نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

دانشگاه آزاد اسلامی بناب

چکیده

«باهم‌آیی» در کلام ادبی، حاصل تداعی ذهنی و ابداع ارتباطات هنری و زبانی میان اجزای کلام در دو محور هم‌نشینی و جانشینی است. در زبان عادی و رسمی، باهم‌آیی، یکی از شروط لازم برای انسجام و معنی‌دار بودن کلام است، امّا در زبان ادبی، انواع خلّاقیّت‌ها و ابتکارات زیبایی‌شناختی است که منجر به ظهور انواع باهم‌آیی‌ها در سخن می‌شود. بدین جهت، انواع و دایرۀ باهم‌‌آیی‌ها در زبان ادبی بسیار گسترده‌تر و متنوّع‌تر از باهم‌آیی‌ها در زبان عادی است. یکی از مهمّ‌ترین و پربسامدترین مختصّات سطح زبانی و ادبی شعر سبک آذربایجانی، وجود تناسب و ارتباطات گسترده در شبکة کلمات و تصاویر و آواها و مفاهیم به‌کار رفته در هر بیت است. این مقاله، انواع باهم‌آیی‌ها را در شعر شاعران شاخص سبک آذربایجانی (خاقانی، نظامی، فلکی، مجیرالدّین، مهستی) بازجسته است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Collocation Process in Azerbaijani Style of Poetry

نویسنده [English]

  • Nargues Oskooie

چکیده [English]

The mental association and the innovation of lingual and artistic relations on two syntagmatic and paradigmatic axis results in collocation in a literary speech. In the ordinary and formal language collocation is the necessary condition for a speech to be considered meaningful and coherent, but in literary language, there is a variety of aesthetic creativities and innovations that leads to the emergence of several collocations in the speech. So, in comparison with an ordinary language, several collocations can be found in a literary one. Of the most important and the most frequent linguistic and literary coordinates of Azerbaijani poetic style is the existence of an extensive proportion and relation in the network of words and the images, phones and concepts in each verse. This article reviews different types of collocations in Azerbaijani style.
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • collocation
  • association
  • Syntagmatic axis
  • Azerbaijani style
  • appropriateness
اسکولز، رابرت (1379)، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیّات، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران، آگاه.
اسکویی، نرگس (1392) «تکرار در شعر سبک آذربایجانی»، فصلنامۀ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، سال چهارم، شمارۀ اول (پیاپی 13)، صص 35-66.
افراشی، آزیتا (1378)، «نگاهی به مسئلۀ باهم‌آیی واژگان»، فصلنامۀ زبان و ادب، شمارۀ 7 و 8، صص 73-82.
پناهی، ثریّا (1381)، «فرایند باهم‌آیی و ترکیبات باهم‌آیند در زبان فارسی»، نامۀ فرهنگستان، شمارۀ 19، صص 119-211.
پورنامداریان، تقی (1388)، «تداعی و فنون بدیعی»، فنون ادبی، سال اوّل، شمارۀ 1، صص 1-12.
چندلر، دانیل (1387)، مبانی نشانه‌شناسی، ترجمۀ مهدی پارسایی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
حسینی، سیّد مجتبی (1389)، «مراعات‌النّظیر، زیور آرایه‌«، فصل‌نامۀ تحقیقات زبان و ادب فارسی، شمارۀ پیاپی 6، صص 67-81.
خاقانی شروانی، افضل‌الدّین (1375)، دیوان، ویراستۀ دکتر میرجلال‌الدّین کزّازی، دو جلد، تهران، مرکز.
خاقانی شروانی، افضل‌الدّین (1385)، ختم‌الغرایب، به کوشش ایرج افشار، چاپ اوّل، تهران، میراث مکتوب.
داد، سیما (1387)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران، مروارید.
راستگو، سیّد محمد (1382)، هنر سخن‌آرایی (فنّ بدیع)، تهران، سمت.
سجّادی، ضیاءالدّین (1351)، «ایهام و تناسب در شعر خاقانی و حافظ»، مجلّۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارۀ 79 و 80، صص 95-110.
شریفی، شهلا (1391)، «تقسیم‌بندی جدید انواع باهم‌آیی واژگانی»، مجلّۀ زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، شمارۀ پیاپی 7، صص 39-62.
شمیسا، سیروس (1383)، نگاهی تازه به بدیع، تهران، میترا.
صفوی، کوروش (1379)، درآمدی بر معناشناسی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
صفوی، کوروش (1382)، «پژوهشی دربارۀ باهم‌آیی واژگانی در زبان فارسی»، زبان و ادب، شمارۀ پیاپی 18، صص 276-288.
صفوی، کوروش (1383)، از زبان‌شناسی به ادبیّات، جلد 2: نظم، تهران، سورۀ مهر.
علی‌زاده، ناصر (1383)، «تنوّع نسبت‌ها در تناسبات حافظ»، نامۀ پارسی، سال نهم، شمارۀ 2، صص 79-98.
فرشیدورد، خسرو (1356)، «دیدی نو نسبت به فنون بلاغت و معانی و بیان و بدیع عربی و فارسی»، نشریّۀ گوهر، شمارۀ 51، صص 215-221.
فشارکی، محمّد (1379)، نقد بدیع، تهران، سمت.
فلکی شروانی (1343)، دیوان اشعار، به تصحیح شهاب طاهری، چاپ اوّل، تهران، ابن‌سینا.
مجیرالدّین بیلقانی (1358)، دیوان اشعار، تصحیح محمّد آبادی، تبریز، دانشگاه تبریز.
مرتضایی، جواد (1386)، «نقد و تحلیل و بررسی تناسب در سیر تاریخی و روند دگرگونی‌ها»، مجلّۀ دانشکدۀ ادبیّات دانشگاه اصفهان، دورۀ دوم، شمارۀ 49، صص 107-121.
مهستی گنجوی (1371)، رباعیّات، جمع و تدوین احمد سهیلی خوانساری، چاپ اوّل، بی‌جا، ایرانی.
ناتل خانلری، پرویز (1337)، وزن شعر فارسی، تهران، دانشگاه تهران.
نظامی گنجوی (1334)، دیوان اشعار، تصحیح سعید نفیسی، تهران، فروغی.
نظامی گنجوی (1374)، مخزن‌الاسرار، تصحیح برات زنجانی، تهران، دانشگاه تهران.
نظامی گنجوی (1386)، شرف‌نامه، تصحیح بهروز ثروتیان، چاپ اوّل، تهران، امیرکبیر.
نظامی گنجوی (1387)، اقبال‌نامه، تصحیح بهروز ثروتیان، چاپ اوّل، تهران، امیرکبیر.
نظامی گنجوی (1389 الف)، لیلی و مجنون، تصحیح بهروز ثروتیان، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
نظامی گنجوی (1389 ب)، هفت‌پیکر، تصحیح بهروز ثروتیان، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
نظامی گنجوی (1390)، خسرو و شیرین، تصحیح حسن وحید دستگردی، چاپ دوازدهم، تهران، قطره.
وحیدیان کامیار، تقی (1385)، بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، چاپ دوم، تهران، سمت.
یاکوبسن، رومن (1380)، قطب‌های استعاره و مجاز، ترجمۀ کوروش صفوی، تهران، حوزۀ هنری.