ادب فارسی

تحلیل اصطلاح برات در متون دانش استیفا

محمد شادروی منش؛ نفیسه ایرانی

دوره 7، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 187-205

چکیده

  واژۀ «برات» در اصل برگرفته از «براءت» عربی است و به­عنوان اصطلاحی دیوانی در متون فارسی به دو معنی به­کاررفته است: یکی، سند دریافت و رسیدی که خزانه‌دار در برابر اجناسی که تحویل می‌گرفت، ...  بیشتر واژۀ «برات» در اصل برگرفته از «براءت» عربی است و به­عنوان اصطلاحی دیوانی در متون فارسی به دو معنی به­کاررفته است: یکی، سند دریافت و رسیدی که خزانه‌دار در برابر اجناسی که تحویل می‌گرفت، به آورندة جنس می‌داد و کهن‌ترین کاربردهای این اصطلاح با این معنی است؛ و دیگر مکتوبی دیوانی، مستند به مٌهر و توقیع دیوان که صاحب تحویل یا کارگزار حکومت، به موجب آن وجوه نقدی یا جنسی را که متعهد بود به شخصی پرداخت کند، به شخص یا مرجع دیگری حواله می‌کرد. ازآنجاکه آنچه در فرهنگ‌های عمومی دربارة معنی اصطلاحی و دیوانی برات آمده است، غالباً خالی از تسامح نیست، در این مقاله کوشش شده است تا اصطلاح برات باتوجه­به منابع دست اوّل استیفا تعریف و ویژگی‌ها و مشخصات ظاهری و کاربردی آن بررسی و تحلیل شود. همچنین با همین رویکرد سعی شده است تفاوت برات با اصطلاحات مشابه و مرتبط دیگر، مانند «تعلیق» و «مثنّی» بیان شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 866.2 K

هزار نکته باریکتر ز مو ... چند ایهام و اشارة نویافته در شعر خواجة شیراز

دکتر علی محمّد گیتی فروز

دوره 1، 3-5 ، اردیبهشت 1390، ، صفحه 191-208

چکیده

  تاکنون کتابها و مقالات متعدّدی دربارة تشریح زیبایی‌های شعر حافظ نوشته شده است. در این مقاله ضمن اشاره به چند ایهام و اشارة نویافته در شعر خواجة شیراز، سابقة کاربرد برخی از ایهام‌ها در شعر بدر چاچی، شاعر ...  بیشتر تاکنون کتابها و مقالات متعدّدی دربارة تشریح زیبایی‌های شعر حافظ نوشته شده است. در این مقاله ضمن اشاره به چند ایهام و اشارة نویافته در شعر خواجة شیراز، سابقة کاربرد برخی از ایهام‌ها در شعر بدر چاچی، شاعر صنعت‌گرای قرن هشتم (زنده به سال 745 هجری قمری) ارائه شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 155.48 K

بررسی جامعه‌شناسانۀ کاربرد نظام اعتقادی در ادبیّات داستانی کودک و نوجوان (براساس مطالعة موردی آثار هوشنگ مرادی‌کرمانی)

علیرضا محمودی؛ زهرا کیچی

دوره 6، شماره 1 ، خرداد 1395، ، صفحه 193-211

چکیده

  از گسترده‌ترین بخش‌های ادبیّات هر ملتی، ادبیّات مربوط به کودکان و نوجوانان است که نقش مهمی در آماده‌سازی آنان برای ورود به عرصه‌های اجتماعی ایفا می‌کند. در این بین نهادهای دینی- فرهنگی ازجمله نهادهای ...  بیشتر از گسترده‌ترین بخش‌های ادبیّات هر ملتی، ادبیّات مربوط به کودکان و نوجوانان است که نقش مهمی در آماده‌سازی آنان برای ورود به عرصه‌های اجتماعی ایفا می‌کند. در این بین نهادهای دینی- فرهنگی ازجمله نهادهای بنیادین (به­ویژه در جوامع اسلامی) هستند که در ادبیّات داستانی کودک و نوجوان موردتوجه خاص قرارگرفته‌اند؛ لذا در این تحقیق که با هدف شناخت هر چه بهتر چگونگی معرفی و انعکاس نظام اعتقادی در آثار کودکان و نوجوانان صورت پذیرفته، تلاش شده است تا به شیوة توصیفی و تحلیلی و باتوجه­به نظریة ساختارگرایی تالکوت پارسونز، این مسئله در آثار منتخب هوشنگ مرادی‌کرمانی، از برجسته‌ترین نویسندگان آثار داستانی کودک و نوجوان کشورمان بررسی شود. در این پژوهش نظام اعتقادی آثار داستانی موردمطالعه، در دو قالب کلیِ نهادهای دینی و باورهای عامیانه بررسی و برای تبیین بهتر مطالب، جداول ‌و نمودارهای لازم ارائه شده است. نتیجة این پژوهش نشان از آن دارد که نهادهای دینی به­عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای بنیادین جامعه، در این آثار انعکاس یافته است و باتوجه­به فرهنگ اسلامی جامعة ایرانی، مسائل مذهبی در رأس توجه نویسنده قراردارد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 351.35 K

نقد و تحلیل پیوند شگرد و درون‌مایه در مجموعه‌داستانِ تمام زمستان مرا گرم کن

تیمور مالمیر؛ فاطمه سلطانشاهی

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1397، ، صفحه 199-218

چکیده

  نویسندگان برای بیان و انتقال دغدغه‌ها و اندیشه‌های خود، علاوه بر انتخاب موضوع منطبق با درون‌مایه، شگردهای متفاوتی مبتنی بر سبک و سلیقۀ خاصّ خود برمی‌گزینند. در این مقاله، به تبیین میزان و چگونگی پیوند ...  بیشتر نویسندگان برای بیان و انتقال دغدغه‌ها و اندیشه‌های خود، علاوه بر انتخاب موضوع منطبق با درون‌مایه، شگردهای متفاوتی مبتنی بر سبک و سلیقۀ خاصّ خود برمی‌گزینند. در این مقاله، به تبیین میزان و چگونگی پیوند درون‌مایه و لایه‌های معنایی چندگانۀ متن با ویژگی‌های شگرد روایی چهار داستان نخست مجموعه‌داستانِ تمام زمستان مرا گرم کن از علی خدایی پرداخته‌ایم. هدف ما، در عین تبیین جنبه‌های مثبت نویسندگی، نقد و تحلیل مواردی است که نویسنده برای تعالی داستان‌نویسی، باید بدان توجّه بیشتری مبذول کند. دستاورد این مقاله نشان می‌دهد نحوة بیان و کاربرد فضا، مکان، زمان، شیوة روایت داستان و شخصیّت‌ها در تمام داستان‌ها دقیق و موفّق بوده است. انتخاب راوی برای تبیین و عرضة درون‌مایه در داستان‌های «تمام زمستان مرا گرم کن»، «عصرهای یکشنبه» و «مکالمه» حساب‌شده صورت گرفته است، امّا در داستان «فانفار»، پی‌رنگ عاشقانة داستان با راوی سوم شخص بیرونی تناسب ندارد. این داستان نتوانسته است زبان و بیانی متناسب با پی‌رنگ عاشقانة خود بیابد. نویسنده در داستان مکالمه، عوارض گفت‌وگونکردن را نشان داده است؛ بدین معنی که گفت‌وگو ارتباطی دو طرفه است؛ گفت‌وگو، فقط گفتن نیست و باید به «شنیدن» نیز به اندازة «گفتن» توجّه داشت. داستانِ موازیِ داستان اصلی در داستان تمام زمستان مرا گرم کن، با عنوان و درون‌مایة داستان هماهنگ است. فضا و مکان داستان و به‌هم‌آمیختگی زمانِ خواب و بیداری و تداخل ساعت‌ها نیز با درون‌مایه تناسب دارد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 509.36 K

دوگانه‌انگاری از نظر دکارت و مولوی

علی مرتضی زندی؛ ابراهیم رحیمی زنگنه؛ خلیل بیگ‌زاده

دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 199-218

چکیده

  این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی دوگانه‌انگاری (دوآلیست) را از دیدگاه دکارت و مولوی با تمرکز بردوگانۀ نفس و بدن، از منظر هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی و تعامل آن دو بررسی و مقایسه می‌کند. دکارت در هستی به ...  بیشتر این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی دوگانه‌انگاری (دوآلیست) را از دیدگاه دکارت و مولوی با تمرکز بردوگانۀ نفس و بدن، از منظر هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی و تعامل آن دو بررسی و مقایسه می‌کند. دکارت در هستی به دو جوهرِ نفس (جوهر اندیشنده) و بدن (جوهر ممتد یا مادّی) و در رأس آن‌ها به خداوند معتقد است و آن‌ها را متمایز و جدا از یکدیگر می‌داند. به اعتقاد او دو جوهر نفس و بدن، نه‌تنها به‌لحاظ مفهوم و در عالم ذهن (معرفت‌شناسی) از هم متمایزند، بلکه در عالم خارج هم (هستی‌شناسی) متمایزند. همچنین روش نظریّه‌پردازی آن‌ها با هم مقایسه می‌شود. هدف از این پژوهش، این است که بتوانیم این فرضیه را موجّه کنیم که مولوی در معرفت‌شناسی، دوآلیست و در هستی‌شناسی، وحدت‌گراست؛ ولی دکارت در معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی، دوآلیست است. همچنین دکارت باتوجّه‌به روش مختارش در نظریّه‌پردازی که فیلسوفانه است و باید انسجام درونی، وضوح و تمایز داشته باشد، نتوانست تبیین قانع‌کننده‌ای از تعامل نفس و بدن و اتّحاد جوهری آن‌ها که از مشکلات تاریخی نظریّۀ دوگانه‌انگاری است، ارائه دهد. ولی درنهایت، فکرنکردن در این باره را بهتر از فکرکردن دانست؛ امّا مولوی باتوجّه‌به روش مختارش که مؤمنانه، دیندارانه و بیان تجربیّات درونی و عرفانی خود است و هدفش رسیدن به حیرت است نه وضوح، هیچ مشکلی در تبیین دیدگاه‌هایش پیش نمی‌آید. مولانا و دکارت بر شهود عقلانی تکیه دارند و ادراک حسّی را قابل‌اعتماد نمی‌دانند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 702.65 K

ضرورت توجّه به صبغة روایی در تصحیح و فهم اشعار خاقانی

امیر سلطان محمدی؛ سید منصور سادات ابراهیمی

دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1398، ، صفحه 201-219

چکیده

  اشعار خاقانی مشحون از نکاتی است که به  انواع علوم زمانة او اشاره دارند و وی آنها را در تاروپود شعر خود تنیده ­است. همین اصل باعث شده ­است تا دریافت شعر او بدون درک دقایقی که از انواع علوم (طب، نجوم، ...  بیشتر اشعار خاقانی مشحون از نکاتی است که به  انواع علوم زمانة او اشاره دارند و وی آنها را در تاروپود شعر خود تنیده ­است. همین اصل باعث شده ­است تا دریافت شعر او بدون درک دقایقی که از انواع علوم (طب، نجوم، تاریخ، اسطوره، جغرافیا و…) در شعرش به­کاربسته است، محال بنماید. یکی از مبانی مهمّی که خاقانی در اشعارش برای فربه­کردن فضای شعری بهره جسته است، آیات الهی، احادیث و روایات پیشوایان دینی است. در زمانة خاقانی کودکان در مکاتب، اوّلین علومی که می­آموختند، علوم دینی بود و این خود شامل قرآن و احادیث می­شد. بی­شک، این آموزه­ها در ذهن و زبان این کودکان و در آیندة هنری آنان بی­تأثیر نبود. کمتر شاعری را می­توان یافت که در اثر یا آثار او این مبانی به شکل عیان تبلور روشن نداشته باشد. در شعر خاقانی نیز به طریق اولی و به این دلیل که او مطابق با سبک شعری خود، هر بیت را با تصاویر و مضامینی چون مضامین دینی می­آراید، این بازتاب پررنگ است. گاهی بی­توجّهی کاتبان و ناسخان و بعد­تر مصحّحان دیوان خاقانی باعث شده­ است که وجوه اصیل شعر او تحریف شود یا به حاشیه رود. در این مجال به تناسب فضای ممهَّد، به نمونه­هایی پرداخته ­خواهد شد که خاقانی آنها را متناسب با فضای روایی پرداخته­است، ولی برخی ناسخان، کاتبان یا مصحّحان به آن بی­توجّه بوده­اند. ­

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 832.31 K

سرناد در ادبیّات فارسی

ندا بهسان؛ حسن جعفری تبار

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1399، ، صفحه 207-229

چکیده

  بالاتر نشستن معشوق نسبت به عاشق، موضوعی است که دائماً در ادبیّات عاشقانه تکرار می‌شود (= بن‌مایۀ ادبی). به این حالت در ادبیّات اروپائی سِرِناد می‌گویند. عاشق در آستانۀ منزل معشوق برای او ترانه می‌خواند ...  بیشتر بالاتر نشستن معشوق نسبت به عاشق، موضوعی است که دائماً در ادبیّات عاشقانه تکرار می‌شود (= بن‌مایۀ ادبی). به این حالت در ادبیّات اروپائی سِرِناد می‌گویند. عاشق در آستانۀ منزل معشوق برای او ترانه می‌خواند و با او گفتگو می‌کند، و معشوق بر بالای پنجره به آن گوش فرا می‌دهد و با او گفتگو می‌کند. این جایگاه لزوماً پنجره یا آستانه نیست و می‌تواند بام، اسب، آسمان، خورشید یا هر مقام بلند دیگر باشد. سرناد در ادبیّات قدیم بیش از ادبیّات معاصر قابل مشاهده است، و این تفاوت موضع بدان دلیل است که در ادبیّات کلاسیک ایران معشوق در مقام ناز است و عاشق در مقام نیاز و این دو خصلت اخلاقی سبب آن است که معشوق ضرورتاً در جایگاهی فوق عاشق قرار گیرد. به عکس، در ادبیّات معاصر، و شاید به دلیل زمینی‌تر شدنِ معشوق و هم‌نشینیِ عاشق با او، مکان این دو نسبت به یکدیگر به هم‌سطحی آن دو تبدیل شده است. سرناد را علاوه بر ادبیّات عاشقانه می‌توان در هر جایی که شخصی بر دیگری قدرت و اقتدار یافته نیز گزارش کرد، و به همین دلیل قدرتمندان سیاسی همواره بر بالا می‌نشینند. در ادبیّات قدرت‌محورِ نیچه، زردشت از بالای کوه به پایین فرو می‌آید تا دیگران را نجات دهد، و در قدرت انضباطیِ میشل فوکو، نظارت‌های دنیای مدرن بر شهروندان از فراز برج‌های سراسرنمای زندان انجام می‌گیرد؛ برج‌هایی که جانشین سیاه‌چاله‌های قدیم شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 638.13 K

متن‌شناسی روایت ناشناختۀ ماه‌منیر و خوب‌چهره

میلاد جعفرپور؛ احسان احمد

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1399، ، صفحه 213-234

چکیده

  اقلیم شبه‌قارّه از رهرو  پیوندها و تعاملات تاریخی کهن و متمادی با ایران، توانسته است میراث ادبی درخشان و برجسته‌ای از خود به یادگار بگذارد. یکی از انواع ادبی‌ای که در اثر جریان ترجمه، تألیف یا تصنیف ...  بیشتر اقلیم شبه‌قارّه از رهرو  پیوندها و تعاملات تاریخی کهن و متمادی با ایران، توانسته است میراث ادبی درخشان و برجسته‌ای از خود به یادگار بگذارد. یکی از انواع ادبی‌ای که در اثر جریان ترجمه، تألیف یا تصنیف به زبان فارسی، بخش مهمّی از پیکرۀ متنی این میراث را پرورانده، نوع غنایی‌است. پژوهش حاضر با هدف متن‌شناسیِ یکی از روایت‌های منثور داستانی ناشناختۀ شبه‌قارّه، موسوم به ماه‌منیر و خوب‌چهره، به روش استقرایی انجام شده است؛ بدین منظور، در دو بخش، ابتدا، چکیدۀ کلّ روایت ارائه شده و سپس مشخّصات داستانی آن در نُه بخشِ وجه تسمیه، راوی، زمان و محل تألیف، منشأ پیدایش، ساختار، زبان و نوع ادبی بررسی شده است و آن‌گاه در بخش دوم، گزارشی از عناصر داستانی ماه‌منیر و خوب‌چهره در هشت بخشِ روایت، پی‌رنگ، زاویۀ دید، شخصیّت، زمان و مکان، درون‌مایه، اصول اخلاقی، تقدیرگرایی، آداب و رسوم، توصیف و بن‌مایه‌ها به دست داده شده است. برآیندهای این پژوهش، حکایت از آن دارد که روایت ماه‌منیر و خوب‌چهره نمونۀ نسبتاً موفّقی از داستان‌های عاشقانۀ شبه‌قارّه محسوب می‌شود که با زبانی ساده و بی‌پیرایه، و در ضمنِ پی‌رنگی عاشقانه، به تقلید از شیوۀ کهن نقل چند حکایت مستقل و پی‌درپی، سعی در ترویج برخی اصول اخلاقی، یا گزارش مکر زنان دارد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 381.96 K

بررسی تأویل اقوال مشایخ در کشف المحجوب هجویری

رقیّه بایرام‌ حقیقی

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1392، ، صفحه 193-209

چکیده

  کشف المحجوب ابوالحسن علی بن عثمان جلّابی هجویری غزنوی، نخستین متن مستقلّ صوفیانه به زبان فارسی، حاوی اطّلاعات ارزشمندی در مسائل مختلف تصوّف است. ازآنجاکه یکی از محوری‌ترین مسائل مطرح در پی‌بردن به ...  بیشتر کشف المحجوب ابوالحسن علی بن عثمان جلّابی هجویری غزنوی، نخستین متن مستقلّ صوفیانه به زبان فارسی، حاوی اطّلاعات ارزشمندی در مسائل مختلف تصوّف است. ازآنجاکه یکی از محوری‌ترین مسائل مطرح در پی‌بردن به نظرگاه‌ها و ترسیم جهان‌نگری و حتّی روان‌شناسی روحی و عرفانی صوفیان، بررسی تأویلات و تفسیرات ایشان از آیات و احادیث و اقوال مشایخ و نیز نحوة تفسیر هستی و پدیده‌های طبیعی است، در این مقاله تلاش شده تا سازکارها و چهارچوب‌های تأویلی اِعمال‌شده در اقوال مشایخ ـ از جمله صبغه‌های استدلالی یا ذوقی و خیالی در تفاسیر، میزان پایبندی مؤلّف کتاب به ظاهر متن، نحوة توجّهاتش به اجزای جملات و ارتباطات نحوی مؤثّر و تعیین‌کننده در برداشت‌های او از آنها ـ بررسی شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 359.81 K

بررسی دیدگاه‌های عرفانی رشیدالدّین میبدی در آیات مربوط به «زن» در کشف‌الاسرار

مریم‌السّادات اسعدی فیروزآبادی

دوره 3، شماره 1 ، شهریور 1392، ، صفحه 197-216

چکیده

  بخش زیادی از آیات قرآن کریم به ذکر مسائل زنان ـ از جمله حقوق و وظایف و احکام شرعی و فقهی آنان ـ اختصاص دارد. علاوه بر آن، در برخی سوره‌ها از زنانی نام برده یا به زنانی اشاره شده است که در ماجراهای تاریخی ...  بیشتر بخش زیادی از آیات قرآن کریم به ذکر مسائل زنان ـ از جمله حقوق و وظایف و احکام شرعی و فقهی آنان ـ اختصاص دارد. علاوه بر آن، در برخی سوره‌ها از زنانی نام برده یا به زنانی اشاره شده است که در ماجراهای تاریخی و پدید آوردن قصّه‌های قرآنی، نقش‌آفرین بوده‌اند. در تحقیق حاضر، آن دسته از آیات قرآنی مرتبط با زن ـ که در نوبت سوم کشف‌الاسرار مطرح شده ـ از جهت نوع تأویل و دیدگاه‌های صوفیانه، با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، به شیوة توصیفی ـ تحلیلی بررسی و نقد شده است. مجموع بررسی‌ها نشان می‌دهد بیشتر تأویل‌های میبدی در این‌گونه آیات، از نوع تطبیقی است و او تلاش می‌کند از رهگذر آیات، بدون توجّه به جنسیّت زن، مبانی و اصول عرفان و تصوّف را واکاوی کند و اندیشه‌های صوفیانة خود را بگوید. در این میان، نحوة نگرش میبدی به منزلت و جنس زن مشخّص است؛ چراکه صرف نظر از برخی موارد، نگرش وی اکثراً با نگاهی مهرآمیز و گاهی با ترحّم همراه است.    

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 219.8 K

پرواز یا پروار؟ تأملی در بیت‌هایی از خاقانی

مجید منصوری

دوره 7، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 207-220

چکیده

  هرچند تا با اکنون چند تصحیح از دیوان خاقانی شروانی به فرجام رسیده و تحقیقات و مقالات بسیاری در باب شناخت این شاعر دیرآشنا و تصحیح و شرح آثار وی نوشته شده است، هنوز هم بیت­های بسیاری در دیوان خاقانی می­توان ...  بیشتر هرچند تا با اکنون چند تصحیح از دیوان خاقانی شروانی به فرجام رسیده و تحقیقات و مقالات بسیاری در باب شناخت این شاعر دیرآشنا و تصحیح و شرح آثار وی نوشته شده است، هنوز هم بیت­های بسیاری در دیوان خاقانی می­توان یافت که اشکال در ضبط و احتمال تصحیف، آنها را از لحاظ معنایی دستخوش اختلال کرده و ارزش­های بلاغی و ادبی‌شان را نیز یکسره از میان برده است. به نظر می­رسد یکی از معیارها و روش‌هایی که امروزه می­توان در تصحیح شعرها و نوشته‌های خاقانی از آن بهره برد، تصحیح آثار خاقانی بر پایۀ آثار خود وی است. در این جستار، تصحیف فراگیرِ «پروار» به «پرواز» که در چند بیت از دیوان و نیز در تحفۀ‌العراقین و منشآت رخ داده، تصحیح و بررسی شده است و کوشش شده بر پایۀ یافتنِ ابیات و مضمون­های همسان در آثار خاقانی و سایر شاعران ادب فارسی، پیشنهادهایی برای تصحیح و توضیحِ این بیت­ها آورده شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 363.68 K

اهمیت راحة الصّدور در تصحیح شاهنامه

دکتر یدالله بهمنی مطلق

دوره 1، 3-5 ، اردیبهشت 1390، ، صفحه 209-225

چکیده

  راحة الصّدور یکی از آثار برجستة تاریخی - ادبی زبان فارسی است که از شاهنامه بسیار اقتباس کرده است. نقل پانصد و نود و چهار بیت از شاهنامه در موضوعات حکمی و اخلاقی در این کتاب، از یک طرف نشان دهندة عظمت شاهکار ...  بیشتر راحة الصّدور یکی از آثار برجستة تاریخی - ادبی زبان فارسی است که از شاهنامه بسیار اقتباس کرده است. نقل پانصد و نود و چهار بیت از شاهنامه در موضوعات حکمی و اخلاقی در این کتاب، از یک طرف نشان دهندة عظمت شاهکار فردوسی و از طرف دیگر نشان دهندة علاقه و دلبستگی راوندی به شاهنامه است. راوندی در سراسر کتاب خود از اندرزهای حکیمانة فردوسی سود برده و با این کار، به اثر خود ارزش و اعتبار بخشیده و به دلیل علاقه به شاهنامه و ذوق شاعری اش بر وزن و سبک آن ابیات بسیار ساخته که هر چند صلابت و استواری کلام فردوسی را ندارد، لیکن در پاره ای از موارد جستجوگر را در بازشناسی آن ها به زحمت می اندازد. ابیات منقول شاهنامه در راحة الصّدور آن هم به تصحیح «با نهایت دقت» دکتر محمد اقبال به گفتة مجتبی مینوی، به دلیل تقارن زمانی این دو اثر می تواند در تصحیح شاهنامه راهنمای خوبی برای مصحّحان و شاهنامه شناسان باشد. در این مقاله از این رهگذر که راحة الصّدور تا چه میزان می تواند در تصحیح شاهنامه مؤثّر باشد، بحث و گفتگو شده و موارد رجحان ابیات متن راحة الصّدور در نمونه هایی که آورده ایم با دلایل علمی بیان شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 163.63 K

توضیح عبارتی از اسرارالتوحید و نگاهی به مسئلۀ ارتزاق صوفیان

حمیدرضا سلمانی

دوره 6، شماره 1 ، خرداد 1395، ، صفحه 213-232

چکیده

  در یکی از حکایات اسرارالتوحید، جمله­ای از زبان قصابی خطاب به ابوسعید دیده می­شود که متضمن ترکیب «افسوس­خواره» است. شفیعی­کدکنی در تعلیقات کتاب مذکور، این ترکیب را از «افسوس»    به­معنای ...  بیشتر در یکی از حکایات اسرارالتوحید، جمله­ای از زبان قصابی خطاب به ابوسعید دیده می­شود که متضمن ترکیب «افسوس­خواره» است. شفیعی­کدکنی در تعلیقات کتاب مذکور، این ترکیب را از «افسوس»    به­معنای «مسخره» دانسته و شرحی برآن نوشته ­است؛ امّا با استناد به شواهد متنی از منابع دیگر و نیز باتوجه­به ساختار معنایی جملة موردبحث در متن اسرارالتوحید، می­توان دانست که این ترکیب احتمالاً از افسوس به ­معنای ستم ساخته شده و مقصود قصاب بیان مفت­خوری و بیکارگی صوفیان است. در این جستار، علاوه­بر اقامة شواهد تأییدکنندۀ این معنا از متون دیگر، بحثی نیز دربارة ارتزاق صوفیان از راه فتوحات مطرح و نشان داده شده است که هرچه از دوران نخستین تصوف فاصله می­گیریم، فتوحات جایگاه مهم­تری در نظام خانقاه­ها پیدا می­کند و پرداختن به مشاغل یدی در میان صوفیه از رونق    می­افتد. ضمن اینکه دراین­میان، به برخورد مردم عامی با صوفیان و نیز اجبار در دادن فتوحات هم اشاره­ای شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 525.66 K

نقد و تحلیل محتوایی مقالات مجلة ادب فارسی دانشگاه تهران از منظر علم‌سنجی

ناصر علیزاده؛ علیرضا نایبی

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1397، ، صفحه 219-235

چکیده

  امروزه واژۀ تولید علم در ادبیّات کشور ما جایگاه خاصّی پیدا کرده و ذهن مسئولان و برنامه‌ریزان امور علمی و پژوهشی را به خود معطوف داشته است. یکی از این بخش‌ها که شایسته است موردبررسی موشکافانه قرارگیرد، ...  بیشتر امروزه واژۀ تولید علم در ادبیّات کشور ما جایگاه خاصّی پیدا کرده و ذهن مسئولان و برنامه‌ریزان امور علمی و پژوهشی را به خود معطوف داشته است. یکی از این بخش‌ها که شایسته است موردبررسی موشکافانه قرارگیرد، تولید مقالات علمی– پژوهشی در مجلّات معتبر علمی است. بدین­منظور، مقالۀ حاضر به تجزیه و تحلیل داده‌های آماری برگرفته از وبگاه مجلة ادب فارسی دانشگاه تهران با هدف بررسی آماری و تحلیلی تعداد نویسندگان مقالات، مدارک نویسندگان، مراکز و مؤسّسات فعّال در مجلّه، میزان همکاری بین نویسندگان و ...، در مجلۀ مذکور پرداخته است. در این میان نتایج زیر به­دست­آمده است: 60 مقاله به‌صورت انفرادی و 97 مقاله نیز به‌صورت مشترک نگاشته شده است که 63 مقاله از مقالات مشترک به‌صورت هم‌دانشگاهی و 34 مقاله به‌صورت غیرهم‌دانشگاهی بوده است. علی‌محمد مؤذنی و 7 نویسندة دیگر با 4 مقاله پرتولیدترین نویسندگان بوده‌اند. تحلیل متون، ادبیّات داستانی و عرفان و تصوّف بخش اعظمی از موضوع مقالات را به خود اختصاص داده است. 28 مقاله را اعضای هیئت­ تحریریه نگاشته شده که میانگین 40/10 را شامل می‌شود که مقبول است. در مجموع به 4039 منبع استناد شده که میانگین مورداستفاده برای هر مقاله 72/25 درصد است که میانگین مقبولی است؛ نیز میانگین سال انتشار 2274 منبع، یعنی 30/56 درصد از آنها بیشتر از 14 سال است. دانشگاه تهران و خوارزمی با 115 نویسنده، مجموعاً 75/42 درصد تعداد کل نویسندگان را به خود اختصاص داده‌اند که از نقاط ضعف مجلّه به­شمارمی­آید. سه نفر از هیئت تحریریه جزو پرتولیدترین نویسندگان هستند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 922.15 K

کهن‌الگوی فردیّت در رمان چهل‌سالگی با رویکرد کهن‌الگویی- اسطوره‌ای

شیرین میرشاه ولد؛ غلامعلی فلاح

دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 219-236

چکیده

  کارل گوستاو یونگ، روان‌شناس سوئیسی، بنیان‌گذار «روان‌شناسی تحلیلی» است. او برخلاف فروید، رشد شخصیّت را به کودکی محدود نمی‌داند، بلکه معتقد است این تعالی در سراسر عمر انسان ممکن است نمود یابد؛ ...  بیشتر کارل گوستاو یونگ، روان‌شناس سوئیسی، بنیان‌گذار «روان‌شناسی تحلیلی» است. او برخلاف فروید، رشد شخصیّت را به کودکی محدود نمی‌داند، بلکه معتقد است این تعالی در سراسر عمر انسان ممکن است نمود یابد؛ اگرچه هدف‌های نیمۀ دوم زندگی، با نیمۀ اوّل آن متفاوت است. از آمال نیمۀ دوم زندگی، می‌توان دست‌یابی به «فردیّت»را نام برد.­ در این جستار با بهره‌گیری از روان‌شناسی تحلیلی کارل گوستاو یونگ به خوانشی بینارشته‌ای از رمان چهل‌سالگیبه قلم ناهید طباطبایی پرداخته‌ایم تا براساس دیدگاه‌های این روان‌شناس سوئیسی، سفر شخصیّت اصلی را به‌سوی تکامل و رسیدن به فردیّت در آن به اثبات برسانیم. شخصیّت اصلی رمان چهل‌سالگی، شخصیّتی پویاست. او برای رسیدن به فردیّت، سفری را آغاز می‌کند که وی را از ناخودآگاهی به شناخت «خود» می‌کشاند. این شخصیّت با کنارآمدن با «سایه»‌ها‌ی نهانی و اتحاد با «آنیموس» خود، به کمک راهنمایی‌های «پیر فرزانه»، تمام تعارضات درونی خود را حل می‌کند و درنهایت، سفر را با موفّقیّت به‌ پایان‌ می‌رساند. بدین‌ترتیب، او علاوه بر گذر از بحران میان‌سالی، به شناخت خود واقعی خویش نیز دست می‌یابد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 579.68 K

دیالکتیک شعر قدسی و شهود معنا در اندیشة بیدل دهلوی

مجید آزادبخت؛ حسنعلی پورمند؛ مینا محمدی‌وکیل

دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1398، ، صفحه 221-240

چکیده

  سامانة معرفتی و هویّت هنری بیدل در دو سطح تجربة شهودی و متن قدسی، قابل واکاوی است که پیوندی وثیق، ازحیث هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی، این دو لایة معرفتی- هنری را با هم متّحد می‌سازد؛ نخست، تجربة شهودی که ...  بیشتر سامانة معرفتی و هویّت هنری بیدل در دو سطح تجربة شهودی و متن قدسی، قابل واکاوی است که پیوندی وثیق، ازحیث هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی، این دو لایة معرفتی- هنری را با هم متّحد می‌سازد؛ نخست، تجربة شهودی که ناشی از سلوک «تَبَتُل تا فنا» و معراج «پله­پله تا خدا»ست و دوم، مجموعه‌ای رازآلوده از متن‌های قدسی که غزل فلسفی، مقوّم آن است. این مجموعه، با زبانی نمادین، وصف­ناپذیری حق را رمزگشایی می­کند و خدا را در مرتبة درک شهودی آدمی می­نشاند؛ به دیگر سخن، بیدل معنا را از خلال فرآیند سه­گانة تنزیل، تأویل و تفسیر، در متن قدسی بازمی‌آفریند. پرسش‌های بنیادینی که این وجیزه در پرتو فرضیة پژوهش به روشن­شدن آن نظر دارد، بدین شرح است: الف. برجسته­ترین رابطة ممکن و موجود میان تجربة شهودی (لایة معرفتی) و زبان نمادین تأویل‌گرای بیدل (لایة هنری) چیست؟  ب. علل گرایش بیدل به بیان نمادین در اشعارش چیست؟ در واکاوی این دو پرسش، به آزمون این فرضیه می­پردازیم که مبانی هستی­شناختی و مبادی معرفت­شناختی تجربة شهودی بیدل، نسبتی آگاهانه و ظریف با زبان و صورت‌گری‌های بیان نمادین وی دارد. شاعر برای برگرفتن نقاب از چهرة شاهد معنا، به نمادپردازی و آفرینش متون قدسی روی می‌آورد؛ ازطرف ­دیگر، سرشت زبان‌های طبیعی که در ذیل گفتمان‌های تجربه‌پذیر بشری جای می‌گیرد، راه را بر تجلّی مطلق سد می­کند؛ به همین دلیل، بیدل به وساطت خیال، رمز و نماد در پرتو درک صوفیانه، بر این محدودیّت زبانی چیره می‌شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 441.84 K

تغییر الگو در شعر و نقّاشی عصر صفوی با تکیه بر اشعار اهلی شیرازی و نگاره‌های رضا عبّاسی

حسنعلی پورمند؛ مجید آزادبخت؛ محمد خزایی

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1399، ، صفحه 231-249

چکیده

  صور خیال در شعر و نگارگری ایرانی، از حیث آفرینش هنری و زیبایی‌شناسی و نیز از حیث بینشی، با یکدیگر پیوندی تنگاتنگ دارند و این پیوند وثیق، به سبب تأثیرپذیری نگارگری از مضمون‌های گوناگون شعر و ادب پارسی ...  بیشتر صور خیال در شعر و نگارگری ایرانی، از حیث آفرینش هنری و زیبایی‌شناسی و نیز از حیث بینشی، با یکدیگر پیوندی تنگاتنگ دارند و این پیوند وثیق، به سبب تأثیرپذیری نگارگری از مضمون‌های گوناگون شعر و ادب پارسی است. بنا بر یافته‌های این پژوهش، در برهه‌ای از عصر صفوی به دلیل نفوذ زیاد علما و حمایت‌نکردن دربار از یک‌سو و رشد طبقۀ تجّار و متوسّط از طرف دیگر، هنر در بین لایه‌های میانی جامعه نضج یافت. همچنین کم‌رنگ‌شدن ارزش‌های جمعی و رشد تفاخر در بین شاعران و هنرمندان و استفاده از معانی معماگونه، سبب شد نگاره‌ها از زوایایی نامتعارف ترسیم و لحن سخن‌وران و هنرمندان دست‌خوش تغییر شود. از آنجا که هر عصر لحن ویژۀ خود را داراست، شاهد پژواک این لحن در شعر و نگارگری این عصر هستیم؛ تا جایی که بسیاری از آرایه‌های ادبی این عهد به بازی‌های واژگانی بدل شد و تأکید بر صنایع لفظی از صور ‌خیال در شعر اهلی شیرازی و شاعران عصر صفوی پیشی گرفت. بر اساس فرضیّة این پژوهش برای بسیاری از بازی‌های واژگانی، می‌توان مصداق تصویری پیدا کرد؛ بر این مبنا، پرسش اصلی این پژوهش این‌‎گونه طرح شده است که آیا نگارگران مکتب اصفهان به آیینه‌داری آرایه‌های اشعار این دوره پرداخته‌اند؟ هدف این پژوهش نیز یافتن پاسخ این پرسش و اثبات فرضیّه به روش تحلیلی‌ـ‌توصیفی با استفاده از منابع  کتابخانه‌ای است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 741.06 K

ویژگی‌های شکلی (فرمی) شعر رضا براهنی در مجموعۀ خطاب به پروانه‌ها

نگین شهابی؛ امیر مازیار

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1399، ، صفحه 235-255

چکیده

  فرم شعر فارسی طیّ تاریخ، پیوسته دستخوش دگرگونی­های بسیار شده است؛ به‌ویژه در قرن حاضر و پس از مطرح‌شدن شعر نو، این تحوّلات، چشم­گیرتر و بحث­انگیز­تر شده است. یکی از واپسین نظریّه‌ها در زمینۀ ...  بیشتر فرم شعر فارسی طیّ تاریخ، پیوسته دستخوش دگرگونی­های بسیار شده است؛ به‌ویژه در قرن حاضر و پس از مطرح‌شدن شعر نو، این تحوّلات، چشم­گیرتر و بحث­انگیز­تر شده است. یکی از واپسین نظریّه‌ها در زمینۀ شکل شعر معاصر فارسی را رضا براهنی با چاپ مجموعۀ شعر خطاب به پروانه­ها عرضه کرد. او در این مجموعه و در بحث نظریِ مقالۀ انتهای کتاب، با عنوان «چرا من دیگر شاعر نیمایی نیستم»، بر آن بود که با یافتن ایرادها و بن‌بست‌های شعر نیمایی و سپید، و با ارائۀ نظریّه­ای نو، از بحرانی که مدعی­است گریبان‌گیر شعر نوی فارسی شده است، عبور کند. نظریّه و اشعار او در این مجموعه، متأثّر از شعر پسامدرن و نظریّه­های ادبی غربی، نظیر فرمالیسم و شالوده­شکنی‌است؛ همچنین برخی از دیدگاه­های مطرح‌شده نظیر زبانیّت، شعر چندصدایی، استفاده از صوت و قطع روایت، برای نخستین­بار با این مجموعه به شعر نوی فارسی راه می­یابند. در پژوهش حاضر، با مرور شکل شعریِ براهنی در دوره­های مختلفِ کاری او و اشاره به تأثیرپذیریِ وی از پست­مدرنیسم، و همچنین با آوردن نمونه­­هایی از اشعار و تحلیل آن‌ها، کوشیده­ شده است واپسین نظریّۀ فرم شعری براهنی بررسی و جمع‌بندی جدیدی از مشخّصه­های شکلی اشعار خطاب به پروانه­ها ارائه شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 513.82 K

بررسی تطبیقی روایت در بوف کور هدایت و پیکر فرهاد معروفی

علی‌اصغر اسکندری؛ صادق جوادی

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1392، ، صفحه 211-229

چکیده

  روایت به اَشکال مختلف و بی‌شمار در همة اعصار و مکان‌ها و جوامع حضور دارد. روایت با تاریخ بشر آغاز می‌شود و در هیچ کجا ملّت بی‌روایتی وجود نداشته است. روایت درست مانند زندگی است؛ چرا که انسان تحت تأثیر ...  بیشتر روایت به اَشکال مختلف و بی‌شمار در همة اعصار و مکان‌ها و جوامع حضور دارد. روایت با تاریخ بشر آغاز می‌شود و در هیچ کجا ملّت بی‌روایتی وجود نداشته است. روایت درست مانند زندگی است؛ چرا که انسان تحت تأثیر منطق روایی داستان است و در نتیجه ساختار روایات همچون زندگی مختلف آدمیان از گستره‌ای وسیع برخوردار است. آنچه موجب تمایز اَشکال روایت می‌شود، شیوة به‌کارگیری عناصر روایی شامل پی‌رنگ، راوی و... در یک داستان است. در این جستار قصد داریم تکنیک روایی و روش خاصّی را که صادق هدایت و عبّاس معروفی به ترتیب در بوف کور و پیکر فرهاد، به عنوان رمان‌های مدرن، به کار گرفته‌اند، بررسی کنیم و سرانجام به دستور زبان این دو نویسنده پی ببریم و تمایز روایت آنها را نشان دهیم. همچنین با ذکر مثال‌هایی از هر دو داستان، پیچش‌ها و تعقیدهای هر کدام را بازنماییم.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 396.75 K

بررسی واژه‌های ترکی در دیوان حافظ

دکتر اسماعیل تاج‌بخش

دوره 1، 3-5 ، اردیبهشت 1390، ، صفحه 227-244

چکیده

  وجود واژه های ترکی در متون زبان و ادب فارسی نشانگر پیوند دیرینة این دو زبان با یکدیگرست و از آنجا که دیوان حافظ نیز – که غزل فارسی در آن به اوج شکوفایی و کمال خود رسیده از این تأثیرپذیری بر کنار نبوده است، ...  بیشتر وجود واژه های ترکی در متون زبان و ادب فارسی نشانگر پیوند دیرینة این دو زبان با یکدیگرست و از آنجا که دیوان حافظ نیز – که غزل فارسی در آن به اوج شکوفایی و کمال خود رسیده از این تأثیرپذیری بر کنار نبوده است، در این مقاله سی و پنج واژة ترکی آن معرفی و کاویده و با استناد به منابع، ریشه شناسی شده است. امیدست که این مقاله بتواند با تحلیلی درست برای حافظ دوستان و حافظ پژوهان باشد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 168.1 K

مقایسة ساختاری معارف‌العوارف، اثر عبدالرّحمنِ بُزغُش شیرازی با ترجمۀ عوارف‌المعارف، اثر ابومنصورِ عبدالمؤمن اصفهانی

فروغ فرجام؛ سید علی اصغر میرباقری فرد؛ سیده مریم روضاتیان

دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1398، ، صفحه 241-260

چکیده

  نگاه اهل تحقیق و عارفان و سالکان طریقت به آثار عرفانی، اغلب بر متونی متمرکز بوده است که علاوه بر طرح مبانی نظری، برنامه‌ها و راهکارهایی تربیتی ارائه دهند. عوارف‌المعارف در ابتدای سدة هفتم، مجموعه معارف ...  بیشتر نگاه اهل تحقیق و عارفان و سالکان طریقت به آثار عرفانی، اغلب بر متونی متمرکز بوده است که علاوه بر طرح مبانی نظری، برنامه‌ها و راهکارهایی تربیتی ارائه دهند. عوارف‌المعارف در ابتدای سدة هفتم، مجموعه معارف زاهدانه‌ای را عرضه کرد که موجب شد تا قرن‌ها تدریس آن، پیش‌شرط تأسیس بعضی خانقاه‌ها باشد. عوارف‌المعـارف ابوحفص شهاب‌الدّین عمر سهروردی علاوه بر طرح مبانی سلوک عرفانی، به بیان حدّ و مرز و جوانب مثبت و منفیِ هر دستور صوفیانه می‌پردازد و ازاین‌روی به­لحاظ نقد   دیدگاه­های مخالفان تصوّف، معرّفی متشبّهان و چگونگی رفع شبهات، شاخص است. ضرورت ترجمة این اثر و اهتمام بدان موجب شد هریک از مترجمان به تناسب، بهره‌ای به مخاطبان برسانند. از میان ترجمه‌ها، به بررسی تطبیقی دو اثر پرداخته‌ایم که هر دو در انتهای قرن هفت و ابتدای قرن هشت پدید آمده است؛ ترجمة ابومنصور اصفهانی و ترجمة عبدالرّحمن شیرازی. نوع پردازش ساختاری متن، سبک زبانی و بیانی مترجمان، برتری‌ها و نقاط ضعف هریک، ازجمله نکاتی است که در این مقاله بررسی شده‌اند. مهم‌ترین یافتة این پژوهش آن است که ترجمة عوارف‌المعارف صرفاً اقتباسی از عوارف‌المعارف محسوب می‌شود و معارف‌العوارف ترجمه‌ای دقیق، جامع و متعهّد به پیام سهروردی است؛ هرچند که نثر ابومنصور اصفهانی خیال‌انگیزتر (دارای صورخیال بیشتر) است و فضای شاعرانه‌تری دارد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1007.36 K

لوازم پنجگانه سلوک در آینه آیات و روایات و ادبیات عرفانی

دکتر محمد حسن فؤادیان

دوره 1، 3-5 ، اردیبهشت 1390، ، صفحه 245-258

چکیده

  از ویژگیهای مهم انسانهای رشد یافته و طالبان کمال و وصال، سلوک الی الله است و این جز با علم به لوازم سلوک و عمل به آن تحقق نیابد. با جستجو در آیات و روایات و آنچه دانایان و راهیان این راه درباره آداب و لوازم ...  بیشتر از ویژگیهای مهم انسانهای رشد یافته و طالبان کمال و وصال، سلوک الی الله است و این جز با علم به لوازم سلوک و عمل به آن تحقق نیابد. با جستجو در آیات و روایات و آنچه دانایان و راهیان این راه درباره آداب و لوازم سلوک گفته یا نوشته‌اند درمی‌یابیم لوازم اصلی سلوک بعد از ذکر بسیار، صمت (خاموشی) و جوع (گرسنگی) و سهر (شب زنده داری) و عزلت (کناره گیری از غیر حق) است، و ما از آن در این مقال به لوازم پنچگانه سلوک تعبیر نموده و با استناد به آیات و روایات نورانی و اشعار و اقوال عرفانی به شرح و آن پرداخته‌ایم. و چکیده سخن این آیه نورانی است که «و استَعینُوا بالصّبرِ و الصّلوةِ و انّها لَکبیرةٌ الاّ علی الخاشعین» (بقره/45).

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 141.57 K

نگاهی تازه به تشبیه تفضیل

دکتر امید مجد؛ سعید مهدوی¬فر

دوره 1، 3-5 ، اردیبهشت 1390، ، صفحه 259-275

چکیده

  علیرغم گذشت بیش از نه سده از یادکرد تشبیه تفضیل در بلاغت فارسی، همچنان همان سخن قدما تکرار گشته و حداکثر نوگوئیهای معاصران این بوده‌ که این تشبیه یکی از ابزار نوسازی تشبیه است. این مقاله با نگاهی تازه ...  بیشتر علیرغم گذشت بیش از نه سده از یادکرد تشبیه تفضیل در بلاغت فارسی، همچنان همان سخن قدما تکرار گشته و حداکثر نوگوئیهای معاصران این بوده‌ که این تشبیه یکی از ابزار نوسازی تشبیه است. این مقاله با نگاهی تازه به پژوهشی در باب این تشبیه میپرازد، ضمن نقد گزارش صاحبنظران، سیزده ساخت مختلف این تشبیه را معرفی و تحلیل میکند؛ و سرانجام نیز سخن را با بیان کارکردهای زیبایی‌شناسی آن به پایان میبرد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 153.44 K

تاملی در تناسب موسیقی و مضمون در شعر معاصر

دکتر محمود فضیلت؛ یعقوب نوروزی

دوره 1، 3-5 ، اردیبهشت 1390، ، صفحه 277-294

چکیده

  در این مقاله به بررسی هماهنگی موسیقی و محتوا در شعر شاعران معاصر خواهیم پرداخت و شعر آنان را از این دیدگاه، مورد بررسی قرار خواهیم داد. در آغاز درباره اهمیت، هماهنگی و تناسب اجزای شعر و زیبایی که از این ...  بیشتر در این مقاله به بررسی هماهنگی موسیقی و محتوا در شعر شاعران معاصر خواهیم پرداخت و شعر آنان را از این دیدگاه، مورد بررسی قرار خواهیم داد. در آغاز درباره اهمیت، هماهنگی و تناسب اجزای شعر و زیبایی که از این طریق، ایجاد می‌شود، مباحثی را بیان خواهیم کرد و سپس به اهمیتی که شاعران معاصر به مولفه هماهنگی موسیقی و محتوا، در شعر خود می‌دادند و اعتقادی که به این هماهنگی داشتند و در سخنانشان نیز این اعتقاد نمود دارد، خواهیم پرداخت. سخنانی را که هر یک از شاعران معاصر از جمله؛ نیما، شاملو، اخوان و شفیعی کدکنی درباره این هماهنگی داشته‌اند، می‌آوریم و نمونه‌های زیبایی از این هماهنگی و توجه به این انطباق را که در شعر آنان دیده می‌شود خواهیم آورد و نشان خواهیم داد که این هماهنگی در شعر آنان، چه نقشی در زیبایی و تاثیرگذاری شعرشان داشته است. این شاعران از انواع موسیقی؛ وزن عروضی (موسیقی بیرونی)، موسیقی درونی، موسیقی کناری (قافیه) در جهت القاء معانی و مفاهیم مورد نظر خود، به بهترین نحوی استفاده کرده‌اند و بدین صورت زیبایی آفریده‌اند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 173.52 K

جایگاه پارادوکس و حس‌آمیزی و انواع آنها در مثنوی مولانا

دکتر میترا گلچین؛ سمیه رشیدی

دوره 1، 3-5 ، اردیبهشت 1390، ، صفحه 295-308

چکیده

  مقاله حاضر به بررسی پارادوکس و حس‌آمیزی به‌عنوان دو شیوه از شیوه‌های آشنایی‌زدایی و دو اسلوب از اسلوب‌های بیان هنری، به‌ویژه در ساحت زبان عارفانة مولانا در مثنوی پرداخته است. باید به این نکتة مهم ...  بیشتر مقاله حاضر به بررسی پارادوکس و حس‌آمیزی به‌عنوان دو شیوه از شیوه‌های آشنایی‌زدایی و دو اسلوب از اسلوب‌های بیان هنری، به‌ویژه در ساحت زبان عارفانة مولانا در مثنوی پرداخته است. باید به این نکتة مهم توجه داشت که خاستگاه این دو صورت از صورخیال که در ادب عرفانی مورد استفاده واقع می‌شوند، به یکی از اصول اساسی تفکر در کلام اشعری بازمی‌گردد. یعنی همان انکار علیت و اعتقاد به سلطة مطلق ارادة خداوند بر علل طبیعی و قدرت فراگیرش در ایجاد تغییرات در همه‌چیز جهان هستی. علاوه بر تعریف این دو شیوة بیان، انواع پارادوکس و حس‌آمیزی با چندین مثال از مثنوی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. همچنین هریک از انواع پارادوکس و حس‌آمیزی در دو دفتر اول و دوم، با یکدیگر مقایسه شده و بسامد کاربرد هرنوع مشخص شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 145.46 K