Document Type : Research Paper
Author
Abstract
Abu'l Faid Thawban ibn Ibrahim, known as Dhu'l-Nun al-Misri, is one of the most prominent figures in the history of Sufism. He is certainly considered as one of the top ten Sufi scholars throughout the history. Recognition of his status and his unheard words, as an effective criterion of western Islam-world, seems necessary to recognize Islamic Sufism, for most of resources appreciate him as the first one who had spoken of “Blame” and its role in Sufis status reformation. Present article has been written for this purpose, but it’s not possible to make all aspects of Dhu'l-Nun’s life clear because of his exceptional and privileged position in Islamic Sufism; so some of them such as his works, the extent of his relationship with his contemporaries, with religion and alchemy, and his role in Mihnah, as a very important and controversial event, aren’t now considered up to an appropriate time.
Keywords
ابن امیل، ابوعبدالله محمّد التّمیمی (1933 م)، « الماءالورقی و الأرض‌النّجمیّه»، به کوشش محمّد تراب علی، نشریة آسیایی بنگال، کلکته، 1- 104.
ابن تغری، ابوالمحاسن (1351ﻫ.ق)، النّجوم الزّاهره فی ملوک مصر و القاهره، قاهره، دارالکتب‌المصریّه.
ابن جبیر، ابوالحسن (1907 م)، رحلة ابن جبیر، بیروت، دار مکتبةالهلال.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرّحمن (1357ﻫ.ق)، صفة الصّفوة، حیدرآباد دکن، دائرة‌المعارف‌العثمانیّه.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرّحمن (1412ﻫ.ق)، المنتظم فی تاریخ الملوک و الأمم، تحقیق محمّد عبدالقادر عطا؛ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب‌العلمیّه.
ابن حجر عسقلانی، شهاب‌الدّین احمد (1416ﻫ.ق)، لسان المیزان، به اهتمام محمّد عبدالرّحمن المرعشی، بیروت، دار احیاء‌التّراث‌العربی.
ابن خلّکان، شمس‌الدّین احمد (1968 م)، وفیات الأعیان، تصحیح احسان عبّاس، بیروت، دارصادر.
ابن خمیس، حسین (1427ﻫ.ق)، مناقب‌الأبرار و محاسن‌الأخیار، تحقیق محمّد ادیب الجادر، دمشق، مرکز زاید للتّراث و التّاریخ.
ابن عربی، محمّد (1380ﻫ.ق)، الکوکب الدّری فی مناقب ذی‌النّون المصری، در رسائل ابن عربی، تحقیق و مقدّمة سعید عبدالفتّاح، بیروت، مؤسّسة الإنتشار‌العربی.
ابن عساکر، ابوالقاسم علی (1415ﻫ.ق)، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق عمر بن غرامة العَمروی، بیروت، دارالفکر.
ابن عماد الحنبلی، ابوالفلّاح عبدالحی (1350ﻫ.ق)، شذرات الذّهب فی أخبار من ذهب، قاهره، مکتبةالقدسی.
ابن قاضی، ابوالعبّاس احمد (1390ﻫ.ق)، ذیل وفیات الأعیان (المسمّی درّةالحجال فی أسماءالرّجال)، تحقیق محمّد الأحمدی، قاهره، دار التّراث المکتبة العتیقه.
ابن کثیر، اسماعیل (1351ﻫ.ق)، البدایة و النّهایة، مصر، مطبعة السّعادة.
ابن مُلَقَّن، سراج‌الدّین ابوحفص عمر (1406ﻫ.ق)، طبقات الأولیاء، تصحیح نورالدّین شریبه، الطّبعة الثّانیّه، بیروت، دارالمعرفه.
ابن ندیم، محمّد (1381)، الفهرست، ترجمة محمّدرضا تجدّد، تهران، اساطیر.
ابن یوسف الجزری، محمّد (1406ﻫ.ق)، الزّهر الفائح فی ذکر من تنزّه عن الذّنوب و القبائح، تحقیق محمّد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتاب‌العلمیّه.
ابن یونس الصّدفی المصری، ابوسعید عبدالرّحمن (1421ﻫ.ق)، تاریخ ابن یونس المصری، تحقیق عبدالفتّاح فتحی عبدالفتّاح، بیروت، دارالکتب‌العلمیّه.
ابن‌الطّحان، یحیی (1408ﻫ.ق)، تاریخ علماء اهل مصر، تحقیق محمود بن محمّد الحدّاد، ریاض، دارالعاصمه.
ابومخرمة، ابومحمّد عبدالله الطّیّب (1936 م)، تاریخ ثغر عدن، لیدن، بریل.
ابونعیم اصفهانی، احمد (1351ﻫ.ق)،حلیةالأولیاء و طبقات‌الأصفیاء، مصر، مکتبة الخانجی و مطبعة السّعادة.
انصاری، خواجه عبدالله (1362)، طبقات الصّوفیّه، مقابله و تصحیح محمّدسرور مولایی، تهران، توس.
بدوی، عبدالرّحمان (1367)، شهید عشق الهی: رابعة عدویّه، ترجمة محمّد تحریرچی، تهران، مولی.
بروکلمان، کارل (بی‌تا)، تاریخ الأدب العربی، ترجمة عربی از السّیّد یعقوب بکر؛ رمضان عبدالتّوّاب، الطبعة الثانیه، قم، دارالکتب الإسلامی.
تهامی، سیّدغلامرضا (1386)، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام، چاپ دوم، تهران، شرکت سهامی انتشار.
جامی، نورالدّین عبدالرّحمان (1382)، نفحات‌‌الأنس من حضرات‌القدس، مقدّمه و تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، چاپ چهارم، تهران، اطّلاعات.
حاجی‌خلیفه، مصطفی بن عبدالله (1845 م)، کشف‌الظّنون عن اسامی الکتب و الفنون، ترجمة لاتین از غوستاف فلوُغل، ج 3، بنتلی لندن، دار صادرـ بیروت.
حلمی، محمّد مصطفی (1932 م)، «ذوالنّون»، دائرةالمعارف‌الإسلامیّه، ج 9، به کوششمحمّد ثابت الفندی، قاهره، لجنة التّرجمه، 409-430.
خرکوشی، عبدالملک (1999 م)، تهذیب الأسرار، تصحیح بسّام محمّد البارود، ابوظبی، المجمع الثّقافی.
خطیب بغدادی، احمد (1417ﻫ.ق)، تاریخ بغداد، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیّه.
داراشکوه، محمّد (1301ﻫ.ق)، سفینة الأولیاء، کانپور، نولکشور.
دمیری، کمال‌الدّین (1368)، حیاة الحیوان الکبری [و یلیه عجائب‌المخلوقات]، چاپ سوم، تهران، ناصرخسرو.
دهخدا، علی‌اکبر (1367)، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران.
ذهبی، شمس‌الدّین محمّد (1347ﻫ.ق)، العبر فی خبر من غبر، بیروت، دارالکتاب العلمیّه.
ذهبی، شمس‌الدّین محمّد (1402ﻫ.ق)، سیر أعلام النّبلاء، تحقیق شعیب الأرنؤوط؛ صالح السّمر، بیروت، مؤسسة الرّساله.
ذهبی، شمس‌الدّین محمّد (1408ﻫ.ق)، دول الإسلام،به اهتمام عبدالله بن ابراهیم الأنصاری، قطر، ادارة الإحیاء التّراث الإسلامی.
ذهبی، شمس‌الدّین محمّد(1414ﻫ.ق)، تاریخ‌‌الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسّلام تدمری، الطبعة الثانیه، بیروت، دارالکتاب العربی.
ذهبی، شمس‌الدّین محمّد (1416ﻫ.ق)، میزان‌الإعتدال فی نقد الرّجال، تحقیق و تعلیق علی محمّد معوّض؛ احمد عبدالموجود، بیروت، دارالکتاب العلمیّه.
زرکلی، خیرالدّین (1989 م)، الأعلام، الطبعة الثّامنه، بیروت، دارالعلم للملاّیین.
زرّین‌کوب، عبدالحسین (1385)، ارزش میراث صوفیه، چاپ دوازدهم، تهران، امیرکبیر.
سامی، شمس‌الدّین (1306ـ1316)، قاموس الأعلام، استانبول ـ تهران، مهران.
سزگین، فؤاد (1380)، تاریخ نگارش‌های عربی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سلمی،ابوعبدالرّحمن (1372ﻫ.ق)، طبقات الصّوفیّه، تصحیح نورالدّین شریبه، مصر، دارالکتب العربیّه.
سمعانی، عبدالکریم (1408ﻫ.ق)، الأنساب، بیروت، دارالجنان.
سیوطی، جلال‌الدّین (1321ﻫ.ق)، حسن‌المحاضره فی أخبار مصر و القاهره، مصر، مطبعة الموسوعات.
صفدی، خلیل بن ایبک (1401ﻫ.ق)، الوافی بالوفیات، زیر نظر شکری فیصل، بیروت، دارالنّشر فرانزشتاینر.
عثمانی، ابوعلی حسن (1374)، ترجمة رسالة قشیریّه، با تصحیحات و استدراکات بدیع‌الزّمان فروزانفر، چاپ چهارم، تهران، علمی و فرهنگی.
عطّار، فریدالدّین محمّد (1384)، منطق‌الطّیر، مقدّمه و تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، ویرایش دوم، تهران، سخن.
عطّار، فریدالدّین محمّد (1905ـ1907 م)، تذکرة الأولیاء، تحقیق رینولد الین نیکلسون، لیدن، بریل.
عواد، کورکیس (1354)، «ذخائر التّراث العربی فی مکتبة چستر بیتی ـ دبلن»، المورد، ش 13، 207ـ 226.
فصیح خوافی، احمد (1339)، مجمل فصیحی، تصحیح و تحشیة محمود فرّخ، مشهد، باستان.
قرطبی، ابوعمر یوسف (بی‌تا)، جامع بیان‌العلم و فضله، تحقیق مسعد عبدالحمید محمّد السّعدنی، بیروت، دارالکتاب العلمیّه.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن (بی‌تا)، الرّسالة القشیریّه، تحقیق عبدالحلیم محمود و محمود بن الشّریف، الطبعة الرّابع، قاهره، دارالمعارف.
کلابادی، ابوبکر محمّد (1371)، التّعرّف، به کوشش محمّدجواد شریعت، تهران، اساطیر.
کوربن، هانری (1361)، ملاّصدرا: فیلسوف و متفکّر بزرگ اسلامی، ترجمة ذبیح‌الله منصوری، تهران، جاویدان
ماسینیون، لویی (1369ـ1372)، «تفسیر منسوب به امام جعفر صادق (ع)»، ترجمة احمد سمیعی (گیلانی)، در مجموعه آثار ابوعبدالرّحمن سلمی، گردآوری نصرالله پورجوادی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 9- 19.
ماهرمحمّد، سعاد (1971-1983 م)، مساجد مصر و أولیاءهاالصّالحون، زیر نظر محمّد توفیق عویضه، قاهره، المجلس الأعلی للشّئون‌الإسلامیّه.
مستملی بخاری، ابوابراهیم اسماعیل (1363)، شرح تعرّف لمذهب التّصوّف، با مقدّمة محمّد روشن، تهران، اساطیر.
مستوفی، حمدالله (1348)، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، مؤسّسة انتشارات انجمن آثار ملّی.
مسعودی، علی (1363ﻫ.ق)، مروج‌الذّهب و معادن‌الجوهر، الطبعة الثانیه، قم، دارالهجره.
منتخب رونق‌المجالس، بستان‌العارفین و تحفةالمریدین (1999 م)، تصحیح احمدعلی رجایی، تهران، دانشگاه تهران.
مولوی، محمّدعلی (1369)، «ابن امیل»، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج 3، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 42 ـ 43.
نفیسی، سعید (1383)، سرچشمة تصوّف در ایران، به اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار، تهران، اساطیر.
نیسابوری، ابوالقاسم حسن (1343ﻫ.ق)، عقلاء المجانین، مصر، المطبعة العربیّه.
نیکلسون، رینولد الین (1357)، پیدایش و سیر تصوّف، ترجمة محمّدباقر معین، تهران، توس.
نیکلسون، رینولد الین (1371ﻫ.ق)، الصّوفیّة فی الإسلام، ترجمه و تعلیقات نورالدّین شریبه، مصر، مکتبة الخانجی.
هجویری، علی (1384)، کشف المحجوب، مقدّمه و تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران، سروش.
هروی، ابوالحسن علی (1422ﻫ.ق)، الإشارات الی معرفة الزّیارات، تحقیق علی عمر الظّاهر، قاهره، مکتبة الثّقافة الدّینیّة.
یاقوت حموی، ابوعبدالله (1373ﻫ.ق)، معجم البلدان، قاهره، دارالإحیاء الکتب العربیّه.
Bowering, G. (1996),»Du,l Nun Mesri«, Encyclopedia Iranica VII, California, 272-573.
)