)، رباعیات اوحدالدین کرمانی، به تصحیح احمد ابومحبوب و مقدمة محمّدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، سروش.
                           (1375)، احوال و آثار اوحدالدین حامد بن ابی الفخر کرمانی، با مقدمه، تصحیح و توضیح احمد کرمی و محمّد وفاییّ، تهران، ما.
مستوفی، حمدالله (1364)، تاریخ گزیده، به تصحیح عبدالحسین نوائی، تهران، امیرکبیر.
مناقب اوحدالدین حامد بن ابی الفخر کرمانی(1347)، به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نعمت­الله ولی (1389)، «رسالة جامع الانوار»، به تصحیح هادی قابل، مجلّة آفاق نور، ش 12، 158-205.
نیکلسون، رینولد آلن (1388)، تصوّف اسلامی و رابطة انسان و خدا، ترجمة محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ چهارم، تهران، سخن.