نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران

چکیده

معانی و کاربردهای مختلف «را» در کتب و مقالات دستوری، محلّ بحث‌ها و مناقشات گوناگونی بوده است. گروهی از دستورنویسان آن را حرف نشانه و نقش‌نما شمرده‌اند و برخی آن را حرف اضافه دانسته‌اند. در کتب سنّتی دستور نیز معانی چندی برای «را» ذکر کرده‌اند؛ از جمله اختصاص، استعانت، تعلیل، توضیح، موافقت، مطابقت.
در این مقاله، هفت نوع کاربرد مختلف «را» بازشناخته شده است: «را» به عنوان نشانۀ مفعول صریح و غیرصریح؛ «را» به عنوان نشانۀ حرف اضافه؛ «را» به عنوان نشانۀ کسرۀ اضافه؛ «را»ی فکّ و فصل اضافه؛ «را»ی زاید و تأکید؛ «را» با نهاد؛ «را» با افعال مجهول. در مقاله دربارۀ هر یک از این کاربردها، آرا و دیدگاه‌های دستورنویسان مختلف مرور شده و با ارجاع به برخی متون زبان و ادب فارسی، شواهد جدید و نکات تازه‌ای امکان عرضه یافته است.
 
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Special uses of “Rā” in some of Persian Texts

نویسنده [English]

  • Asghar Babasalar

چکیده [English]

The different uses and meanings of “Rā” have been repeatedly discussed in grammatical books and articles. Some of grammarians know it as an Indicator and some others know it as a Preposition. There have been brought some other meanings for it in traditional grammar books such as: allocation, assistance, argument, description, agreement and concordance. Seven uses of “Rā” would be analyzed in present article: “Rā” as a sign of direct and indirect object, “Rā” as a preposition, “Rā” as a possesive, “Rā” as a junction or disjunction preposition, “Rā” for emphasis, “Rā” with subject, and “Rā” with passive verbs. Each of the above uses has been discussed through the attitudes of different grammarians with several references to the Persian literary works, and finally, some new examples and new discussions would be offered by the author.  
.

کلیدواژه‌ها [English]

  • “Rā”
  • Preposition
  • junction and disjunction
  • Possessive
ابوسعید ابوالخیر (1320)، منتخب اسرار التّوحید فی مقامات الشّیخ ابی‌سعید، انتخاب مرحوم احمد بهمنیار، تهران، وزارت فرهنگ.
احمدی گیوی، حسن و حسن انوری (1371)، دستور زبان فارسی ، فاطمی، تهران.
الارجانی، فرامرز بن خداداد بن عبدالله کاتب (1343)، سمک عیّار، تصحیح دکتر پرویز ناتل خانلری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
انوری، علی بن محمّد (١٣٦٤)، دیوان، به تصحیح محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران، علمی و فرهنگی.
بلعمی، ابوعلی محمّد (1341)، تاریخ بلعمی، به تصحیح محمّدتقی بهار و به کوشش محمّد پروین گنابادی، تهران، اداره کل نگارش وزارت فرهنگ.
بیهقی، خواجه ابوالفضل محمّد بن حسین (1324)، تاریخ بیهقی، به اهتمام دکتر غنی و دکتر فیّاض، تهران، بانک ملی ایران.
بیهقی، ابوالفضل (١٣٨٤)، تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیّاض، تهران، علم.
تجلیل، جلیل (1354)، «فکّ و فصل در اضافه»، مجلّة گوهر، شمارة یازدهم و دوازدهم.
جمال‌الدین محمّد بن عبدالرّزاق اصفهانی (1320)، دیوان کامل استاد جمال الدین محمد بن عبدالرزاق اصفهانی؛ سرآمد قصیده سرایان ایران در سده ششم، به تصحیح و حواشی حسین وحید دستگردی، تهران، ارمغان.
جوینی، علاءالدّین عطاملک (1312)، تاریخ جهانگشای جوینی، به سعی و اهتمام و تصحیح علّامه قزوینی، مشهد، بی­نام.
حافظ، خواجه شمس‌الدّین محمّد (١٣٨١)، دیوان، از روی نسخة محمّد قزوینی و قاسم غنی، به خط کیخسرو خروش، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
خاقانی، افضل‌الدّین بدیل (١٣٨٥)، دیوان، تصحیح سیّد ضیاءالدّین سجّادی، تهران، زوّار.
خطیب رهبر، خلیل (1367)، دستور زبان فارسی، کتاب حرف اضافه و ربط مشتمل بر تعریف و تقسیم و شرح و اصلاحات معانی و کاربرد حروف، تهران، سعدی.
خیّام‌پور، ع. (1372)، دستور زبان فارسی، کتابفروشی تهران، تهران.
سعد سلمان، مسعود (١٣٨٤)، از کوهسار بی فریاد (برگزیده قصاید مسعود سعد سلمان)، گزینش و گزارش مهدی نوریان، تهران، جامی.
سعدی، مصلح‌الدّین (١٣٦٩)، گلستان، به تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران، خوارزمی.
ـــــــــــــــــــ (١٣٧١)، کلّیّات شیخ سعدی، از روی نسخة تصحیح‌شدة محمّدعلی فروغی، تهران، ققنوس.
ــــــــــــــــــ (١٣٨٤ الف)، بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران، خوارزمی.
ـــــــــــــــــ (١٣٨٤ ب)، گلستان، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران، صفی‌علیشاه.
سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم (١٣٨٩)، دیوان، به کوشش مظاهر مصفّا، تهران، زوّار.
شریعت، محمّدجواد (1371)، دستور زبان فارسی، تهران، اساطیر.
شفیعی، محمود (1377)، شاهنامه و دستور، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران.
طبری، محمّد بن جریر (بی تا)، بهرام چوبین از ترجمه تاریخ طبری، به اهتمام دکتر ذبیح‌الله صفا، تهران، امیرکبیر.
عوفی، محمّد بن محمّد (1324)، منتخب جوامع الحکایات، به اهتمام محمّدتقی بهار، تهران، وزارت فرهنگ.
عطّار نیشابوری، فریدالدّین (١٣٨٥)، منطق الطّیر، تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن.
ــــــــــــــــــــــــــ (١٣٩٠)، تذکرة الاولیا، به تصحیح محمّد استعلامی، تهران، زوّار.
فخرالدّین گرگانی (1338)، ویس و رامین، تصحیح مجتبی مینوی، ناشر بروخیم.
یوسفی، غلامحسین (1341) فرّخی سیستانی: بحثی در شرح احوال و روزگار شعرا، مشهد، کتابفروشی باستان.
فرّخی، ابوالحسن علی بن جولوغ (١٣٨٥)، دیوان، به کوشش محمّد دبیرسیاقی، تهران، زوّار.
فردوسی، ابوالقاسم (1313)، شاهنامه، تصحیح عبّاس اقبال و مجتبی مینوی و سعید نفیسی، تهران، ناشر بروخیم.
ــــــــــــــــــ (١٣٨٦)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران، دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
ــــــــــــــــــ (١٩٦٧)، شاهنامه، به اهتمام رستم علی‌یف، زیر نظر ع. نوشین، مسکو، آکادمی علوم اتّحاد جماهیر شوروی.
فرشیدورد، خسرو (1382)، دستور مفصّل امروز، تهران، سخن.
قبادیانی، ناصرخسرو (1368)، دیوان، به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقّق، تهران، دانشگاه تهران.
کاشانی، عزّالدین محمود بن علی (١٣٢٥)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، به تصحیح جلال‌الدّین همایی، تهران، سنایی.
مدرّس تبریزی خیابانی، میرزا محمّدعلی (1388)، دستور زبان فارسی، به اهتمام حمیده حجازی، با دو مقدّمه در شرح حال مؤلّف از استاد شیخ جعفر سبحانی تبریزی و دکتر مهدی محقق، تهران، مؤسّسة مطالعات اسلامی.
مشکوةالدّینی، مهدی (1374)، دستور زبان فارسی بر پایه نظریة گشتاری، مشهد، دانشگاه فردوسی.
معین، محمّد (1370)، اضافه، چاپ پنجم تهران، امیرکبیر.
منوچهری، احمد بن قوص (١٣٧٥)، دیوان، به تصحیح محمّد دبیرسیاقی، تهران، زوّار.
مولوی، جلال‌الدّین (١٣٣٦)، مثنوی معنوی، تهران، امیرکبیر.
ناتل خانلری، پرویز (1370)، دستور زبان فارسی، چاپ یازدهم، تهران، توس.
نصرالله منشی، ابوالمعالی (١٣٨٦)، کلیله و دمنه، تصحیح مجتبی مینوی، تهران، امیرکبیر.
نظامی، الیاس بن یوسف (١٣٨٤)، مخزن الاسرار، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران، زوّار.
وحیدیان کامیار، تقی و غلامرضا عمرانی (1381)، دستور زبان فارسی (1)، تهران، سمت.