واکاوی عنصر شخصیّت در رویکرد‌‌های ساختارگرایی (مطالعۀ موردی: هفت پیکر نظامی)

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیّات عربی دانشگاه تهران

2 استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

هفت پیکر یا بهرام‌نامه، چهارمین منظومة نظامی از نظر ترتیب زمانی، و یکی از دو شاهکار او در کنار خسرو و شیرین از لحاظ کیفیّت است. این اثر، دو بخش کلّی دارد: بخش اوّل مربوط به بهرام است که روایتی تاریخ‌‌گونه دارد، و بخش دومْ روایت‌هایی اپیزودیک از زبان هفت همسر بهرام است. ساختار این اثر، تحلیل ادبی آن را از دیدگاه مکتب روایت‌‌شناسی ساختارگرا ممکن می‌‌سازد. در تحلیل ساختاری روایت، شخصیّتْ دیگر به عنوان فردِ انسانیِ واقعی در متن وجود ندارد،‌ بلکه مجموعه‌ای از کنش‌ها و تصاویر و نشانه‌های زبانی است. شخصیّت‌ها در داستان‌‌های هفت پیکر، موقعیّت ممتاز و جایگاه کانونی‌‌شان را در روایت‌ها از دست می‌دهند و متنیّت می‌‌یابند، به‌نحوی‌که آنها را می‌‌توان مستوفا و جدا از زمینه و بافتارشان، مورد بحث قرار داد. در این مقاله، ابتدا کلمة «شخصیّت» را در رویکردهای ساختارگرا بررسی می‌‌کنیم، و آنگاه آن را به مثابة یک عنصر روایی تحلیل خواهیم کرد. آن‌گاه بازنمایی شخصیّت به شکل مستقیم و غیرمستقیم، منابع و نیز نمودگارهای آن در هفت پیکر نظامی در قالب کنش، نام و عنوان، محیط، زبان و ظاهر بیرونی نشان داده می‌‌شود.

کلیدواژه‌ها


منابع
آسابرگر، آرتور (1380)، روایت در فرهنگ عامیانه، رسانه و زندگی روزمرّه، ترجمة محمّدرضا لیراوی، تهران، سروش.
ریمامکاریک، ایرنا (1383)، دانش‌نامۀ نظریّه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمّد نبوی، تهران، آگاه.
شاملو، سعید (1370)،‌ مکتب‌ها و نظریه‌ها در روان‌شناسی، تهران، رشد.
مندنی‌پور، شهریار (1383)، کتاب ارواح شهرزاد، تهران، ققنوس.
نظامی، الیاس بن یوسف (1377)، هفت پیکر، تصحیح وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ سوم، تهران، قطره.
Bakhtin, Michail (1981), The Dialogic Imagination: Four Essays (eds. and Trans.) M. Holquist and C. Emerson (Austin: Texas UP).
Barthes, Roland (1975),Introduction to the Structural Analysis ofNarrative,New Literary History, 6:2.
Chatman, Seymour(1978): Story and Discourse ,New york : Cornell UP.
Culler, Jonathan(1975):Structuralist Poetics, london: Routledge and kegan.
Ferrara,Fernando(1974): Theory and Model for the structural Analysis of fiction, New Litterary History, 5:2.
Hawark, Trence(1997): Structuralism and Semiotics,  London: Routledge.
Jahn, Manfred:“Narratology”, www. uni-kolen. de/~ame02/PPP. htm, 2003, N2. 4.
James, Henry(1963): “Art of fiction,”in Harmond worth, selected Literay Criticism Penguin.
Mudrick, Marvin: “Character and Event in fiction” Yale Review, 50, (1961).
Rimmon-kenan, Shlomith(2002):Narrative Fiction, London and New York: Routledge.
Schelifer, Roland(1987): Gremas and the Nature of Meaning, London: Croom Helm.
Scholes, Robert(1975): Structuralism in Literature, New York: Yale UP.
Tomashovsky, Boris(1963): “Thematics”, in Lemon and Reis (eds. and Trans.) Russian Formalist Criticism, Lincoln: Nebraska UP.
Toolan, Michael(2001): Narative, London and New York: Routledge.
Weinshemier, Joel(1979): “Theory of character: Emma”, Poetics Today, 1:1-2.