نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

ایهام یکی از ترفندهای زیبایی‌شناسی است که موجب گیرایی کلام و غافلگیری و اعجاب خواننده، و نیز لذّت در کشف پس از درنگ‌آفرینی در پذیرش معنا و تکثّر لایه‌های معانی کلام می‌شود. در پژوهش حاضر، شانزده مورد از گونه‌های ایهامی ـ که به نوعی به توسّع دایرۀ معانی واژگان (دیوان همام) در محور همنشینی کلام می‌انجامد ـ طیّ 36 بیت بررسی شده و تکثّر معانی و مفاهیم اتّساعی واژگان شرح شده است. نویسنده در مقالۀ خویش به این نتیجه رسیده که دیوان همام تبریزی، مملوّ از انواع ایهام‌های شاعرانه و بلاغی است که شاعر با استفادۀ بهینه از انواع متنوّع این شگرد هنری، افق‌های زیبایی‌شناسانۀ بدیعی را در کلامش نقش بسته و در تکثّر و توسعۀ معنای سخن، دروازۀ تفسیر و تأویل را به روی خواننده گشوده است، به نحوی که گاهی کلامش، از دیدگاه معنی‌شناسی، ذوالوجوه و حجمی است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of Ambiguity in Words’ Meaning Reproduction Case Study: The Divan of Homam Tabrizi 1

نویسنده [English]

  • Fazel Abbaszadeh

چکیده [English]

Ambiguity, as one of the aesthetic tricks or techniques, makes the speech seem attractive, and the reader surprised. It looks pleasurable when its delay for accepting the meaning and its role in creating different meaning layers of speech is discovered. Fifteen cases of ambiguity which results in development of the words’ meaning circle on the axis of companion, have been explained in present study examined through 30 verses of Homam’s Divān to explain the plurality of meanings and dilative concepts. The author concludes his essay that Homam's Divān is full of poetic and rhetorical ambiguities that the poet has created aesthetic horizons in his poetry using several types of these artistic techniques and has opened the path of interpretation and commentary to the reader through reproduction and expansion of speech meaning in a way that it looks multi-dimensional and volumetric from the point of semantics.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: ambiguity
  • Word
  • meaning reproduction
  • multi-meaning
  • Homamm Tabrizi
انوشه، حسن (به سرپرستی) (1381)، فرهنگ‌نامۀ ادبی فارسی: دانش‌نامۀ ادب فارسی، جلد دوم، چاپ دوم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
برهان تبریزی، محمّدحسین (1342)، برهان قاطع (فرهنگ فارسی)، تصحیح محمّد معین، چاپ دوم، تهران، ابن‌سینا.
چناری، امیر (1392)، «نگاهی نو به ایهام»، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، سال دوم، شمارۀ 2، پاییز و زمستان، 115-134.
حسینی، امیرمحمود (1384)، بدایع‌الصّنایع، تصحیح رحیم مسلمانیان قبادیانی، تهران، بنیاد موقوفات دکتر افشار.
رازی، فخرالدّین (1317 ق)، نهایةالایجاز فی درایةالاعجاز، قاهره، بی نا.
راستگو، محمّد (1379)، ایهام در شعر فارسی، تهران، سروش.
رجایی، محمّدخلیل (1372)، معالم‌البلاغه، چاپ سوم، شیراز، دانشگاه شیراز.
شریفی، محمّد و محمّدرضا جعفری (1390)، فرهنگ ادبیّات فارسی، تهران، فرهنگ نشر نو و معین.
شمیسا، سیروس (1383)، نگاهى تازه به بدیع، چاپ یازدهم، تهران، فردوس.
شوقی‌نوبر، احمد (1384)، حافظ، عاشقی رند و بی‌سامان، تبریز، شایسته.
ــــــــــ (1390)، «ایهامی نادر در بیتی دشوار از حافظ»، نامۀ پژوهشی ادبیّات و عرفان (دوفصلنامۀ علمی ـ تخصّصی علّامه)، سال یازدهم، شمارۀ پیاپی 33، پاییز و زمستان، صص 79-105.
علوی، یحیی بن حمزة علی بن ابراهیم (2002)، الطراز المتضمّن لأسرارالبلاغة، تحقیق عبدالحمید هنداوی، جلد 1 و 3، طبعة الاولی، بیروت، المکتبة العصریّة.
طاهری، حمید (1389)، «رویکردی به ایهام در غزلیّات حافظ»، نشریّۀ ادب و زبان، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شمارۀ 28، زمستان، شمارۀ پیاپی 25، صص 113-138.
فشارکی، محمّد (1379)، نقد بدیع، چاپ اوّل، تهران، سمت.
کاشفی سبزواری، کمال‌‌الدّین (1369)، بدایع‌‌الأفکار فی صنایع‌‌الأشعار، ویراستۀ میرجلال‌الدّین کزّازی، چاپ اوّل، تهران، مرکز.
کریمی‌فرد، غلام‌رضا (1393)، «بررسی تطبیقی زیبایی‌شناسی ایهام در بلاغت عربی و فارسی»، دوفصلنامۀ علمی ـ پژوهشی پژوهش‌های ادبیّات تطبیقی، دورۀ 2، شمارۀ 1، بهار و تابستان، صص 99-134.
گرکانی، شمس‌العلما محمّدحسین (1377)، ابدع‌البدایع، چاپ اوّل، تبریز، احرار.
مفخّم پایان، لطف‌االله (1355)، فرهنگ جغرافیایی ایران، تهران، سازمان جغرافیایی کشور.
نفیسی، علی‌اکبر (1317-1334)، فرهنگ نفیسی، تهران، خیّام.
وحیدیان کامیار، تقی (1379)، بدیع، چاپ اوّل، مشهد، دوستان.
وطوط، رشیدالدّین محمّد (1362)، حدائق‌السّحر فی دقایق‌الشعّر، تصحیح عبّاس اقبال، تهران، سنایی و طهوری.
همام تبریزی (1370)، دیوان همام تبریزی، تصحیح رشید عیوضی، تبریز، صدوق.