ادب فارسی

تصحیح چند خطا در دیوان فرّخی سیستانی

محمود ندیمی هرندی؛ تهمینه عطائی کچوئی

دوره 4، شماره 1 ، شهریور 1393، ، صفحه 151-164

چکیده

  از دیوان بیشتر شاعران عهد غزنوی، دست‌‌نوشتة کهن و معتبری به دست نداریم. آنچه از آثار آنان به چاپ رسیده، غالباً بر اساس نسخه‌‌های متأخّر، تصحیح و عرضه شده است. در این چاپ‌ها به دلایل گوناگون خطاهایی ...  بیشتر از دیوان بیشتر شاعران عهد غزنوی، دست‌‌نوشتة کهن و معتبری به دست نداریم. آنچه از آثار آنان به چاپ رسیده، غالباً بر اساس نسخه‌‌های متأخّر، تصحیح و عرضه شده است. در این چاپ‌ها به دلایل گوناگون خطاهایی راه یافته است که در لفظ و معنی، از صورت اصلی خود دور شده‌‌اند. از جملۀ این شاعران، فرّخی سیستانی است که در اهمّیّت و تأثیر او در شعر فارسی تردیدی نیست. ما در یک بررسی اجمالی با اتّکا به فرهنگ‌های کهن (لغت فرس، فرهنگ جهانگیری، فرهنگ رشیدی) و جُنگ بقعة شیخ صفی‌‌الدّین اردبیلی نشان داده‌‌ایم که کلماتی مانند «چمچاخ، هوازی، پهنه‌‌بازی، چاکانیدن، هندوان، بسغده» در دیوان چاپی فرّخی، دستخوش تحریف و تبدیل شده‌‌اند.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 345.45 K

بوطیقای فضا در غزلهای روایی عطار

الهام سیدان

دوره 6، شماره 1 ، خرداد 1395، ، صفحه 153-172

چکیده

  عطار از نخستین شاعرانی است که به‌صورت جدی در غزل روایت‌پردازی کرده است. طرح روایت در این دسته از غزلیّات تنها وجه یا قالب ادبی نیست، بلکه ساختاری معرفت‌شناختی دارد. عطار در طرح این روایت‌ها و پیشبرد ...  بیشتر عطار از نخستین شاعرانی است که به‌صورت جدی در غزل روایت‌پردازی کرده است. طرح روایت در این دسته از غزلیّات تنها وجه یا قالب ادبی نیست، بلکه ساختاری معرفت‌شناختی دارد. عطار در طرح این روایت‌ها و پیشبرد فرآیند معناسازی در آن، به­نحو مؤثری از فضای دلالی حاکم بر اشعار بهره می‌برد. در این غزلیّات فضا عنصر پس‌زمینه‌ای ساده محسوب نمی‌شود؛ بلکه بر کل روایت سایه افکنده است. بررسی غزل‌روایت‌های عطار نشان می‌دهد فضای حاکم بر آنها ارتباط مستقیمی با ادارک و احساس شخصیت‌ها دارد و براین­اساس شکل‌گیری فضا مراحلی را طی می­کند. تمرکز بر دگرگونی، بارزترین ویژگی فضا در این نوع غزل­هاست که به بسط فضا می‌انجامد. علاوه­براین، فضا در این اشعار ابعاد مختلفی دارد که در این پژوهش با ارائة طرحی به سه جنبه تقسیم می‌شود: 1ـ اجتماعی، 2ـ فردی،   3ـ نمادین. هرکدام از این فضاها در تعامل با فضای دیگر قراردارد و به­این­ترتیب در فضایی واحد و منسجم با هم متحد می‌شوند. نظر به گوناگونی ابعاد فضا در غزل‌های روایی عطار و نبود الگویی کارآمد برای بررسی روایت‌های مشابه، مقالة حاضر بر آن است که ضمن بررسی و تحلیل فضای اشعار، بنیان‌های معرفت‌شناختی آن را واکاوی و الگویی برای تحلیل فضا در این دسته از اشعار ارائه کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 457.02 K

بررسی بسامدی اختیارات وزنی در قصیده‌های ناصرخسرو

وحید عیدگاه طرقبهی

دوره 7، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 153-168

چکیده

  وزن شعر ناصرخسرو همیشه موردتوجه ادیبان و شعرپژوهان بوده است و همواره این شاعر را با ویژگی‌های وزنی خاصش می­شناخته اند. با این­همه، کمتر پژوهش کاملی دربارة ویژگی‌های وزنی شعر او صورت گرفته ‌است. ...  بیشتر وزن شعر ناصرخسرو همیشه موردتوجه ادیبان و شعرپژوهان بوده است و همواره این شاعر را با ویژگی‌های وزنی خاصش می­شناخته اند. با این­همه، کمتر پژوهش کاملی دربارة ویژگی‌های وزنی شعر او صورت گرفته ‌است. در این جستار کوشش در آن بوده است تا با بررسی دقیق بیت‌بیت شعر ناصرخسرو، دگرگونی‌های وزنی­ای که در شعرش رخ داده‌است، شناسایی و دسته­بندی شود و با به­دست­دادن بسامد هرکدام از دگرگونی‌ها، تصویر دقیق‌تری از سبک فردی این شاعر فراهم آید. مهم‌ترین دگرگونی وزنی در شعر ناصرخسرو تبدیل دو هجای کوتاه به یک هجای بلند است که در برخی از کتاب­های عروضی با نام تسکین شناخته می‌شود و در شعر او از دو جهت برجسته است؛ یکی از جهت بسامد بسیار زیاد آن، و دیگری از جهت مواضع رخداد آن در زنجیرة عروضی بیت. این بررسی همچنین گامی است برای تدوین قواعد نامدوّن عروض کهن پارسی که طبیعتاً ملاک‌های کار خود را بیشتر در متن‌های کهن می‌جوید تا سخنان عروض‌نویسان. از مهم‌ترینِ این قواعدِ نامدوّن، می‌توان به امکان استفاده از تسکین در رکن نخست مصراع اشاره کرد که تاکنون کمتر بدان اشارت رفته و هنوز به کتاب‌های عروض وارد نشده ‌است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 871.17 K

شیوۀ تشبیه‌سازی سعدی

محمدحسن حسن زاده نیری؛ علی اصغر حمیدفر

دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 155-176

چکیده

  سخن سعدی از هر منظر که نگریسته شود، تازگی دارد؛ امّا نکتۀ متناقض‌نمایی که دیده می‌شود، آن است که مهمّ‌ترین عاملِ سبک‌ساز که به‌درستی، تحوّلات سبکی را به تحوّلات آن وابسته دانسته و آن را نمودِ جهان‌بینیِ ...  بیشتر سخن سعدی از هر منظر که نگریسته شود، تازگی دارد؛ امّا نکتۀ متناقض‌نمایی که دیده می‌شود، آن است که مهمّ‌ترین عاملِ سبک‌ساز که به‌درستی، تحوّلات سبکی را به تحوّلات آن وابسته دانسته و آن را نمودِ جهان‌بینیِ شاعر توصیف کرده‌اند، یعنی وجه‌‌ شبه، در سخن سعدی تازگیِ چندانی ندارد؛ بااین‌حال، کسی هم نمی‌تواند ویژه‌بودنِ شیوۀ او و صاحبِ سبک‌بودن او را انکار کند. نکته اینجاست که آنچه باعث تشخّصِ طرزِ او شده است، وجه شبه نیست، بلکه مشبّهٌ‌به‌هایی است که به‌کارمی‌گیرد؛ یعنی همان وجه شبه‌های معهود و شناخته‌شدۀ سنن ادبی را به مدد مشبّهٌ‌به‌هایی غریب و دور از انتظار عرضه می‌کند که همین غریب‌بودن و دور از انتظاربودن، عامل بسیار مهمّی در پدیدآمدنِ سبکِ شخصی سعدی است و حلاوت بی‌مانندی به سخن او بخشیده است؛ البتّه این ویژگیِ غافلگیری، در آثار سعدی به حوزۀ تشبیه محدود نمی‌شود و تقریباً در تمام سطوح و لایه‌های سخن وی دیده می‌شود. در این مقاله، ضمن بررسیِ برخی ویژگی‌های عمدۀ آثار سعدی، با محوریّت تشبیه، به‌طور ویژه به عنصر خارج از انتظاربودن توجّه شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 538.54 K

نویافته‌هایی دربارة مؤلّف دقایق الشّعر و برخی رجال آن

دکتر حمید رضایی

دوره 1، 3-5 ، اردیبهشت 1390، ، صفحه 159-174

چکیده

  دقایق‌الشّعر یکی از اهّم متون بلاغی است که در سد? هشتم هجری قمری به رشت? تألیف درآمده-است. این اثر بواسط? تصحیح غیر قابل اعتمادی که از آن به چاپ رسیده کمتر مورد توجّه قرار گرفته‌است. در نوشتهء حاضر براساس ...  بیشتر دقایق‌الشّعر یکی از اهّم متون بلاغی است که در سد? هشتم هجری قمری به رشت? تألیف درآمده-است. این اثر بواسط? تصحیح غیر قابل اعتمادی که از آن به چاپ رسیده کمتر مورد توجّه قرار گرفته‌است. در نوشتهء حاضر براساس ویرایش جدیدی که بر پایه چند دست‌نویس معتبر از این کتاب انجام یافته اطّلاعات نو‌یافته‌ای دربارهء مؤلّف اثر تاج‌الحلوانی و محل تألیف کتاب و نیز زندگانی و آثار و اشعار رجال مهم مذکور در آن چون بهاءالدین زنگانی، شمس سجاسی، قاضی سجاس، رفیع‌الدّین ابهری و رکن‌الدّین ابهری عرضه‌شده‌است. وبرخی اشتباهات و سهوهای راه یافته در نسخه‌های متأخّر مشخص شده و اصلاح گردیده‌است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 148.34 K

تصحیح چند بیت از دیوان منوچهری

راضیه آبادیان؛ تقی پورنامداریان

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1397، ، صفحه 161-178

چکیده

  منوچهری دامغانی از سرایندگان به‌نامِ سدة پنجم هجری است که تاکنون تصحیحاتی چند از دیوان او در ایران و خارج از ایران انجام شده است، امّا همچنان شناخته‌ترین و مهم‌ترین تصحیح از دیوان وی، تصحیح محمّد دبیرسیاقی ...  بیشتر منوچهری دامغانی از سرایندگان به‌نامِ سدة پنجم هجری است که تاکنون تصحیحاتی چند از دیوان او در ایران و خارج از ایران انجام شده است، امّا همچنان شناخته‌ترین و مهم‌ترین تصحیح از دیوان وی، تصحیح محمّد دبیرسیاقی است که برای نخستین‌بار در سال 1326ش به چاپ رسید و در چاپ‌های بعدی بارها ویرایش شد. ازآنجاکه دست‌نویس کهنی از دیوان منوچهری برجای نمانده است و همچنین به­سبب سبک ویژة منوچهری در سرودن اشعار که در دیوان دیگر شاعران شبیه به آن را نمی‌توان یافت و نیز با درنظرداشتن توجّهِ خاصّ او به دنیای پیرامونش، تصحیح دیوان او بسیار دشوار است. مقالة پیشِ­ رو، تصحیح ابیاتی از دیوان منوچهری است برپایة چاپ دبیرسیاقی و البتّه در کنار آن، به دو چاپ اخیر از دیوان منوچهری نیز، به­سبب تازگی کار توجّه شده است: چاپ حبیب یغمایی (1392ش) و چاپ ث3مصحّح در تصحیح از آنها بهره برده است، از چندین دست‌نویس دیگر هم استفاده شده که بعضی کهن‌تر از دست‌نویس‌های ایشان است. همچنین پژوهشگران این مقاله در انتخاب ضبط درست، جز توجّه به اجماع دست‌نویس‌های کهن‌تر، قواعد قافیه، نحو و جمله‌بندی و دیگر بایسته‌های ادبی، معنای بیت را نیز درنظر گرفته­اند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 563.71 K

تصحیح چند تصحیف و تحریف در دیوان خاقانی شروانی

زهرا نصیری شیراز؛ نصرالله امامی؛ سجاد دهقان

دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1398، ، صفحه 161-179

چکیده

  خاقانی شروانی، شاعر نام‌آوری است که طرز سخن و غرابت کلامش، از دیرباز زبانزد خاصّ و عام بوده است. سخن خاقانی دارای ویژگی‌هایی نظیر استفاده‌ از اصطلاحات علوم مختلف، بازی‌های کلامی و ... است؛ چنان‌که کمتر ...  بیشتر خاقانی شروانی، شاعر نام‌آوری است که طرز سخن و غرابت کلامش، از دیرباز زبانزد خاصّ و عام بوده است. سخن خاقانی دارای ویژگی‌هایی نظیر استفاده‌ از اصطلاحات علوم مختلف، بازی‌های کلامی و ... است؛ چنان‌که کمتر پیش می‌آید خوانندۀ شعر او از مراجعۀ مکرّر به شرح‌ها و فرهنگ‌های لغت بی‌نیاز باشد. در گذر زمان و تحت­تأثیر عواملی مانند بروز جنگ‌ها، آشفتگی‌ها و دیگر حوادث روزگار، نسخه‌های خطّی اصیل دیوان خاقانی، کم‌کم از بین رفته ‌است و تنها تعدادی انگشت‌شمار از آنها وجود دارد که اساس کار مصحّحان و محقّقان قرار گرفته است. بااین­حال، وجود چند نسخۀ چاپی معتبر از دیوان وی، تاحدودی نیاز دانشجویان و علاقه‌مندان را در دهه‌های اخیر برطرف کرده است، امّا هنوز فقدان وجود یک تصحیح علمی-انتقادی پیراسته از این دیوان احساس می‌شود. نگارندگان باتوجّه­به فراگیربودن موارد تصحیف و تحریف در دیوان خاقانی، و باتوجّه‌به اهمیّت ساحت لفظ در نظر خاقانی و تأثیر آن بر بُعد معنایی شعر او، درصدد رفع برخی اشتباهات در دیوان چاپی تصحیح سجادی برآمده‌ و کوشیده‌اند با استفاده از سایر نسخه‌های چاپی یا خطّی، این اشتباهات را اصلاح کنند. همین نمونه‌های اندک، نشانگر ضرورت و اهمیّت پیراستن سروده‌های خاقانی از نقیصۀ مذکور است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 687.86 K

جهانِ ساکنِ روان و اراده‌های متجدّد حق در تمثیل «آب روان» مثنوی مولانا

امیرحسین مدنی

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1399، ، صفحه 169-189

چکیده

  در مثنوی، تمثیلی آمده است که در آن مولانا «جسم» را به جوی و «روح» را به آبِ رونده تشبیه کرده است و با اینکه آب، مدام در حال حرکت است؛ امّا به نظر ساکن می‌رسد و مولانا به‌ناگزیر توجّه خلق را ...  بیشتر در مثنوی، تمثیلی آمده است که در آن مولانا «جسم» را به جوی و «روح» را به آبِ رونده تشبیه کرده است و با اینکه آب، مدام در حال حرکت است؛ امّا به نظر ساکن می‌رسد و مولانا به‌ناگزیر توجّه خلق را به حرکت و سیر خاشاک بر روی آب جلب می‌کند و اینکه اگر رفتن آب حیات را به چشم سر نمی‌بینند، باری، به چشم دل در جوی و سیر نبات تأمّل کنند. در این تمثیل، اساسی‌ترین اندیشه‌های عرفانی مولانا نهفته است؛ از جمله: خلق جدید و اینکه سراسر هستی برخلاف ظاهرِ ثابت، پیوسته در حال تجدّد و دگرگونی‌است و هر لحظه «مرگ و رجعتی» دارد. این آفرینشِ مدام از دید عارف، حضور دائمی خداوند و نیازمندی همیشگی جهان هستی به حضرت حق را اثبات می‌کند و اینکه فیض الهی، لحظه‌‌به‌‌لحظه در عالم مادّه جاری می‌شود؛امّا سرعت این ایجاد و اعدام و اتّصال دائم میان عالم بی‌صورت و جهان صورت، هستی را به‌ظاهر ساکن جلوه می‌دهد. نگارنده در این مقاله کوشیده است به موضوع خلق جدید یا همان اراده‌های متجدّد حق از دیدگاه مولانا اشاره و ارتباط این مفهوم اساسی را با مفاهیمی چون حرکت جوهری، تجلّی، زمان، عالم غیب، نوجویی و نوطلبی عارف بیان کند و به این نتیجه برسد که نوشدن حال‌ها و رفتن کهنه‌ها (خلق جدید)، غم و دلتنگی را از ضمیر عارف می‌زداید و شادی و درلحظه‌زیستن را برای او به ارمغان می‌آورد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 603.75 K

مؤلّفه‌های مکتب رمانتیسم در رمان دکتر نون زنش را بیشتر از مصدق دوست دارد

خلیل کهریزی؛ خلیل بیگ‌زاده

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1399، ، صفحه 171-187

چکیده

  رمانتیسم از مکتب‌های فلسفی- ادبی و مادر بسیاری از مکاتبِ اروپایی است که بعضی دگرگونی‌های فکری را در اروپا در پی داشت. گرچه رمانتیسم در قرن نوزدهم میلادی در آلمان، به عنوان مکتبی مشخّص، معرّفی شد، امّا ...  بیشتر رمانتیسم از مکتب‌های فلسفی- ادبی و مادر بسیاری از مکاتبِ اروپایی است که بعضی دگرگونی‌های فکری را در اروپا در پی داشت. گرچه رمانتیسم در قرن نوزدهم میلادی در آلمان، به عنوان مکتبی مشخّص، معرّفی شد، امّا بعضی ریشه‌ها و رگه‌های آن از دیرباز در فرهنگ و تفکّر ایرانی وجود داشته و بر حیات فکری و فرهنگی بشر ایرانی سایه افکنده است؛ چنان‌که می‌توان این رگه‌ها را در بیشتر آثار ادبی- هنری ایرانی از گذشته تاکنون مشاهده‌ کرد و ریشه‌هایش را در تاریخ فرهنگی- ادبی این سرزمین جُست. رمان دکتر نون زنش را بیشتر از مصدق دوست دارد، نوشتۀ شهرام رحیمیان از نویسندگان نسل سوم ایرانی است که می‌توان مؤلّفه‌های مکتب رمانتیسم را در بنیان‌های فکری و ساختاری آن دید؛ از همین‌ روی، در این پژوهش کوشیده‌ایم اصول مکتب رمانتیسم را در این رمان به روش توصیفی-تحلیلی بررسی کنیم. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد رمان مورد اشاره که بخش‌هایی از روایتِ آن بر پایۀ تفاوتِ تخیّل با خیال شکل گرفته است، مؤلّفه‌هایی از رمانتیسم مانند آشنایی‌زدایی زن‌محور، اسطوره‌اندیشی، گرایش به موسیقی، پناه‌بردن به افیون، بازگشت به طبیعت و فطرت کودکی، گرایش به مرگ شهوانی و تناقض زندگی شخصی با مسئولیّت اجتماعی را در خود دارد و از نمونه‌های ادبی برجستۀ مکتب رمانتیسم در ادبیّات داستانی فارسی است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 424.68 K

واکاوی عنصر شخصیّت در رویکرد‌‌های ساختارگرایی (مطالعۀ موردی: هفت پیکر نظامی)

علی افضلی؛ قدرت قاسمی‌پور

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1392، ، صفحه 153-171

چکیده

  هفت پیکر یا بهرام‌نامه، چهارمین منظومة نظامی از نظر ترتیب زمانی، و یکی از دو شاهکار او در کنار خسرو و شیرین از لحاظ کیفیّت است. این اثر، دو بخش کلّی دارد: بخش اوّل مربوط به بهرام است که روایتی تاریخ‌‌گونه ...  بیشتر هفت پیکر یا بهرام‌نامه، چهارمین منظومة نظامی از نظر ترتیب زمانی، و یکی از دو شاهکار او در کنار خسرو و شیرین از لحاظ کیفیّت است. این اثر، دو بخش کلّی دارد: بخش اوّل مربوط به بهرام است که روایتی تاریخ‌‌گونه دارد، و بخش دومْ روایت‌هایی اپیزودیک از زبان هفت همسر بهرام است. ساختار این اثر، تحلیل ادبی آن را از دیدگاه مکتب روایت‌‌شناسی ساختارگرا ممکن می‌‌سازد. در تحلیل ساختاری روایت، شخصیّتْ دیگر به عنوان فردِ انسانیِ واقعی در متن وجود ندارد،‌ بلکه مجموعه‌ای از کنش‌ها و تصاویر و نشانه‌های زبانی است. شخصیّت‌ها در داستان‌‌های هفت پیکر، موقعیّت ممتاز و جایگاه کانونی‌‌شان را در روایت‌ها از دست می‌دهند و متنیّت می‌‌یابند، به‌نحوی‌که آنها را می‌‌توان مستوفا و جدا از زمینه و بافتارشان، مورد بحث قرار داد. در این مقاله، ابتدا کلمة «شخصیّت» را در رویکردهای ساختارگرا بررسی می‌‌کنیم، و آنگاه آن را به مثابة یک عنصر روایی تحلیل خواهیم کرد. آن‌گاه بازنمایی شخصیّت به شکل مستقیم و غیرمستقیم، منابع و نیز نمودگارهای آن در هفت پیکر نظامی در قالب کنش، نام و عنوان، محیط، زبان و ظاهر بیرونی نشان داده می‌‌شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 320.77 K

بررسی پایگاه ادبیِ فارسی نوِ آغازین (فارسیِ دری) در خوزستان

سیدمهدی دادرس

دوره 6، شماره 2 ، اسفند 1395، ، صفحه 161-171

چکیده

  مقالة حاضر شواهد و اسنادی را بررسی می­کند که پایگاه ادبی فارسی دری را در خوزستان قدیم، تا پیش از تکوین گونة ادبی معیار، یعنی تا پایان قرن ششم هجری قمری روشن می­کند. این اسناد را  می­توان به دو دسته ...  بیشتر مقالة حاضر شواهد و اسنادی را بررسی می­کند که پایگاه ادبی فارسی دری را در خوزستان قدیم، تا پیش از تکوین گونة ادبی معیار، یعنی تا پایان قرن ششم هجری قمری روشن می­کند. این اسناد را  می­توان به دو دسته تقسیم کرد: نخست، شعرای منسوب­به خوزستان که در تذکره­ها و تواریخ از آنان یاد شده و ابیاتی نیز به ایشان نسبت داده شده است؛ شامل ابوالعلاء شوشتری، دهقان خوزی، شعرای     آل­بنجیر و بختیاری اهوازی؛ دوم، آثار منثور نگاشته­شده در خوزستان، یعنی تفسیر ابوعلی جبائی و تفسیر ام­الکتاب. از شعرای نامبرده، بختیاری اهوازی به احتمال بسیار شخصیّتی مجعول است و از زندگی و آثار باقی نیز اطلاع چندانی نداریم؛ لذا قضاوت دربارة سهم ادبی ایشان در تاریخ ادب دری آسان نیست. در وجود یا محل نگارش آثار منثورِ مذکور نیز قطعیّتی وجود ندارد. نظر به این مقدمات، می­توان گفت که هرچند سهم ادبای خوزستان در شکل­گیری فارسی معیار ادبی (در قرن هفتم هجری) در مقایسه با ادبای خراسان بسیار ناچیز است، بی­تردید مردم خوزستان با ادبیّات دری آشنایی داشته و به نوبة خود سهمی در گسترش و حرکت آن به­سوی زبانی معیار ایفا کرده­اند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 517.42 K

تفاوت و تشابه «ریاضت» و «مجاهده» در سخنان صوفیان تا قرن هفتم

زینب افضلی

دوره 4، شماره 1 ، شهریور 1393، ، صفحه 165-178

چکیده

  در بیشتر آثار صوفیّه، هنگامی که از نفس و چگونگی رفتار با آن سخن گفته شده است، دو اصطلاح «مجاهده» و «ریاضت»، گاه معطوف به هم و گاه به تنهایی، به کار رفته است. مدّعای ما این است که در متون کهن، ...  بیشتر در بیشتر آثار صوفیّه، هنگامی که از نفس و چگونگی رفتار با آن سخن گفته شده است، دو اصطلاح «مجاهده» و «ریاضت»، گاه معطوف به هم و گاه به تنهایی، به کار رفته است. مدّعای ما این است که در متون کهن، مجاهده و ریاضت تعریف و جایگاه مستقلّ از هم داشته‌اند. مؤلّفان صوفی در کتاب‌های تعلیمی خود دربارۀ تصوّف، این دو را جدا از یکدیگر شرح و توضیح ‌داده­اند، امّا بیشتر صوفیان به هنگام سخن گفتن، ریاضت و مجاهده را در یک معنا و گاه با عطف به یکدیگر، به کار می‌برده‌اند.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 267.67 K

نکته‌ای نویافته در دیوان خاقانی شروانی

احمد غنی‌پور ملکشاه

دوره 3، شماره 1 ، شهریور 1392، ، صفحه 169-180

چکیده

  افضل­الدّین بدیل خاقانی شروانی و نظامی گنجوی، دو تن از آن شاعران بزرگ و صاحب‌سبک هستند که بر بسیاری از شاعران بعد از خود تأثیر گذاشته‌اند. بخش عمده‌ای از اشعار خاقانی شروانی، ساده و روشن است، امّا ...  بیشتر افضل­الدّین بدیل خاقانی شروانی و نظامی گنجوی، دو تن از آن شاعران بزرگ و صاحب‌سبک هستند که بر بسیاری از شاعران بعد از خود تأثیر گذاشته‌اند. بخش عمده‌ای از اشعار خاقانی شروانی، ساده و روشن است، امّا درک خیلی از قصایدش برای افراد عادی و گاه درس‌خوانده، دشوار و دیریاب شده است. یکی از این دلایل، ساختن ترکیب‌های مختلف و به کار بردن اصطلاحات علوم گوناگون است، ولی آنچه بیش از همه، سروده‌های این شاعر را برای خوانندگان، سخت کرده است، استفاده از آیات قرآن، معارف اسلامی، داستان‌های پیامبران و به‌ویژه تلمیحات اسلامی نادر است که گاه سبب شده در برداشت از شعر او، راه خطا پیموده شود. تنوّع مایه‌های تلمیحی در حوزة داستان پیامبران، ناشی از وسعت اطّلاعات خاقانی در زمینة قرآن و تفسیر و حدیث و تنوّع مضمون‌های شعری و نیروی تخیّل اوست. وی در استفاده از داستان پیامبران و اشارات پندآموز در همان حدّی که قرآن بدان اشاره کرده است، اکتفا نکرده و به تفسیر قصص و اخذ آنها از منابع دیگر نیز پرداخته است. در این مقاله، تلاش می‌شود با استفاده از پژوهش‌های استادان و محقّقان، دو تلمیح نادر در دیوان خاقانی بررسی و تحلیلی شود.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 227.33 K

سبک‌شناسی غزلیّات حافظ بر اساس فعل، رویکرد نقش‌گرا

معصومه امیرخانلو

دوره 5، شماره 2 ، اسفند 1394، ، صفحه 169-186

چکیده

  در دستور نقش­گرا، زبان دارای نقش و کارکردهای مختلف در جامعه و پدیده­های اجتماعی است؛ از این­رو، می­توان با این رویکرد پدیده­های زبانی را بررسی کرد. مطابق با نظریۀ نقش­گرا الگــوهای تجربه در ...  بیشتر در دستور نقش­گرا، زبان دارای نقش و کارکردهای مختلف در جامعه و پدیده­های اجتماعی است؛ از این­رو، می­توان با این رویکرد پدیده­های زبانی را بررسی کرد. مطابق با نظریۀ نقش­گرا الگــوهای تجربه در قالب فرآیندها و از طریق فرانقش اندیشگانی تجلّی می­یابند. بر این اساس، می­توان با بررسی انواع فرآیندهای موجود در افعال و تعیین میزان فراوانی آن، از نوع رفتار زبانی شاعر یا نویسنده در بازنمایی جهان واقع آگاه شد؛ برای مثال، حافظ در غزل­های عاشقانه و قلندرانة خویش، از فرآیندهای مادی که بر بیان دنیای بیرون دلالت دارد، بیشتر از سایر فرآیندها بهره برده است و یا فرآیندهای کلامی در غزل­هایی با فضای مناظره­گونه و روایی، در کنار سایر عناصر روایت به­ کار رفته­اند.در این مقاله افعال صد غزل حافظ در چارچوب دستور نقش­گرای هلیدی بررسی شده است. آگاهی از بسامد انواع فرآیندهای فعلی و چگونگی کاربرد آن در غزل­ها به عنوان شاخص سبکی لحاظ شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 584.44 K

شخصیّت‌های روان‌رنجور و روان‌پریش در داستان‌های غلامحسین ساعدی

مریم سیدان

دوره 7، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 169-185

چکیده

   غلامحسین ساعدی از داستان‌نویسانی است که در پرداختن به مسایل و مشکلات روان‌شناختی و امور مربوط به روح و روان شخصیّت‌های داستان تبحر دارد. او روان‌پزشک بود و مشاهدات عینی خود را از مسایل و مشکلات ...  بیشتر  غلامحسین ساعدی از داستان‌نویسانی است که در پرداختن به مسایل و مشکلات روان‌شناختی و امور مربوط به روح و روان شخصیّت‌های داستان تبحر دارد. او روان‌پزشک بود و مشاهدات عینی خود را از مسایل و مشکلات روان‌رنجورانه و روان‌پریشانۀ مردم جامعۀ عصر خویش در داستان منعکس می‌کرد. این نوشته در سه محور عمده به بحث دربارۀ بیماری‌های روانی در داستان‌های ساعدی می‌پردازد: 1. معرفی شخصیّت‌های روان‌رنجور و روان‌پریش داستان‎ها، 2. علل و عوامل ایجاد این مشکلات و بیماری‌ها و 3. شیوه‌های درمانی خاصّی که به­نظرمی‌رسد در خلال بعضی داستان‌ها برای درمانِ گروهی از بیماران عرضه می‌شود. نتیجۀ این پژوهش نشان می‌دهد افسردگی، اضطراب، حواس‌پرتی و حالاتی نظیر توهم و ازخودبیگانگی، مهم‌ترین بیماری‌های اشخاص روان‌رنجور و روان‌پریش داستان‌های ساعدی؛ و مسائل و مشکلات اجتماعی، مهم‌ترین عامل بروز مشکلات روان‌شناختی در شخصیّت‌های داستان‌های وی به­شمارمی‌روند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 493.52 K

بررسی واکنش شاعران مکتب بازگشت به پدیدۀ جنگ ایران و روس

رضا قنبری عبدالملکی

دوره 6، شماره 1 ، خرداد 1395، ، صفحه 173-192

چکیده

  وقوع جنگ ایران و روس‌، شعر عصر قاجار را به تجربه‌ای جدید در ورود به مسائل اجتماعی- سیاسی و واکنش به حوادث مهم عصر واداشت. این جنگ­های خونین و طولانی که در نیمۀ اول قرن سیزدهم هجری روی داد، برخی از شاعران ...  بیشتر وقوع جنگ ایران و روس‌، شعر عصر قاجار را به تجربه‌ای جدید در ورود به مسائل اجتماعی- سیاسی و واکنش به حوادث مهم عصر واداشت. این جنگ­های خونین و طولانی که در نیمۀ اول قرن سیزدهم هجری روی داد، برخی از شاعران این دوره را که در چارچوب مکتب «بازگشت ادبی» فعالیت می­کردند، به واکنش واداشت. بررسی این واکنش­ها، به دسته­بندی دو گروه از شاعران بزرگ این عهد انجامید:    1. شاعران «جامعه­گرا»، همچون میرزا ابوالقاسم قائم­مقام و نشاط اصفهانی که علاوه­بر شاعری، از سیاستمداران بزرگ ایران نیز بوده و با نگاه تحلیلی به پدیدۀ جنگ نگریسته­اند؛ همچنین شاعرانی چون صبای کاشانی، مجمر اصفهانی، خاوری شیرازی و عبدالرزاق­بیک دنبلی که گرچه قصاید زیادی در مدح شاه و شاهزادگان قاجار سروده­اند، به وقایع جنگ و مسائل جاری کشور نیز بی­توجه نبوده­اند؛ 2. شاعران «غیرجامعه­گرا» همچون سحاب اصفهانی و وصال شیرازی که در فضای ملتهب کشور، صرفاً کارشان ترتیب چند لفظ و به­هم­بافتن چند مصراع در مدح کسان بود. نگارنده در این جستار می­کوشد تا با مطالعۀ آثار و دیوان­های شعرای مکتب بازگشت، واکنش ­آنها را به جنگ ایران و روس بکاود و بازتاب این واقعۀ بزرگ را در اشعارشان بررسی کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 382.85 K

فردوسی و نکوهش فلسفه

دکتر نقی فلاح نژاد

دوره 1، 3-5 ، اردیبهشت 1390، ، صفحه 175-190

چکیده

  فردوسی در شاهنامه، فلسفه و فلاسفه را نکوهش می‌کند. آیا او با تفکّر و تعقل مخالف بوده است؟ از شاهنامه چنین چیزی برنمی‌آید. او از مخاطبین خود می‌خواهد در پناه خرد زندگی کنند. پس نمی‌تواند با تفکر و تعقل ...  بیشتر فردوسی در شاهنامه، فلسفه و فلاسفه را نکوهش می‌کند. آیا او با تفکّر و تعقل مخالف بوده است؟ از شاهنامه چنین چیزی برنمی‌آید. او از مخاطبین خود می‌خواهد در پناه خرد زندگی کنند. پس نمی‌تواند با تفکر و تعقل مخالف باشد. آیا فلاسفه گروهی منسجم با عقایدی مشترکند؟ زمانة فردوسی چنین چیزی را تأیید نمی‌کند. پس فردوسی در نکوهش فلاسفه کدام گروه از آنها را در نظر داشته است. حکیم طوس از فلاسفة غیر الهی که منکر مبدأ و معاد بوده‌اند و نیز فلاسفه‌ای که با اتکا به خرد بشری از دیگر منابع معرفتی استغنا می‌جستند، بیزاری می‌جوید. فردوسی دربرابر کلمة فلسفه از کلمة حکمت استفاده می‌کند در تلقی فردوسی، فلسفه و حکمت مترادف نیستند، بلکه در تقابل با هم قرار دارند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 149.67 K

ساختارهای نحوی شعر نادر نادرپور با تکیه بر نظریّة نظم جرجانی

مرتضی انصار؛ علی اکبر باقری خلیلی

دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 177-197

چکیده

  نقش‌­ها و وظایف دستوری عناصر کلام، ساخت‌­های نحوی زبان را تشکیل می­‌دهند. زبان فارسی ازحیث ساخت نحوی، ازجمله زبان‌­های آزاد است. شکل‌­گیری نحو این زبان­‌ها، معلول عوامل ذهنی، اندیشگانی ...  بیشتر نقش‌­ها و وظایف دستوری عناصر کلام، ساخت‌­های نحوی زبان را تشکیل می­‌دهند. زبان فارسی ازحیث ساخت نحوی، ازجمله زبان‌­های آزاد است. شکل‌­گیری نحو این زبان­‌ها، معلول عوامل ذهنی، اندیشگانی و تفکّر غالب گوینده است. دستوریان مباحث ساخت­‌های دستوری را فارغ از کارکرد ادبی آن و صرفاً در چارچوب مباحث زبانی بررسی می­‌کنند. از میان علمای علم بلاغت، عبدالقاهر جرجانی به چیدمان و ترتیب و ترتُّب الفاظ، ذیل مباحث حذف، تقدیم و تأخیر عناصر نحوی (مسند و مسندٌالیه) پرداخته و هرگونه شکل­‌گیری نحو و آرایش نحوی را تابعِ شکل­‌گیری معنا در ذهن و اندیشۀ گوینده دانسته است؛ این دیدگاه وی به «نظریّۀ نظم» معروف است. در این مقاله، بسامد حذف و تقدیم و تأخیر عناصر اصلی و ساختارهای نحوی شعر نادر نادرپور در چارچوب نظریّۀ نظم بررسی و تحلیل شده است. همچنین نشان داده شده که شعر او مجموعه‌­ای متعادل و متنوّع از ساختارهای رایج و روان زبان فارسی است و نیز محصول توازن بین معنا و نحو و نتیجۀ تأثیر ترتیب و ترتُّب معنای شکل‌گرفته در ذهن بر نحو زبان است. تعمیق تجربه­‌های ذهنی و اندیشه و ذهنیّت غنایی مأنوس و آسان‌­­فهم، موجب شده است شعر نادرپور از صراحت و رسانگی معنا، اصل توازی ذهن و زبان در شکل­‌گیری معنا در ذهن و رخداد متناظر زبانی برخوردار باشد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 604.21 K

بررسی چگونگی بازتابِ عاطفه در زبان غزلیّات شمس

محسن نورپیشه قدیمی؛ زیبا قلاوندی

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1397، ، صفحه 179-198

چکیده

  بدون بررسی زبان شعر، به‌ویژه در شعر غنایی که شاعر در آن از خویشتن خویش سخن می‌گوید، نمی‌توان پیام شاعر و آ‌نچه را بر او رفته است، به­درستی دریافت. اتّفاقی که در زبان می‌افتد، بازتابِ اتّفاقی است که ...  بیشتر بدون بررسی زبان شعر، به‌ویژه در شعر غنایی که شاعر در آن از خویشتن خویش سخن می‌گوید، نمی‌توان پیام شاعر و آ‌نچه را بر او رفته است، به­درستی دریافت. اتّفاقی که در زبان می‌افتد، بازتابِ اتّفاقی است که در وجود شاعر افتاده است؛ چراکه عاطفه و هیجان، همان‌گونه که بر جسم اثر می‌گذارد، بر زبان نیز اثر می‌گذارد. انتخاب واژه‌ها، ترکیب آنها با یکدیگر و نوع جملاتی که گوینده به­کارمی‌گیرد، حجم گسترده‌ای از اطّلاعات را در دسترس مخاطب قرارمی‌دهد که عاطفه و هیجان، تنها بخشی از آن است. بخش قابل­توجّهی از آنچه ما دربارة هستی‌شناسی، فرهنگ، منش، اخلاق و رفتار اجتماعی گویندگان می‌دانیم، مرهون همین زبان است. علم زبان‌شناسی، دستور زبان، بلاغت و معنی‌شناسی؛ همگی ابزارهایی هستند برای دریافت بهتر پیامی که در زبان نهفته است. در این پژوهش، چگونگی بازتابِ عواطف و هیجانات مولوی بر زبانِ شعر او در غزلیّات شمس، از سه دیدگاه زبان‌شناسی، دستور زبان فارسی و معنی­شناسی تحلیل و بررسی شده است و نقش عاطفی پیام در شبه­جملات و اصوات، نقش ادبی پیام، کاربرد ضمیر و نوع جملاتی که ندای درون شاعر را در معانی ثانوی متجلّی ساخته، پژوهیده شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 691.44 K

پهلوان در شبستان؛ تأملی در باب «گوشهنشینی جنگجو» و نمونۀ آن در حماسۀ ایرانی

علیرضا اسماعیل پور

دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1398، ، صفحه 181-199

چکیده

  مضمون «گوشه­نشینی جنگجو»، یکی از ویژگی­های کارکرد جنگاوری، عبارت است از عزلت اجبـاری و موقت جنگجـو در شرائطی خاص که جنگجو با اکراه به آن تـن می­دهد و با بروز رویدادهایی معیّن (که در نمونه­های ...  بیشتر مضمون «گوشه­نشینی جنگجو»، یکی از ویژگی­های کارکرد جنگاوری، عبارت است از عزلت اجبـاری و موقت جنگجـو در شرائطی خاص که جنگجو با اکراه به آن تـن می­دهد و با بروز رویدادهایی معیّن (که در نمونه­های بررسی­شده در این مقاله آغاز یا تدارک یک جنگ بزرگ است) از بنـد آن رها می­شود. در روایات حماسی یونانی و هندی، دست­کم دو نمونه از این مضمون را می­یابیم: آخیلِس، قهرمان ایلیاد، که در نوجوانی به تدبیر مادرش تتیس به ناگزیر با جامۀ مبدّل دخترانه در شبستانی عزلت می­گزیند و اَرجونه، قهرمان مهابهارته، که به­واسطۀ نفرین یکی از پریان و نیز اجبار دوران تبعید خانوادگی، به ناچار به کسوت خواجگان درمی­آید و یک سال در حرم­سرایی اقامت می­کند. چنان­که پیداست این هر دو مضمون هم با شبستان زنان پیوند دارند و هم با نوعی بیـکاری موقت جنـگجو. ظاهراً مضمون «گوشه­نشیـنی در شبستان» در حماسه­های ایرانی نمونه­ای ندارد، اما با بررسی روایات مختلفِ زندانی­شدن اسفندیار به فرمان پدرش گشتـاسب، به مضامین درخور درنگی برمی­خوریم که با جزئیّات دو روایت یونانی و هندی شباهت­هایی دارند. به­نظرمی­رسد ایـن مضمون دارای یک روایـت اصلی هنـدواروپایی است با محوریـت یک پهلوان شکست­ناپذیر/رویین­تن و دورگه (ایزدی/انسانی) که صورت ایزدوار آن در حماسه­های یونانی و هندی و صورت زمینی­تر آن در حماسۀ ایرانی به جا مانده است. بررسی تطبیقی این سه داستان به بازشناسی مفهوم «گوشه­نشینی» و خاستگاه اسطوره­ای احتمالی آن (وقفۀ جنگجو و نیازمندی جهان) راه می­برد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 909.3 K

گونه‌های نوآوری‌ در غزل‌های‌ منوچهر نیستانی

حُسنا محمدزاده کاشی؛ علیرضا فولادی

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1399، ، صفحه 189-206

چکیده

  پس از رواج نظریّه‌های نیما در شعر معاصر، به مرور تحوّلات عمده‌ای در قالب غزل ایجاد شد و نوآوری‌هایی متناسب با عصر تجدّد در شکل و محتوا و زبان و بیان آن رخ داد؛ تا جایی که کم‌کم جریان غزل نو شکل گرفت. شاعران ...  بیشتر پس از رواج نظریّه‌های نیما در شعر معاصر، به مرور تحوّلات عمده‌ای در قالب غزل ایجاد شد و نوآوری‌هایی متناسب با عصر تجدّد در شکل و محتوا و زبان و بیان آن رخ داد؛ تا جایی که کم‌کم جریان غزل نو شکل گرفت. شاعران این جریان در حوزه‌های مذکور برای غزل، تحوّلات چشمگیری را رقم زده‌اند. یکی از غزل‌پردازان نوگرا، منوچهر نیستانی است که با توجّه به زمان ارائة غزل‌هایش جا دارد او را از پایه‌گذاران تحوّل در غزل فارسی به شمار آوریم و بپرسیم در غزل‌های این شاعر کدامین گونه‌های نوآوری وجود دارند؟ هدف این پژوهش آن است که با روش توصیفی- تحلیلی، چگونگی حرکت نیستانی به سوی نوسازی غزل فارسی تبیین شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که او در شکل بیرونی غزل‌، نوآوری‌های قابل ملاحظه‌‌تری دارد و از جملة آن‌ها تحوّل در شکل نوشتاری، علائم سجاو‌ندی، تعداد مصراع‌های بیت، تعداد ابیات، تکرار بیت، وزن و قافیه است. علاوه بر این، تلاش‌های این شاعر برای نوآوری‌ در شکل درونی غزل، مورد تحلیل قرار گرفته ‌است و برای این منظور، به واکاوی کاربرد روایت، صور خیال تازه، پارادوکس‌های جدید و تناسب‌های نو در غزل وی پرداخته‌ایم. بیشتر این نوجویی‌ها، نخستین بار، در غزل وی ظهور کرده‌اند و از آنجا به غزل نو راه یافته‌اند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 415.9 K

تحلیل گفتمان قدرت در داستان سیاوش بر اساس نظریّۀ قدرت میشل فوکو

مختار ابراهیمی؛ شفا دهیمی نژاد

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1399، ، صفحه 191-212

چکیده

  شاهنامه داستان فرهنگ و تمدّنی باعظمت است که در همۀ دوران‌ها حضوری پویا دارد. این اثرِ روایی نشانۀ ژرفای نهان و آشکار تداوم حیات سیاسی ایران است و هریک از روایت‌های آن می‌تواند در بازتاب این تداوم بررسی ...  بیشتر شاهنامه داستان فرهنگ و تمدّنی باعظمت است که در همۀ دوران‌ها حضوری پویا دارد. این اثرِ روایی نشانۀ ژرفای نهان و آشکار تداوم حیات سیاسی ایران است و هریک از روایت‌های آن می‌تواند در بازتاب این تداوم بررسی و تحلیل شود. از روایت‌هایی که در شبکۀ روایی اساطیر ایرانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، داستان «سیاوش» است. رخدادهای در این داستان، سبب‌ساز شکل‌گیری روایت‌های بعدی و جنگ‌های حماسی و اساطیری شاهنامه می‌شود. با تحلیل این داستان، می‌توان تصویر روشن‌تری از مفهوم نظام «قدرت»، در سویه‌های مادّی و معنوی‌اش، در فرهنگ اساطیری و دینی ایران باستان و کرانه‌های اندیشۀ خسروانی نشان داد. با چنین هدفی و با توجّه به اهمّیّت داستان سیاوش در روند داستان‌های شاهنامه، در این مقاله کوشیده‌ایم روابط قدرت را در این داستان و نظام معناشناختی آن از دیدگاه فوکو بررسی کنیم. بر همین اساس، این مقاله نخست، چارچوب قدرت-حقیقت را در داستان سیاوش براساس شاه-موبد بررسی می‌کند، سپس در سه محورِ شناسایی فضای تخاصم، منازعات معنایی، و تعیین زمان و مکان، به بررسی گفتمان قدرت در داستان سیاوش می‌پردازد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 595.88 K

درآمدی بر جریان روشنفکری ایران با تأکید بر ادبیّات داستانی معاصر

شیرزاد طایفی

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1392، ، صفحه 173-191

چکیده

  بیداری تاریخی روشنفکران ایرانی، با پیروزی انقلاب مشروطه به اوج خود رسید و در مسیر تازه‌ای افتاد. از جمله عرصه‌هایی که تحوّلات این جریان در آن انعکاس یافته، گونة ادبیّات داستانی است، که در این مقاله ...  بیشتر بیداری تاریخی روشنفکران ایرانی، با پیروزی انقلاب مشروطه به اوج خود رسید و در مسیر تازه‌ای افتاد. از جمله عرصه‌هایی که تحوّلات این جریان در آن انعکاس یافته، گونة ادبیّات داستانی است، که در این مقاله کوشیده‌‌ایم تأثیرات ارتباط متقابل این دو جریان فکری و فرهنگی را بررسی کنیم. تأمّلات روشنفکری، همسویی معناداری با مفاهیم مطرح در آثار داستانی معاصر دارند، که بررسی روابط و تأثیرگذاری‌های متقابل آنها می‌‌تواند در کشف ظرفیّت‌های ادبیّات داستانی معاصر ایران راهگشا باشد. در پژوهش حاضر، بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و به شیوۀ استقرایی، سیر مکتب روشنفکری ایران را طبق جهت‌گیری‌های عمدة روشنفکران، به سه دوره تقسیم کرده‌‌ایم و به فراخور وضع سیاسی ـ اجتماعی زمانه، داده‌هایی متناسب با آن‌جهت‌گیری‌ها در متون داستانی آن دوره به دست داده‌ایم. یافته‌‌ها نشان می‌دهد نسل‌های روشنفکران ایرانی و آثار داستانی هم‌دورة آنها، آزمون و خطاهایی را برای گذار کشور از عقب‌ماندگی تاریخی از سر گذرانده‌اند، امّا همگی در رسیدن به آرمان‌شهر خود ناکام مانده‌اند، که بخش عمده‌ای از ادبیّات داستانی معاصر نیز ترسیم وجوه مختلف همین ناکامی‌هاست. این ادبیّات، آیینة تمام‌نمای تجربة روشنفکری ایران است و به نظر می‌رسد شناخت دقیق این دو تجربة فکری و فرهنگی، راه مناسبی برای شناختن چهرة گذشته و امروز ایرانیان باشد

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 340.15 K

سبک تخلص آوری در غزل و سیر آن

رضا خبازها

دوره 6، شماره 2 ، اسفند 1395، ، صفحه 179-196

چکیده

  شاعرانی که به ذکر نام شاعرانۀ خویش (بیشتر در مقطع غزلیّات) توجه داشته‌اند، در این زمینه از  شیوه­های جالب و متنوعی سود برده‌اند که تاکنون این شیوه‌ها موضوع پژوهشی جدی قرار نگرفته است. اقسام تجرید ...  بیشتر شاعرانی که به ذکر نام شاعرانۀ خویش (بیشتر در مقطع غزلیّات) توجه داشته‌اند، در این زمینه از  شیوه­های جالب و متنوعی سود برده‌اند که تاکنون این شیوه‌ها موضوع پژوهشی جدی قرار نگرفته است. اقسام تجرید و انتزاع (همچون خطاب‌النفس، غایب انگاشتن متکلم، تجرید با تشبیه و تجرید مطلق غیرقالبی که تا به حال از برخی غفلت شده است)، نقل تخلص از زبان دیگران، ذکر تخلص در وصف خویش و تخلص‌آوری پنهان و سایه‌وار، دست­مایۀ‌ اکثریت غزل‌سرایان بزرگ در یادکرد تخلص خویش بوده است. مقالۀ حاضر بر آن است که تحلیل و آمار دقیقی از کیفیّت‌های مختلف یادکرد تخلص در غزلیّات، ازجمله نسبت دفعات ذکر تخلص به تعداد غزل و موقعیّت تخلص در ساختمان سروده (در مقدمۀ مقاله) و نحوة استفادۀ هفت تن از برترین غزل­سرایان (سنایی، انوری، خاقانی، سعدی، حافظ، صائب و سایه) از هریک از شگردهای تخلص‌آوری (در متن) ارائه کند تا شناختی کلی از چگونگی تخلص‌آوری در غزل، رویکرد هر یک از سرایندگان یادشده بدین موضوع، نقاط شباهت و افتراق ایشان و حدود آفرینندگی، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری هریک و جایگاهشان در این عرصه به­دست­داده شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 555.13 K

کاربردهای خاصّ «را» در برخی متون فارسی

اصغر باباسالار

دوره 3، شماره 1 ، شهریور 1392، ، صفحه 181-196

چکیده

  معانی و کاربردهای مختلف «را» در کتب و مقالات دستوری، محلّ بحث‌ها و مناقشات گوناگونی بوده است. گروهی از دستورنویسان آن را حرف نشانه و نقش‌نما شمرده‌اند و برخی آن را حرف اضافه دانسته‌اند. در کتب ...  بیشتر معانی و کاربردهای مختلف «را» در کتب و مقالات دستوری، محلّ بحث‌ها و مناقشات گوناگونی بوده است. گروهی از دستورنویسان آن را حرف نشانه و نقش‌نما شمرده‌اند و برخی آن را حرف اضافه دانسته‌اند. در کتب سنّتی دستور نیز معانی چندی برای «را» ذکر کرده‌اند؛ از جمله اختصاص، استعانت، تعلیل، توضیح، موافقت، مطابقت. در این مقاله، هفت نوع کاربرد مختلف «را» بازشناخته شده است: «را» به عنوان نشانۀ مفعول صریح و غیرصریح؛ «را» به عنوان نشانۀ حرف اضافه؛ «را» به عنوان نشانۀ کسرۀ اضافه؛ «را»ی فکّ و فصل اضافه؛ «را»ی زاید و تأکید؛ «را» با نهاد؛ «را» با افعال مجهول. در مقاله دربارۀ هر یک از این کاربردها، آرا و دیدگاه‌های دستورنویسان مختلف مرور شده و با ارجاع به برخی متون زبان و ادب فارسی، شواهد جدید و نکات تازه‌ای امکان عرضه یافته است.    

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 197.41 K