شیوه‌های پایان‌‌بندی در داستان‌‌های مثنوی

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه بوعلی سینای همدان

2 کارشناس ارشد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه بوعلی سینای همدان

چکیده

پایان‌‌بندی داستان، یکی از عناصری است که جهت‌‌گیری نوینی به نقد ادبی داده است. هنر داستان‌‌پردازی مولانا در میان شاعران و نوابغ ایرانی تقریباً بی‌‌نظیر است. شگردهای روایی در مثنوی، ساختار و محتوای این اثر سترگ را در هم تنیده است. یکی از شاخصه‌های زیبایی‌شناختی که در داستان‌های مثنوی چشمگیر است، همین شیوة پایان‌بندی است. در پژوهش حاضر، شیوه‌‌های پایان‌‌بندی در شش دفتر مثنوی بررسی شده و مواردی که برجستگی بیشتری دارد، مورد درنگ قرار گرفته است. این پایان‌بندی‌های منحصربه‌‌فرد مولانا را می‌‌توان با توجّه به تداعی معانی، طرح، توجّه به مخاطب و گفت‌‌وگو ـ که در متون دیگر بی‌‌سابقه است ـ و چندآوا بودن روایت، تبیین کرد. پایان هر داستان به گونه‌‌ای است که مخاطب را به ادامة داستان بعدی ترغیب می‌‌کند و هدف اصلی هر داستان را ـ که ایجاد کنش و انگیزه در خواننده است ـ در مخاطب برمی‌‌انگیزد. شیوة پایان‌بندی‌های مولانا در داستان‌های مثنوی، به گونه‌ای عمیق با نیّت ادبی در متن و محتوای ساختاری آن در پیوند است.

کلیدواژه‌ها


پورنامداریان، تقی (1380)، در سایة آفتاب، چاپ اوّل، تهران، سخن.
توکّلی، حمیدرضا (1389)، از اشارت‌‌های دریا(بوطیقای روایت در مثنوی)، چاپ اوّل، تهران، مروارید.
دهخدا، علی‌اکبر (1363)، امثال و حکم، چاپ ششم، تهران، امیرکبیر.
زرّین‌‌کوب، عبدالحسین (1366 الف)، بحر در کوزه، چاپ اوّل، تهران، علمی.
ـــــــــ (1366 ب)، سرّ نی، چاپ اوّل، تهران، علمی.
ـــــــــ (1386)، نردبان شکسته، چاپ سوم، تهران، سخن.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1378)، زبور پارسی، چاپ اوّل، تهران، آگه.
شمیسا، سیروس (1383)، انواع ادبی، چاپ دهم، تهران، فردوس.
گودرزی، فاطمه (1385)، «آشنایی‌‌زدایی در مثنوی»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی،  پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
گولپینارلی، عبدالباقی (1375)، مولانا جلال‌‌الدّین: زندگانی، فلسفه، آثار و برگزیده‌‌ای از آنها، ترجمة توفیق هاشم‌‌پور سبحانی، چاپ سوم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
میرصادقی، جمال (1380)، عناصر داستان، چاپ چهارم، تهران، سخن.
مولانا، جلال‌‌الدّین محمّد بلخی (1387)، گزیدة غزلیّات شمس، به کوشش محمّدرضا شفیعی کدکنی، چاپ بیست‌ویکم، تهران، امیرکبیر.
ـــــ (1384)، مثنوی معنوی: بر اساس نسخة قونیه، مقابله با تصحیح نیکلسون و تصحیح و مقدّمه و کشف‌‌الابیات قوام‌‌الدّین خرّمشاهی، چاپ هشتم، تهران، دوستان.
همایی، جلال‌الدّین (1366)، تفسیر مثنوی مولوی (داستان قلعة ذات‌‌الصّوَر یا دژ هوش‌‌ربا)، چاپ اوّل، تهران، آگاه.