نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

• حمیدرضا فهندژسعدی ¹
• عبدالرضا سیف ²

¹ گروهِ زبان و ادبیاتِ فارسی. دانشکدۀ ادبیات و علومِ انسانی. دانشگاهِ تهران. تهران. ایران

² دانشگاه تهران

چکیده

صحت و سُقمِ بعضی از محتویاتِ متونِ عرفانی، به‌ویژه کتاب‌هایی که با تمرکز بیشتری به احوال و گفته‌های صوفیان پرداخته‌اند، همواره محلِ بحث و گفتگو بوده است. بحث‌ها و انتقادها آن‌گاه افزونی می‌گیرد که قرار باشد از روایاتِ چنین کتاب‌هایی در تدوینِ جزئیات و حقایقِ تاریخی بهره ببرند. یکی از این کتاب‌ها تذکرة‌الاولیای عطار است که هرچند از نخستین نامه‌هایی است که در زبانِ فارسی به گفته‌ها و حکایت‌های صوفیان پرداخته است و نثری کم‌نظیر دارد، امّا نمی‌توان به گزاره‌های آن به صورتِ مطلق اعتماد کرد. در این جستار، پس از مقدمه‌ای دربارۀ تذکرة‌الاولیاء، به دلایلِ بروزِ خطاهای تاریخی در کتاب‌های تذکره و مقامات پرداخته می‌شود و سپس نُه مورد از گزاره‌های این کتاب از منظرِ تاریخی، بررسی و نقد خواهد شد. مخاطب درمی‌یابد که ماجرای امام صادق در مجلسِ منصور دوانیقی متأثّر از تفسیرِ داستان معجزۀ حضرت موسی با ساحران است که در تفسیر بیضاوی آمده است. ابوحازم مدنی با ابوهریره مصاحبتی نداشته است و به سختی می‌توان او را از بزرگانِ «تابعین» به حساب آورد. عبداللّه مبارک پیش از فُضیل عیاض وفات یافته است و ممکن نیست که در رثای مرگِ فضیل عیاض مطلبی گفته باشد. شاگردی بایزید بسطامی نزدِ امام صادق بار دیگر بررسی و رد شد.امام شافعی هیچگاه شاگرد مالک دینار نبوده است. امام شافعی مقدمِّ بر احمد حنبل بوده است و ممکن نیست که احمدِ حنبل در کهن‌سالی به نزدِ شافعی جوان رفته باشد. همچنین امکان ندارد که عبداللّه مبارک به زیارت شخصِ احمد حنبل رفته باشد. هیچ یک از خلیفه‌های وقت با نفرین سفیانِ...

کلیدواژه‌ها

• تذکرة‌الاولیاء
• خطای تاریخی
• دلایل
• حذف اسانید
• تشابه اسمی
• سلسله‌سازی
• تصحیف

موضوعات

• زبان و ادبیات فارسی

عنوان مقاله [English]

Criticism and historical evaluation of nine stories of Attar Neishabouri's Tazkira Al-Awliya

نویسندگان [English]

• Hamidreza Fahandezhsaadi ¹
• Abdolreza Seif ²

¹ Department of Persian language and literature. faculty of literature and human science. university of Tehran. Tehran, Iran

² University of Tehran

چکیده [English]

The authenticity of some of the contents of mystical texts, especially the books that focus more on the biographies and sayings of Sufis, has always been the subject of discussion. Discussions and criticisms will increase when they are supposed to use the narrations of such books in compiling historical details and facts. One of these books is Attar's Tazkira al-Awliya, which, although it is one of the first books in Persian that deals with the sayings and anecdotes of Sufis and has a unique prose, its statements cannot be trusted in absolute terms. In this essay, after an introduction about Tazkira al-Awliya, due to the occurrence of historical errors in books of tazkira and authorities will be discussed, and then nine of the propositions of this book will be examined and criticized from a historical perspective, and the audience will find out that the story of Imam Sadiq in the meeting of Mansour Davanighi is influenced by the interpretation of the story of the miracle of Prophet Moses with the magicians, which is given in Tafsir Beizawi. Abu Hazem Madani had no connection with Abu Hurairah and it is difficult to consider him as one of the "Tabe’in" elders. Abdullah Mubarak died before Fozayl Ayaz and it is not possible that he said anything in mourning the death of Fazil Ayaz. Bayazid Bastami's discipleship with Imam Sadiq was once again investigated and rejected. Imam Shafi'i was never a disciple of Malik Dinar. Imam Shafi'i was the predecessor of Ahmad Hanbal. It is not possible that Abdullah Mubarak went to visit Ahmad Hanbal. None of the caliphs of the time have fallen to the ground with the curse of Sufyan Thori. The youth of Shaqiq Balkhi was not comparable to the reign of Ali Ibn Isa Mahan.

کلیدواژه‌ها [English]

• Tazkira al-Awliya
• historical error
• reasons
• deletion of documents
• name similarity
• making genealogy
• Tashif