نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه پیام نور

2 فرهنگستان زبان و ادب فارسی

چکیده

از دیوان بیشتر شاعران عهد غزنوی، دست‌‌نوشتة کهن و معتبری به دست نداریم. آنچه از آثار آنان به چاپ رسیده، غالباً بر اساس نسخه‌‌های متأخّر، تصحیح و عرضه شده است. در این چاپ‌ها به دلایل گوناگون خطاهایی راه یافته است که در لفظ و معنی، از صورت اصلی خود دور شده‌‌اند. از جملۀ این شاعران، فرّخی سیستانی است که در اهمّیّت و تأثیر او در شعر فارسی تردیدی نیست. ما در یک بررسی اجمالی با اتّکا به فرهنگ‌های کهن (لغت فرس، فرهنگ جهانگیری، فرهنگ رشیدی) و جُنگ بقعة شیخ صفی‌‌الدّین اردبیلی نشان داده‌‌ایم که کلماتی مانند «چمچاخ، هوازی، پهنه‌‌بازی، چاکانیدن، هندوان، بسغده» در دیوان چاپی فرّخی، دستخوش تحریف و تبدیل شده‌‌اند.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Correction of Some Errors in Farrokhi Sistani`s Divān

نویسندگان [English]

  • Mahmood Nadimi Harandi 1
  • Tahmine Ataei Kachuei 2

چکیده [English]

There have been survived any ancient and authentic manuscript from the poets lived in Ghaznavids’ era. What have been frequently published, out of their works, are mostly based on recently corrected manuscripts. Various entered errors, however, have made considerable changes in meanings and forms of the works. Farrokhi Sistani is one of those outstanding poets who undoubtedly had a great influence on the Persian poetry. Relying on some old dictionaries (Loghat-e Fors, Jahangiri and Rashidi) and the anthology of Sheikh Safi al-Din Ardabili’s monument, we tried to show that in printed edition of Farrokhi Sistani`s divān the words such as "Chamchākh, havāzi, pahne-bāzi, Chākānidan, Hendovān and Basaghdah" have been made corrupted and changed.
 .

کلیدواژه‌ها [English]

  • Farrokhi Sistani
  • print edition
  • anthology of sheikh Safi al-Din Ardabili’s monument
اسدی طوسی، ابومنصور احمد بن علی (1319)، لغت فرس، به تصحیح و اهتمام عبّاس اقبال، طهران، چاپخانۀ مجلس.
ـــــــــــــ (1365)، لغت فرس، به تصحیح و تحشیۀ فتح‌الله مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، چاپ اوّل، تهران، خوارزمی.
امیدسالار، محمود (1390)، «پیشنهادی در تصحیح بیت آغازین قصیدة داغگاه فرّخی»، مجلّة علّامه، شمارۀ 31، بهار و تابستان، 47-54.
امیر معزّی نیشابوری (1385)، کلّیّات دیوان، مقدّمه و تصحیح و تعلیقات از محمّدرضا قنبری، چاپ اوّل، تهران، زوّار.
انجو شیرازی، میرجمال‌الدّین‌ حسین‌ بن‌ فخرالدّین‌ حسن (1351)، فرهنگ جهانگیری، ویراستة‌ رحیم‌ عفیفی، چاپ‌ دوم، مشهد، دانشگاه‌ فردوسی‌ مشهد.
ترمذی، ادیب صابر (1385)، دیوان، به تصحیح احمدرضا یلمه‌‌ها، چاپ اوّل، تهران، نیک‌خرد.
جُنگ بقعة شیخ صفی‌‌الدّین اردبیلی، نسخۀ محفوظ در کتابخانۀ دولتی عمومی سالتیکف شدرین، شمارۀ 322، سن‌پطرزبورگ.
حسینی مدنی تتوی، عبدالرّشید بن عبدالغفور (1337)، فرهنگ رشیدی، به تحقیق و تصحیح محمّد عبّاسی، چاپ اوّل، تهران، کتابخانۀ بارانی.
حکمت، علی‌اصغر (1373)، «فرهنگ جهانگیری»، چاپ‌شده در «مقدّمة لغت‌‌نامة دهخدا»، تهران، دانشگاه تهران، 148-149.
خوشحال دستجردی، طاهره؛ شریفی ولدانی، غلام‌حسین؛ فاموری، مهدی؛ شادآرام، علی‌‌رضا (1388)، «تاج‌المآثر و کشف ابیاتی فراموش‌شده از چند دیوان»، مجلّة پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة 15، زمستان، 75-94.
دهخدا، علی اکبر (1373)، لغت­نامه، زیر نظر محمّد معین و سیّد جعفر شهیدی، چاپ اول از دورۀ جدید، تهران، دانشگاه تهران.
رادویانی، محمّد بن عمر (1386)، ترجمان‌البلاغه، به اهتمام دکتر محمّدجواد شریعت، چاپ اوّل، اصفهان، دژنپشت.
رواقی، علی (1355)، «نگرشی در دیوان فرّخی سیستانی»، مجلّة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارة 93 و 94، بهار و تابستان، 118-143.
سروش اصفهانی، میرزا محمّدعلی خان (1340)، دیوان، با مقدّمة جلال‌‌الدّین همایی، به اهتمام محمّدجعفر محجوب، چاپ اوّل، تهران، امیرکبیر.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1354)، دیوان، به اهتمام محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران، سنایی.
فرّخی سیستانی، علی بن جولوغ (1388)، دیوان، به کوشش محمّد دبیرسیاقی، چاپ هشتم، تهران، زوّار.
ــــــــــــــ (1392)، دیوان، به جمع و تصحیح علی عبدالرّسولی، بازخوانی و ویرایش محمّد بهشتی، چاپ اوّل، تهران، سنایی.
فردوسی، ابوالقاسم (1389)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، چاپ سوم، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
قاآنی شیرازی، حبیب‌‌الله بن محمّدعلی (1336)، دیوان (همراه با اشعار پراکندة محمّدحسن سامانی فرزند او)، با تصحیح و مقدّمة محمّدجعفر محجوب، چاپ اوّل، تهران، امیرکبیر.
قزوینی، محمّد (1388)، یادداشت‌های قزوینی، به کوشش ایرج افشار، چاپ چهارم، تهران، دانشگاه تهران.
قطران تبریزی (1362)، دیوان، از روی نسخة محمّد نخجوانی، چاپ اوّل، تهران، ققنوس.
ـــــــــــــ نسخۀ نخجوانی، محفوظ در کتابخانۀ ملی تبریز، شمارۀ 134، تبریز.
مدبّری، محمود (1370)، شرح احوال و اشعار شاعران بی‌‌دیوان در قرن‌‌های 3، 4، 5 هجری قمری، چاپ اوّل، تهران، پانوس.
میرزایف، عبدالغنی، (1350)، یک نسخة جعلی دیگر از اشعار رودکی، ایران‌شناسی، جلد دوم، شمارة دوم، ص 1-18 .
ناتل خانلری، پرویز (1382)، تاریخ زبان فارسی، چاپ هفتم، تهران، فرهنگ نشر نو.
نظامی نیشابوری، صدرالدّین حسن (1391)، تاج‌المآثر، به مقدّمه و تصحیح و تعلیق مهدی فاموری و علی‌رضا شادآرام، چاپ اوّل، یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی.
هدایت، رضاقلی‌‌خان (1288)، فرهنگ انجمن‌آرای ناصری، چاپ اوّل، تهران، دار الطّباعة الخاصّة.
هروی، ابومنصور موفّق بن علی (1388)، الابنیة عن حقائق الادویة (روضة‌الانس و منفعة‌النفس)، نسخه‌‌برگردان به قطع اصل نسخۀ خطّی شمارۀ A.F.340 کتابخانۀ ملّی اتریش (وین)، به خطّ علی بن احمد اسدی طوسی، کتابت 447 هجری، با مقدّمۀ فارسی ایرج افشار ـ علی‌اشرف صادقی و با مقدّمۀ انگلیسی برت گ. فراگنر / نصرت‌‌الله رستگار ـ کارل هولوبار ـ اِوا ایربلیش ـ محمود امیدسالار، چاپ اوّل، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب؛ وین، فرهنگستان علوم اتریش.
یاحقّی، محمّدجعفر (با نظارتِ ~) (1389)، فرهنگ‌نامۀ قرآنی، چاپ سوم، مشهد، بنیاد پژوهش‌‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
یوسفی، غلام‌حسین (1368)، فرّخی سیستانی (بحثی در شرح احوال و روزگار و شعر او)، چاپ دوم، تهران، علمی.