نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران

چکیده

در پژوهش حاضر، با رویکرد طنز سنّتی و با توجه به تلقّی قدما از مفهوم طنز، به سراغ آثار خاقانی ـ به‌خصوص دیوان او ـ رفته‌ایم. ابتدا در مبحثی کلّی، نظر وی و چگونگی برخوردش را با این مقوله مطرح کرده‌ایم. مبحث اصلی‏‏، شگردهای طنزآفرینی خاقانی است؛ زیرا او برای ایجاد طنز، با توجّه به فضایی که پیش رو دارد و نیز به منظور استواری سخن، از شیوه‌‌ها و شگردهای ویژه‌‌ای استفاده می‌‌کند؛ این نکته در نمونه‌‌های بررسی‌شده، کاملاً آشکار است. ما هر کدام از این شگردها را نشان داده‌‌ایم و با توجّه به میزان اهمّیّت و میزان کاربردشان به آنها پرداخته‌‌ایم. ازآنجاکه امکان بررسی جداگانه و مفصّل نمونه‌های مختلف وجود ندارد، در بیشتر اشعار مورد نظر، به ذکر یک یا چند بیت، بسنده شده است

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Khaghani’s satirizing Techniques

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Torki 1
  • Moosa Damankash 2

1

2

چکیده [English]

Satire shares such common ground with other types of humor like lampoon and farce that it is very unlikely to consider an exact borderline between them. Moreover, satirists do not agree with each other on this realm. Adopting such an approach, in present article, we consider the Khaghani’s works, especially his Divan, and evaluate his attitudes about Satire regarding his poems. Nonetheless, the main part of our discussion is based on Khaghani’s techniques of satirizing because he used specific methods to create satire, depending on the atmosphere and conditions he confronted to and also for the sake of the stability of his words. Since it is impossible to investigate various examples separately and minutely, it sufficed to mention just few verses

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khaghani
  • Satire
  • Farcical
  • Lampoon
  • Technique
  • Ridicule
  • Humorous
انوری، محمّد بن علی (1376)، دیوان، به تصحیح محمّدتقی مدرّس رضوی، چاپ چهاردهم، تهران، علمی و فرهنگی.
جرجانی، عبدالقاهر (بی­تا)، اسرارالبلاغه فی العلم البیان، تحقیق السّیّد محمّد رشید رضا، مصر، المکتبة التّوفیقیّة.
جمال خلیل شروانی (1366)، نزهة المجالس، چاپ محمّدامین ریاحی، تهران، زوّار.
حلبی، علی‌اصغر (1364)، مقدّمه‌‌ای بر طنز و شوخ‌‌طبعی در ایران، چاپ اوّل، تهران، پیک.
خاقانی، افضل‌‌الدّین بدیل (1357)، دیوان خاقانی شروانی، چاپ علی عبدالرّسولی، تهران، خیّام.
ـــــــــــــــــــــــــ (1387)، تحفة العراقین (ختم الغرایب)، به کوشش علی صفری آق‌قلعه، چاپ اوّل، تهران، میراث مکتوب.
ـــــــــــــــــــــــــ (1388)، دیوان، با تصحیح، مقدّمه و تعلیقات سیّد ضیاءالدّین سجّادی، چاپ نهم، تهران، زوّار.
زکی‌صفوت، احمد (1933)، جمهرة خطب العرب فی عصور العربیّة الزّاهرة، الطبعة الاولی، القاهره، مطبعة المصطفی البابی الجلی.
سجّادی، ضیاء‌‌الدّین (1389)، فرهنگ لغات و تعبیرات دیوان خاقانی، دو جلد، چاپ سوم، تهران، زوّار.
سوزنی سمرقندی، محمّد بن علی (1338)، دیوان، به تصحیح ناصرالدّین شاه‌حسینی، چاپ اوّل، تهران، امیرکبیر.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1388)، این کیمیای هستی (مجموعة مقاله‌‌ها و یادداشت‌‌ها)، به کوشش ولی‌الله درودیان، چاپ سوم، تبریز، آیدین.
شمیسا، سیروس (1379)، بیان، تهران، فردوس.
صفا، ذبیح‌‌الله (1363)، تاریخ ادبیّات ایران، چاپ دوم، تهران، فردوسی.
فولادی، علیرضا (1386)، طنز در زبان عرفان، چاپ اوّل، تهران، فراگفت.
کاسب، عزیزالله (1366)، چشم‌‌انداز تاریخی هجو، چاپ اوّل، تهران، تابش.
کزّازی، میرجلال‌‌الدّین (1388)، گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی، چاپ دوم، تهران، مرکز.
ــــــــــــــــــــــ (1376)، سوزن عیسی، چاپ اوّل، تهران، دانشگاه علّامه طباطبایی.
کندلی هریسچی، غفّار (1374)، خاقانی شروانی (حیات، زمان و محیط او)، ترجمۀ میرهدایت حصاری، چاپ اوّل، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
المتنبّی (1983)، دیوان، بیروت، دار بیروت.
میرصادقی، میمنت (1385)، واژنامۀ هنر شاعری (فرهنگ تفصیلی اصطلاحات فنّ شعر و سبک‌‌های آن)، چاپ سوم، تهران، کتاب مهناز.
نیکوبخت، ناصر (1380)، هجو در شعر فارسی، چاپ اوّل، تهران، دانشگاه تهران.
همایی، جلال‌‌الدّین (1385)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ بیست و پنجم، تهران