ادب فارسی

آغاز و انجام شعر در دیدگاه پدیدارشناسانۀ هایدگر

عنایت الله شریف پور؛ فرح ابوطالبی؛ مسعود باقری

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1399، ، صفحه 101-120

چکیده

  شعر کدام است؟ سؤال بنیادینی که بارها در علوم مختلفی چون فلسفه، ادبیّات و زبان‌شناسی مطرح شده و پاسخ‌هایی یافته‌ است. در این مقاله تلاش شده است تا با استفاده از پدیدارشناسی هایدگری به این سؤال اساسی ...  بیشتر شعر کدام است؟ سؤال بنیادینی که بارها در علوم مختلفی چون فلسفه، ادبیّات و زبان‌شناسی مطرح شده و پاسخ‌هایی یافته‌ است. در این مقاله تلاش شده است تا با استفاده از پدیدارشناسی هایدگری به این سؤال اساسی پاسخ داده و بر همین مبنا، حوزه و موضوع علم ادبیّات شناسایی شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد آنچه هایدگر از آن با تعبیر «خانۀ وجود» یاد می‌کند، زبانی است که از هستی به گوش انسان می‌رسد و این همان فهم‌ها و شناخت‌های انسان است. آنچه از فهم‌ها و گشایش هستی به گفتِ انسانی درآید، «سخن» و زبان انسان را می‌سازد. شعر، بیان و بروز فهم‌های جدیدی است که پیش از این، در سخن انسان نبوده‌اند. شعر، سخنی است که هستنده را متفاوت از پیش مکشوف می‌کند و فهم جدیدی برای انسان به همراه دارد. چون شعر مکرّر شود و کاربرد عام یابد، فهم و دریافت شخصی، همگانی و عمومی می‌شود. سخن انسان همیشه در طیفی از پیش‌داشتگی و جدیدبودن، خلّاقیّت و ناخلّاقیّت، شعر و سخن روزمره قرار دارد. ‌فهم‌ها در سخن انسانی به اشتراک گذاشته می‌شوند و شعر امکان به اشتراک‌گذاشتن فهم‌های جدید است. شعر، زبان‌دارکردنِ فهم‌های بی‌زبان و موجب افزایش و گسترش فهم‌ها و زبان عمومی است. لازم است علم ادبیّات به وجه خلّاقانه و زبان‌ساز شعر بیشتر توجّه کند و جهت پیشرفت و گسترش زبان برای سخن‌های خلّاقانه و جدیدی که بنیادهای ادبی را ترک می‌کنند، بیشتر ارزش قائل شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 567.99 K

گسترش پیرنگ در مقامات حمیدی (رویکردی ریخت‌شناختی ـ روایت‌‌شناختی)

محمّد‌‌ راغب

دوره 2، شماره 2 ، اسفند 1391، ، صفحه 103-124

چکیده

  در این مقاله، 21 مقامه از مقامات حمیدی (تألیف 551 ق) قاضی حمیدالدّین بلخی (فو 559 ق) بررسی شده، امّا مطالع? دو مقام? شش و چهارده به دلیل تمایزات آشکار ساختار پیرنگ با سایران، به آینده موکول شده است. ساختار پیرنگ ...  بیشتر در این مقاله، 21 مقامه از مقامات حمیدی (تألیف 551 ق) قاضی حمیدالدّین بلخی (فو 559 ق) بررسی شده، امّا مطالع? دو مقام? شش و چهارده به دلیل تمایزات آشکار ساختار پیرنگ با سایران، به آینده موکول شده است. ساختار پیرنگ هر مقامه، شامل ده کارکرد است که با افزایش و کاهش در آن گسترش می‌‌یابد. در واقع هدف اصلی این مقاله، بیان تعریفی منسجم از قواعد نوع ادبی مقامه در ادبیّات فارسی است. رویکرد مورد نظر در این پژوهش، برگرفته از دیدگاه ولادیمیر پراپ (1895-1970 م) در ریخت‌‌شناسی قصّه‌‌های پریان (1928 م) و پیوند آن با آموزه‌‌های روایت‌‌شناسی است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 339.87 K

پیوندِ بلاغت و ابعاد «وصف» در شعر هشت شاعر کودک

عباس باقی نژاد؛ اصغر باباسالار

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1397، ، صفحه 103-119

چکیده

  وصف و بیان توصیفی به‌عنوان شگردی بلاغی و عنصری زیباشناختی در شعر کودک کاربرد دارد و اشکال و گونه‌های آن، مورداستفادۀ شاعرانِ کودک قرارّمی­گیرد. شاعران کودک با بهره­گیری خلّاقانه از ظرفیّت و امکانات ...  بیشتر وصف و بیان توصیفی به‌عنوان شگردی بلاغی و عنصری زیباشناختی در شعر کودک کاربرد دارد و اشکال و گونه‌های آن، مورداستفادۀ شاعرانِ کودک قرارّمی­گیرد. شاعران کودک با بهره­گیری خلّاقانه از ظرفیّت و امکانات این شیوۀ بیان، ضمن تقویّت وجه بلاغی و هنری کار خویش، دستیابی به اهداف اصلی شعر کودک، یعنی توسعۀ نگاه کودکان به محیط، رشد ذهنی و شخصیّتی، تقویّت قوۀ تخیّل، تلطیف عواطف و تعمیق اندیشه­های کودکان را بر خود تسهیل می­کنند. در این مقاله، ابتدا اهمیّت، کارکرد و قابلیّت­های وصفِ شاعرانه و اهمیّت بلاغی آن در شعر کودک، همچنین چگونگی تأثیر آن بر مخاطبان کودک تشریح شده است. سپس اشکال و گونه‌هایی از وصف و بیان وصفی که در آثار هشت شاعر مطرح کودک و نوجوان، کاربرد و بسامد دارد، تحت عناوین «وصف ذهنی»، «وصف عینی»، «وصف تصویری» و «وصف روایی» همراه با شواهد هرکدام بررسی و تحلیل شده است.به­علاوه، ضمن بررسی و تحلیل­ها، میزان و کیفیّت تأثیرگذاری هریک از این گونه‌ها بر مخاطبان کودک ارزیابی شده است. خاستگاه وصف عینی، مشاهدۀ دقیق و بی­واسطه و هدف از آن، بازنمایی وجه مادی و عینی پدیده‌ها بیان شده، از «وصف ذهنی» به‌عنوان نتیجۀ استفادۀ شاعر از امور عینی برای بیان ذهنیّات، عواطف و افکار خویش سخن رفته، «وصف تصویری» توصیفی مبتنی بر تخیّل با اعتبار زیباشناختی بارز تعریف شده و نهایتاً، «وصف روایی» گونه­ای از وصف معرّفی شده است که شاکلۀ آن، روایاتی شاعرانه و تمثیلی است که  مبتنی بر انسان­انگاری شکل می­گیرد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 481.03 K

تأثیر فشارۀ عاطفی بر ناپایداری معنای عنوان در نسبت بینامتنی با متن در شعر «پیغام» از مهدی اخوان ثالث

ساره زیرک؛ مهرنوش کاشانی منصور

دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1399، ، صفحه 103-123

چکیده

  ناامیدی از دلالت‌های پرتکرار در شعر مهدی اخوان ثالث است. این حالت عاطفی منفی، بر عنوان سروده‌های شاعر نیز تأثیر گذارده است. عنوان اثر،  نشانه‌ای پیرامتنی است که با متن، رابطه‌ای تنگاتنگ دارد. بر ...  بیشتر ناامیدی از دلالت‌های پرتکرار در شعر مهدی اخوان ثالث است. این حالت عاطفی منفی، بر عنوان سروده‌های شاعر نیز تأثیر گذارده است. عنوان اثر،  نشانه‌ای پیرامتنی است که با متن، رابطه‌ای تنگاتنگ دارد. بر این اساس، عنوان «پیغام» بر یکی از سروده‌های اخوان، این پرسش را بر‌می‌انگیزد که این نشانة عاطفی مثبت، چگونه با شعری سراسر ناامیدانه، رابطة معنایی برقرار کرده است. هدف نگارندگان در تحقیق حاضر، تبیین نحوة تغییر نشانه‌معناشناختی در معنای اوّلیّه و مثبتِ نشانة پیرامتنی عنوان، در سایة فضای ناامیدانة متن است. تحلیل گفتمانی شعر نشان می‌دهد پیغام در معناپذیری‌ای مجدّد،  به معنای منفی تغییر یافته و دلالت ثانویّه پذیرفته است. سوژة گفته‌پرداز، درها را بر هرگونه تغییر می‌بندد؛ درحالی‌که اگر یاری کنشگر پیغام‌گزار بیرونی را می‌پذیرفت، امید بود معضل هستی‌شناختی‌اش سامان پذیرد و گفتمان متن به مدد دخالت کنشگر بیرونی از قطب منفی به مثبت تغییر یابد؛ امّا فشارة عواطف منفی و شدید حسرت و ناامیدی، سوژه را به دشمن هستی‌شناختی خویش بدل ساخته است. سیر زایشی معنا، تقابل معنایی را در قالب مرگ-زندگی نشان می‌دهد. هم‌راستا با این تقابل، نشانة مثبت پیرامتنی در عنوان شعر، از معنای اوّلیّه و اجتماعی‌اش که بر انفصال، گفت‌وگو و دیگرپذیری دلالت دارد، دور شده و در سیطرة اتّصال گفتمانی، معنای نقیض خود، یعنی «نه‌پیغام» (ردّ «دیگری») را یافته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 602.04 K

رئالیسم و رئالیسم وهمی، مبنای صورت‌بندی تقابل‌های دوگانه در داستان‌های دلواپس کَهَرم و دگمه‌های بی‌رنگ، از حسن فرهنگ‌فر

نسرین اسدپور؛ علی اکبر باقری خلیلی

دوره 13، شماره 1 ، شهریور 1402، ، صفحه 111-131

چکیده

  حسن فرهنگ‌فر، نویسندهٔ معاصر گیلانی در قلمرو رمان و داستان کوتاه شناخته ‌شده‌است. اهتمام فرهنگ‌فر به پالایش جامعه از فاصلهٔ طبقاتی، عقب‌ماندگی‌های فرهنگی و ضرورت برخورداری از حقوق مدنی، موجب شد ...  بیشتر حسن فرهنگ‌فر، نویسندهٔ معاصر گیلانی در قلمرو رمان و داستان کوتاه شناخته ‌شده‌است. اهتمام فرهنگ‌فر به پالایش جامعه از فاصلهٔ طبقاتی، عقب‌ماندگی‌های فرهنگی و ضرورت برخورداری از حقوق مدنی، موجب شد تا با تلفیقی از دیدگاه رئالیسم و رئالیسم وهمی، واقعیت‌های اجتماعی را سوژهٔ داستان‌هایش سازد و ساختار آن‌ها را بر تقابل‌های دوگانه بنا نهد. با توجه به ابعاد و ویژگی‌های تقابل‌های دوگانه در نظریهٔ ساختارگرایی آثار ادبی را می‌توان براساس آن تحلیل کرد. در این پژوهش، تقابل‌‌های دوگانه در داستان‌های فرهنگ‌فر به: 1) شخصیتی و اندیشگی ۲) مکانی ۳) زمانی ۴) نشانه‌ای‌ـ واژگانی، تقسیم‌شده و نقش نگاه رئالیستی و رئالیستی وهمی فرهنگ‌فر در شکل‌گیری آن‌ها در دو مجموعهٔ دلواپسِ ‌ِکهرم و دگمه‌های بی‌رنگ، به روش توصیفی- تحلیلی واکاوی شده‌است. براساس نتایج تحقیق، مکان و زمان و سنّت‌های قراردادی تعیین‌کنندهٔ صورت‌بندی اخلاق فردی در داستان‌های رئالیستی و رئالیسم وهمی فرهنگ‌فر بوده، تقابل‌ شخصیتی بیش از تقابل‌های دیگر در آن‌ها برجستگی دارد. یکی از دلایل آن، ورود نویسنده به جزئیات و توصیف روانکاوانهٔ جهان درون و بیرون شخصیت‌هاست. چون رئالیسم وهمی بین دو امر سرگردان است، قابلیت بیشتری برای خلق تقابل‌های دوگانه دارد. در این داستان‌ها ماهیّت تقابل شخصیتی به‌گونه‌ای است که تقابل‌های مکانی، زمانی و نشانه‌ای را در خود پدیدار می‌گرداند تا زمینه‌های بروز و ظهور رخدادهای رئالیستی و رئالیسم وهمی را مهیا سازد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.08 M

خلقت آدم در اسطوه آفرینش مانوی(بررسی فصل 64 کفالای قبطی نسخه برلین)

محمود جعفری دهقی؛ سمیه مشایخ

دوره 1، 7و8 ، اسفند 1390، ، صفحه 121-132

چکیده

  چکیده: ازجمله کتب بسیار مهم و کلیدی در زمینه­ی مانویت، کتاب کفالایا است که در اصل به زبان قبطی نوشته شده­است. مسیحیان شمال آفریقا که به این دین جدید گرویده­ بودند، این کتاب را به زبان قبطی و به  ...  بیشتر چکیده: ازجمله کتب بسیار مهم و کلیدی در زمینه­ی مانویت، کتاب کفالایا است که در اصل به زبان قبطی نوشته شده­است. مسیحیان شمال آفریقا که به این دین جدید گرویده­ بودند، این کتاب را به زبان قبطی و به  نوعی از زبان مانی حیّ، که در این کتاب با عناوینی چون «فرستاده» و «پیامبر» از او یاد می­شود، نوشته­اند. هرفصل، جلسات وعظ مسیح را می­ماند؛ که شاگردان از او چیزی را می­پرسند و پاسخ را از پیامبر خود دریافت می­کنند. خلقت همواره نقطه عطف و لحظه­ی آغاز هر چیزی است. خلقت بشر همواره بخش افسون کننده و جذاب ادیان به شمار می­آید، به ویژه در مانویت که برگرفته از افکار تلفیقی ِ بودایی، مسیحی و گنوسی است. داستان آفرینش آدم، به صورت دقیق تنها در فصل 64 کفالایای قبطی عنوان شده. چنین بیان می­شود که آدم را در سه چیز برتر و بهتر از سایر موجودات مرکّب در آسمان و زمین می­دانند و اینکه دیوان به خاطر هفت ویژگی­اش او را به وجود آوردند. از این رو از لحاظ اسطوره­شناسی و تحقیق در این زمینه، این فصل حائز اهمیت است.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 337.35 K

رمانتیسم اجتماعی در شعر پروین اعتصامی

قدسیه رضوانیان؛ مریم محمودی

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1392، ، صفحه 95-114

چکیده

  پروین اعتصامی از شاعران برجستة ایران در عصر مشروطه و رضاشاه است که با تکیه بر میراث ادبیّات کلاسیک فارسی، اشعار‌ی با مضامین اخلاقی و درون‌مایه‌های نو‌ظهور سیاسی و اجتماعی در حوزة ادبیّات رمانتیک پدید ...  بیشتر پروین اعتصامی از شاعران برجستة ایران در عصر مشروطه و رضاشاه است که با تکیه بر میراث ادبیّات کلاسیک فارسی، اشعار‌ی با مضامین اخلاقی و درون‌مایه‌های نو‌ظهور سیاسی و اجتماعی در حوزة ادبیّات رمانتیک پدید آورد.مکتب رمانتیسم، در پی تغییر ساختار سیاسی ـ اجتماعی کشورهای غربی در سدة هجدهم و افول کلاسیسیسم، تحت تأثیر اندیشه‌های روشنفکران عصر جدید اروپایی شکل گرفت و سپس در دیگر نقاط جهان و البتّه متناسب با فضاهای جدید، صورت‌بندی‌های تازه گرفت. در ایران عصر مشروطه نیز، در پی تحوّلات و تغییر ساختار سیاسی و تا حدّی اجتماعی ایران، ادبیّات و به‌‌ویژه شعر به عنوان مهمّ‌‌ترین رسانة فرهنگی، از این رخداد متأثّر شد. این اثرگذاری در شعر پروین، بیشتر به صورت انتقاد از بی‌عدالتی‌های موجود، احیای حقوق مظلومان و تهی‌دستان، مساوات‌طلبی، توجّه به وضع زنان، نقد سیاسی و... با زبانی نمادین ـ رمانتیک و تعلیمی دیده می‌شود. این پژوهش، به شیوة تحلیلی، به بررسی تأثیر مکتب رمانتیسم بر شعر پروین اعتصامی می‌پردازد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 350.91 K

انواع نمود واژگانی در افعال فارسی

زهر ابوالحسنی چیمه

دوره 1، شماره 6 ، مرداد 1390، ، صفحه 101-120

چکیده

  مقاله حاضر نگاهی است به نمود واژگانی (Lexical aspect) و انواع آن که به‌صورت مشخصة معنایی در فعل موجود است و روند انجام فعل را از لحاظ استمرار، تکرار، تداوم و غیره نشان میدهد. اگرچه نمود مقوله‌ای مستقل در تصریف ...  بیشتر مقاله حاضر نگاهی است به نمود واژگانی (Lexical aspect) و انواع آن که به‌صورت مشخصة معنایی در فعل موجود است و روند انجام فعل را از لحاظ استمرار، تکرار، تداوم و غیره نشان میدهد. اگرچه نمود مقوله‌ای مستقل در تصریف فعل بشمار می‌آید، امّا بازتاب نحوی حاصل از آن تنها به نمود دستوری مربوط نمیشود بلکه نمود واژگانی را نیز دربر میگیرد. در این مقاله نمود واژگانی از نمود دستوری جدا و متمایز شده و انواع آن مورد تحلیل قرار میگیرد. نمود واژگانی در کلّ به دو نمود «ایستا» (مانند ارزیدن) و «پویا» قابل تفکیک است. افعال پویا به دو گروه «لحظه‌ای» و «تداومی» تقسیم میشوند. افعال لحظه‌ای خود در دو نمود «لحظه‌ای- کوتاه» و «تداومی» تقسیم میشوند. افعال لحظه‌ای خود در دو نمد «لحظه‌ای- کوتاه» (مانند سرفه کردن) و «فرایندی- لحظه‌ای» قابل شناسایی است که نوع اخیر به نوبة خود به دو نوع «فرایندی- لحظه‌ای- ایستا» (مانند نشستن) و «فرایندی- لحظه‌ای- پایانی» (مانند به دنیا آمدن) تقسیم میشود. افعال تداومی نیز در دو گونة «نهایت‌پذیر» (مانند گفتن) و «نهایت‌ناپذیر» (مانند صحبت کردن) یافت میشوند. نمود واژگانی در ترکیب با نمود دستوری ارزشهای نمودی گوناگون امّا منظمی را بدست میدهد که بدون در نظر گرفتن آن، این ارزشها به بی‌قاعدگی و بی‌نظمی تعبیر خواهد شد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 4.46 M

شگردهای طنزآفرینی خاقانی

محمّدرضا ترکی؛ موسی دامن‌کش

دوره 3، شماره 1 ، شهریور 1392، ، صفحه 111-130

چکیده

  در پژوهش حاضر، با رویکرد طنز سنّتی و با توجه به تلقّی قدما از مفهوم طنز، به سراغ آثار خاقانی ـ به‌خصوص دیوان او ـ رفته‌ایم. ابتدا در مبحثی کلّی، نظر وی و چگونگی برخوردش را با این مقوله مطرح کرده‌ایم. مبحث ...  بیشتر در پژوهش حاضر، با رویکرد طنز سنّتی و با توجه به تلقّی قدما از مفهوم طنز، به سراغ آثار خاقانی ـ به‌خصوص دیوان او ـ رفته‌ایم. ابتدا در مبحثی کلّی، نظر وی و چگونگی برخوردش را با این مقوله مطرح کرده‌ایم. مبحث اصلی‏‏، شگردهای طنزآفرینی خاقانی است؛ زیرا او برای ایجاد طنز، با توجّه به فضایی که پیش رو دارد و نیز به منظور استواری سخن، از شیوه‌‌ها و شگردهای ویژه‌‌ای استفاده می‌‌کند؛ این نکته در نمونه‌‌های بررسی‌شده، کاملاً آشکار است. ما هر کدام از این شگردها را نشان داده‌‌ایم و با توجّه به میزان اهمّیّت و میزان کاربردشان به آنها پرداخته‌‌ایم. ازآنجاکه امکان بررسی جداگانه و مفصّل نمونه‌های مختلف وجود ندارد، در بیشتر اشعار مورد نظر، به ذکر یک یا چند بیت، بسنده شده است

---

• مشاهده مقاله

تحلیل داستان کوتاه «درخت» اثر گلی ترقّی از دیدگاه روایت‌‌شناسی بلاغی

محمد راغب

دوره 4، شماره 1 ، شهریور 1393، ، صفحه 113-132

چکیده

  در این مقاله، ابتدا مختصری دربارۀ پیشینۀ روایت‌‌شناسی بلاغی مطرح و اصطلاحات مهمّ نویسندۀ ضمنی، انواع مخاطبان، راوی نامعتبر، تنش، ناپایداری و ... از دیدگاه سه نسل از نظریه‌‌پردازان بلاغی تعریف شده ...  بیشتر در این مقاله، ابتدا مختصری دربارۀ پیشینۀ روایت‌‌شناسی بلاغی مطرح و اصطلاحات مهمّ نویسندۀ ضمنی، انواع مخاطبان، راوی نامعتبر، تنش، ناپایداری و ... از دیدگاه سه نسل از نظریه‌‌پردازان بلاغی تعریف شده است. سپس داستان کوتاه «درخت» اثر گلی ترقّی از مجموعۀ من هم چه‌‌گوارا هستم بازخوانی و تفسیر شده است. موضوع اصلی داستان، چرخۀ سوءاستفاده است که هر یک از شخصیّت‌ها به نوعی در آن دخیل هستند. هر یک از گروه‌های مختلف مخاطبان، دیدگاه‌های ویژه‌‌ای دربارۀ این شخصیّت‌ها دارند و با برخی از آنها همدلی می‌‌کنند. هدف اصلی، بررسی تفاوت‌های خوانش و چگونگی گسترش پی‌رنگ از دیدگاه مخاطبان مختلف است. مضمون «درخت: جاودانگی و پوسیدگی»، بنیاد داستان را شکل می‌‌دهد و با قرار گرفتن شخصیّت‌ها در جای‌گشت‌های متنوع، خوانش‌های متفاوتی ممکن می‌‌شود.    

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 367.63 K

مطالعه‌ی تصویر دهه‌ی بیست جنوب ایران در رمان همسایه‌ها

علی افضلی؛ زینب قاسمی اصل

دوره 5، شماره 2 ، اسفند 1394، ، صفحه 113-133

چکیده

   یکی از مسائلی که در خوانش یک اثر ادبی مورد توجه قرار می­گیرد، بررسی نحوه بازخورد تصویر اجتماع و روابط مختلف موجود در جامعه در دنیای تخیل نویسنده است. آن­چه در ذهن نویسنده می‏گذرد بی‏تردید از ...  بیشتر  یکی از مسائلی که در خوانش یک اثر ادبی مورد توجه قرار می­گیرد، بررسی نحوه بازخورد تصویر اجتماع و روابط مختلف موجود در جامعه در دنیای تخیل نویسنده است. آن­چه در ذهن نویسنده می‏گذرد بی‏تردید از برداشت‏ها، قضاوت‏ها و احتمالا ایدئولوژی‏های سیاسی اجتماعی زمان او خالی نیست. احمد محمود، نویسندة نام آشنای خطة جنوب، در رمان همسایه­ها با نگاه واقع­گرایانة خود توانسته است با نشان دادن مراحل رشد و تکوین یک نوجوان بر گسترة روزگار ملی شدن صنعت نفت و دورة فعالیت­های حزبی، دغدغه­های نسلی را عیان کند. آشنایی همه جانبة نویسنده با اقلیم و فضای روزگار داستان، خلق زبان و توصیفات قوی، شخصیت­های ملموس و دوست داشتنی، روایت خطی و پرکشش، نمایش واقعی و باورپذیر از فرهنگ و عقاید و گرفتاری­های مردم و ارائة تصویری صادقانه از وقایع سیاسی دورة ملی شدن صنعت نفت، از مهم­ترین شاخصه­های این اثر است. «خالد» در رمان همسایه­ها در حقیقت نماد ملتی است که روزگاری طولانی گرفتار استعمار بیگانه بوده و حقوق خویش را نشناخته است، اما سرانجام به آن مرحله از شناخت می­رسد که  در راه ملی­گرایی حقیقی خود،  با جهل، فقر و ظلم مبارزه می­کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 460.39 K

بررسی رابطة حالات و مقامات عرفانی با شگردهای بلاغی

علیرضا فولادی؛ عباس شاه علی رامشه

دوره 6، شماره 2 ، اسفند 1395، ، صفحه 113-131

چکیده

  زبان عارف تنها دریچه‌ای است که از طریق آن می‌توان از فراسوی قرن‌ها به دنیای پیچیدة ذهن و ضمیر او راه بُرد. همة تجربه‌های عرفا، خود را در شعر و نثر ایشان آینگی می‌کنند، هرچه تجربه‌های عرفانی عرفا از ...  بیشتر زبان عارف تنها دریچه‌ای است که از طریق آن می‌توان از فراسوی قرن‌ها به دنیای پیچیدة ذهن و ضمیر او راه بُرد. همة تجربه‌های عرفا، خود را در شعر و نثر ایشان آینگی می‌کنند، هرچه تجربه‌های عرفانی عرفا از علم‌الیقین به­سوی عین‌الیقین و حق‌الیقین پیچیده‌تر می‌شود، زبان بلاغی آنها نیز از تشبیه به سوی استعاره و نماد و تناقض، رمزگون می‌شود. ما در این نوشتار، با تبیین مبانی نظری مقامات هفت‌گانه و حالات ده‌گانة عرفانی از کتب صوفیه و برشمردن عوامل مؤثر در کیفیّت گفتار عارف، یعنی «حالت صحو یا سُکر»، «نوع حال و مقام عارف»، «گوینده و مخاطب»، «قصدِ عارف برای تعلیم یا تجربی­بودن آن» و «ساختار طبیعی زبان» به دسته‌بندی بلاغی دیگری از گزاره‌های عرفانی دست زده‌ایم. به­طورکلی در مواردی قصد عارف تعلیم است و لذا بیانش «تشبیه و تمثیل­محور» و برخی احوالِ عاشق و معشوق، شهودمحور و به­تبع آن، بیان «استعاره محور» است؛ در مواردی مقامات و اطوار متقابلِ عاشق و معشوق، رفتارمحور و به­تبع آن، بیان «کنایه محور» می­شود و در برخی حالات و مقامات، کلام حاصل بی‌خویشی و فناست و لذا «تناقض‎گونه و رمزمحور» است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 308.03 K

بررسی ناپایداری معماری دورة غزنوی با تکیه بر تاریخ بیهقی

میترا گلچین؛ امیرحسین هاشمی

دوره 6، شماره 1 ، خرداد 1395، ، صفحه 113-132

چکیده

  هرچه در تاریخ معماری به عقب می‌رویم، مستندات کالبدی کمتر می‌شوند؛ سقف‌ها فرو می‌ریزند، دیوارها محو و شالوده‌ها طعمة گذشت روزگار می‌شوند. هرچند از موجودیت مادّی بعضی از بناها اثری به­جانمی‌ماند، ...  بیشتر هرچه در تاریخ معماری به عقب می‌رویم، مستندات کالبدی کمتر می‌شوند؛ سقف‌ها فرو می‌ریزند، دیوارها محو و شالوده‌ها طعمة گذشت روزگار می‌شوند. هرچند از موجودیت مادّی بعضی از بناها اثری به­جانمی‌ماند، این بناها به‌کلی نابود نمی‌شوند و در مستندات مکتوب پایدار می­مانند. از دوره‌های تاریخ معماری ایران که امروز آثار بسیارکمی از آن باقی مانده است، دورة غزنویان است؛ باوجوداین، مستندات مکتوب بسیاری از این دوره به دست ما رسیده است که می‌تواند تا حدی کمبود داده‌های فیزیکی را جبران کند؛ مانند دیوان‌ شاعران، سفرنامه‌ها و تاریخ‌نگاری‌ها. دراین­میان، تاریخ بیهقی نوشتة ابوالفضل بیهقی به­دلیل شیوة منحصربه‌فرد تاریخ‌نگاری‌ آن و همچنین ویژگی‌های ادبی ارزشمند، اهمیت ویژه‌ای دارد. پرسش مهمی که دربارة معماری عصر غزنوی مطرح می­شود این است که چرا از دوره‌های قبل و بعد از غزنویان آثار معماری زیادی باقی مانده است، امّا آثار این دورة مهم تاریخی از صفحة روزگار محو شده‌اند؟ مقالة پیشِ‌رو با بررسی نکته‌های زبانی و ادبی در تاریخ بیهقی و مقایسة آنها با کاربردهای مشابه در فارسی معاصر، به دنبال پاسخ این پرسش است که آیا می‌توان در متن تاریخ بیهقی شواهدی یافت که پایدارنماندن این بناها را توجیه کند؟

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 347.71 K

خاقانی و ایماژیسم

سید جواد مرتضایی؛ سید محسن حسینی وردنجانی

دوره 7، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 113-131

چکیده

  مکتب ایماژیسم، یکی از مکاتب ادبی است که در ادب فارسی هم ظهور قابل­توجهی دارد. تاکنون پژوهشگران علاوه بر ادب معاصر فارسی، در شعر سبک هندی نیز نمودهایی از ایماژیسم فارسی ارائه کرده­اند. ما در این پژوهش ...  بیشتر مکتب ایماژیسم، یکی از مکاتب ادبی است که در ادب فارسی هم ظهور قابل­توجهی دارد. تاکنون پژوهشگران علاوه بر ادب معاصر فارسی، در شعر سبک هندی نیز نمودهایی از ایماژیسم فارسی ارائه کرده­اند. ما در این پژوهش به همانندی­های موجود میان شعر خاقانی و مکتب ایماژیسم اشاره می­کنیم؛ یعنی مجموعه­ مؤلفه­هایی که باعث می­شود شعر خاقانی به­عنوان یک شاعر ایماژیست موردتوجه قرارگیرد و باتوجه­به بنیادی­ترین اصل شعر ایماژیستی، یعنی تصویر به­مثابۀ رنگ اصلی شعر، شعر خاقانی را بررسی می­کنیم و نشان می­­دهیم که در میان تمام امکانات شعری، دغدغۀ اصلی خاقانی، همانند ایماژیست­ها، تصویر (ایماژ) است. او اغلب امکانات شعری خود را درجهت آفرینش تصویر به­کارمی­گیرد و با شگردهای متنوع تصویرگری، تصویر را به مثابۀ رنگ اصلی شعر خود قرارمی­دهد. ضمن اینکه برخی از اشکالات عمدة شعر ایماژیستی مانند نبود عاطفة انسانی و عدم­امکان سرایش شعر بلند و روایی، در شعر خاقانی وجود ندارد. باتوجه­به این ویژگی­ها، می­توان شعر خاقانی را به­عنوان نمونة پیشتاز و برتر شعر ایماژیستی در ادب کلاسیک فارسی معرفی کرد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 592.09 K

قصیده‌ای از ابوالمعالی نصراالله منشی

امید سُروری

دوره 4، شماره 2 ، اسفند 1393، ، صفحه 115-124

چکیده

  از زندگی ابوالمعالی نصراالله منشی و آثارش اطّلاع زیادی به دست ما نرسیده و یگانه اثر شناخته‌شده‌اش ترجمۀ کلیله و دمنه است. امّا وی علاوه بر این کتاب، شعر نیز می‌سروده و در لباب‌الالباب سه رباعی از او ...  بیشتر از زندگی ابوالمعالی نصراالله منشی و آثارش اطّلاع زیادی به دست ما نرسیده و یگانه اثر شناخته‌شده‌اش ترجمۀ کلیله و دمنه است. امّا وی علاوه بر این کتاب، شعر نیز می‌سروده و در لباب‌الالباب سه رباعی از او آمده است. همچنین در ترجمۀ کلیله و دمنه، دو بیت از قصیدۀ عربیِ وی که در مدح بهرامشاه بوده، دیده می‌شود که مدرک دیگری بر سعی او در شاعری است؛ ولی در منابع دیگر، تا کنون شعری از نصراالله منشی گزارش نشده است. در مقالۀ حاضر، بر اساس مدرکی تازه، قصیده‌ای از وی معرّفی می‌شود که پیش از این به غلط به چهار نفر دیگر نسبت داده شده است.   واژه‌های کلیدی: نصراالله منشی، منوچهری دامغانی، برهانی سمرقندی، امیر معزّی، حسن متکلّم، سفینۀ ترمذ.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 180.43 K

«ادبیّات کودک و نوجوان فارسی» مادّه‌ای برای آموزش زبان فارسی به فارسی‌آموزان غیرفارسی‌زبان بزرگسال: طرح مسئله، چرایی و چگونگی

مریم شریف نسب؛ محسن ذکاء اسدی

دوره 8، شماره 1 ، شهریور 1397، ، صفحه 115-134

چکیده

  فارسی‌آموزان را می‌توان از جنبه‌های مختلفی طبقه‌بندی کرد: ملیّت، زبان مادری، یک یا چندزبانه­بودن و از جنبة سنی که به سه گروه کودک، نوجوان و بزرگسال تقسیم می­شوند. برنامة فارسی‌آموزی هرکدام از ...  بیشتر فارسی‌آموزان را می‌توان از جنبه‌های مختلفی طبقه‌بندی کرد: ملیّت، زبان مادری، یک یا چندزبانه­بودن و از جنبة سنی که به سه گروه کودک، نوجوان و بزرگسال تقسیم می­شوند. برنامة فارسی‌آموزی هرکدام از این گروه‌ها مشابهت‌ها و تفاوت‌هایی با گروه‌های دیگر دارد. در نوشتار حاضر فارسی‌آموزان غیرفارسی‌زبان به دو دستة 1. بزرگسال و 2. کودک و نوجوان تقسیم‌ شده‌اند. ادبیّات کودک و نوجوان در اصل برای مخاطب کودک و نوجوان تولید می‌شود، امّا پژوهش حاضر در بخش نخست به دنبال پاسخ به این پرسش است که آیا ادبیّات کودک ونوجوان فارسی، مادّة آموزشی مناسبی برای آموزش زبان فارسی به بزرگسالان غیرفارسی‌زبان هم است یا نه؟ و پس از بیان استدلال‌هایی برای پاسخ به این پرسش، در پی آن است که تبیین کند چه گونه‌هایی از ادبیّات کودک و نوجوان فارسی برای چه گروهی از فارسی‌آموزانبزرگسال غیر‌‌‌فارسی‌زبان مناسب است. روش پژوهش حاضر، روشی استدلالی است و تلاش شده است از استدلال استقرایی برای پاسخ به پرسش‌های پژوهش استفاده شود؛ زیرا نگارنده نظریه و فرضیه‌ای برای استفاده از آن به­عنوان چارچوب نظری پژوهش نیافت. براساس پیشینۀ پژوهش، پاسخ­دادن به پرسش‌های پژوهش با روش استدلالی جنبۀ نوآورانه دارد. در پژوهش حاضر اثبات می‌شود که براساس مبانی آموزشی و ادبی، داستان کودک مادّۀ مناسبی برای آموزش زبان فارسی به فارسی‌آموزان غیرفارسی‌زبان بزرگسال است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 564.96 K

بازجستِ شاخة گمشدة شجرة تصوّف نقشبندی ماوراءالنّهر در سده‌های 12 و 13 هجری

یلدا آزرمی؛ نجف جوکار

دوره 7، شماره 2 ، اسفند 1396، ، صفحه 117-131

چکیده

  طریقت صوفیانة «نقشبندیه» به بنیادگذاری بهاءالدّین نقشبند که از دل جریان تصوّف خواجگان در ماوراءالنّهر سربرآورد، در سیر تحوّل و تطوّر خود با عبور از مرزهای جغرافیاییِ مولد و منشأ خود و با ایجاد ...  بیشتر طریقت صوفیانة «نقشبندیه» به بنیادگذاری بهاءالدّین نقشبند که از دل جریان تصوّف خواجگان در ماوراءالنّهر سربرآورد، در سیر تحوّل و تطوّر خود با عبور از مرزهای جغرافیاییِ مولد و منشأ خود و با ایجاد رابطه با نهاد قدرت و ورود در عرصة سیاست، توانست به یکی از ماناترین و مؤثرترین سلاسل صوفیّه و جریان­های دینی آسیای مرکزی بدل شود؛ اگرچه تصوّف نقشبندیه، طریقتی ایرانی محسوب می­شود، پژوهش‌های علمی ناچیزی در ایران دربارة آن انجام یافته است؛ بنابراین، ضرورت و اهمیّت توجّه به پیشینة فرهنگی حوزة ماوراءالنّهر به‌عنوان بخشی از ایران کهن، ریشه­شناسی سیر عرفان و تصوّف در منطقه و بررسی سیر ظهور و تطوّر نقشبندیه موجب شده است تا در این مقاله با استفاده از منابع اسنادی و با شیوة تاریخ‌نگارانه و موردپژوهانه و با بهره­گیری ازیگانه نسخة خطی تحفةالرّسول و فرید المکتوبات، نوشتة میراحمد کشّی، از صوفیان تصوّف نقشبندی ماوراءالنّهر، به بازجست شاخه‌ای کوچک و گمشده از تصوّف نقشبندی در دیار فرارودان پرداخته شود. فرضیة این پژوهش بر آن است که با شناسایی برخی از شخصیّت­ها و آثار و رساله­ای کمتر شناخته‌شده­ از طریقت نقشبندی، به ترسیم شاخه­ای فرعی از شجره­نامة سلسلة پرگروندة نقشبندیه دست یابد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 833.9 K

تحلیل عملکرد شگردهای ادبی در داستان کوتاه «گرگ» اثر هوشنگ گلشیری

سیروس امیری؛ بهمن فلاح

دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 117-132

چکیده

  این مقاله خوانشی صورت‌گرایانه از داستان کوتاه «گرگ» از مجموعۀ نمازخانۀ کوچک من، اثر هوشنگ گلشیری ارائه می­‌دهد. بخش­‌های آغازین مقاله به ‌مرورِ برخی از اصول مبنایی مکتب فرمالیسم روسی می­‌پردازد. ...  بیشتر این مقاله خوانشی صورت‌گرایانه از داستان کوتاه «گرگ» از مجموعۀ نمازخانۀ کوچک من، اثر هوشنگ گلشیری ارائه می­‌دهد. بخش­‌های آغازین مقاله به ‌مرورِ برخی از اصول مبنایی مکتب فرمالیسم روسی می­‌پردازد. در همین بخش­‌ها، با مروری بر آرای گلشیری دربارۀ فرم در ادبیّات، ضمن تأکید بر تأثیرپذیری او از صورتگرایان روسی و نهضت رمان نو در فرانسه، کوشیده‌­ایم تا مبنای نظری خوانش پیشرو از داستان «گرگ» را نیز تبیین کنیم. در واقع، در این پژوهش نویسندگان کوشیده­‌اند تا اثر گلشیری را براساس نوشته­‌های نظری خود او دربارۀ فرم در ادبیّات داستانی بررسی کنند. می‌­توان گفت بررسی شگردهای ادبی در داستان «گرگ»، درک روشنی از آثار نظری گلشیری به‌دست‌می‌­دهد. پژوهش حاضر نشان می‌­دهد که گلشیری با استفاده از شگردهایی چون انتخاب راوی اوّل شخص فرعی، درهم‌ریختن زمان وقوع حوادث، استفاده از باور عمومی و شایعه، ارائۀ روایت به‌صورت تکّه­‌های مجزّا، استفاده از روایت­‌های متناقض و بهره‌­گیری از زبانی نامتعارف و پر سکته، به ابهامی ساختاری و هدفمند دست یافته که غایت آن آشنایی‌­زدایی است؛ به‌عبارت‌دیگر، شگردهای نامبرده تا اندازۀ زیادی از خاصیتِ «ارجاعیِ» زبان متن کاسته و ضمن «برجسته»‌کردن مؤلّفه‌­های شکلی، متن را به سطحی از «ادبیّت» رسانده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 453.95 K

واکاوی اندیشه های فراماسونی آخوند زاده با تکیه بر نمایشنامه مسیو ژوردان

خدایار صائب

دوره 5، شماره 1 ، خرداد 1394، ، صفحه 121-140

چکیده

  در مقالة حاضر، با بررسی گرایش میرزا فتحعلی آخوندزادهبه انجمن فراماسونری و ارتباطش با اعضای فراموش­خانة ملکم­خان، به نمایشنامه­نویسی او از منظر این ارتباط پرداخته­ایم. در این پژوهش ابتدا گرایش ...  بیشتر در مقالة حاضر، با بررسی گرایش میرزا فتحعلی آخوندزادهبه انجمن فراماسونری و ارتباطش با اعضای فراموش­خانة ملکم­خان، به نمایشنامه­نویسی او از منظر این ارتباط پرداخته­ایم. در این پژوهش ابتدا گرایش آخوندزاده به محافل فراماسونری در تفلیس و ارتباط او با فراموش­خانة ملکم­خان اثبات و به مؤلفه­های فکری مشترک او با فراموش­خانة ملکم­خان و اعضای آن اشاره و سپس جایگاهِ نمایشنامه در اندیشة آخوندزاده تبیین شده­است. همچنین نشان داده­­ایم چگونه انتخاب قالب نمایشنامه از جانب آخوندزاده، در هماهنگی و سازگاری با گرایش­های فراماسونری او بوده ­است. در همین زمینه نمایشنامة «حکایت مسیو ژوردان، حکیم نباتات و درویش مُستعلی­شاه مشهور به جادوگر» تحلیل و بازتاب  اندیشه­های فراماسونری در آن نشان داده ­شده­ است.در این نمایشنامه مسیوژوردان، نمایندة         بینش ­عقلانی­ای است که باب میل آخوندزاده و همفکرانش در فراموش­خانه بود. شهبازبیگ هم که جوانی اهل دانش و شیفتة رفتن به فرنگ است، نمونه­ای از تحصیل­کردگان زمان آخوندزاده است که خواهان بهره­گیری از علوم فرنگ هستند. در مقابل این جبهه، درویش مستعلی­شاه و شخصیت­های زن داستان قراردارند که جهان توسعه نیافته و دور از عقلانیت را نمایندگی می­کنند و از نظر آخوندزاده وجه بارز فرهنگ شرق هستند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 454.93 K

بررسی صحّت انتساب خوان‌الاخوان به ناصرخسرو قبادیانی

احسان رئیسی

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1397، ، صفحه 121-139

چکیده

  حکیم ناصرخسرو قبادیانی مروزی از شاعران و نویسندگان بزرگ فارسی در سدۀ چهارم و پنجم هجری است. از ناصرخسرو آثار نثر و نظمی برجای­مانده که همۀ آنها را برای ترویج و نشر تعالیم و عقاید اسماعیلیّه نگاشته است. ...  بیشتر حکیم ناصرخسرو قبادیانی مروزی از شاعران و نویسندگان بزرگ فارسی در سدۀ چهارم و پنجم هجری است. از ناصرخسرو آثار نثر و نظمی برجای­مانده که همۀ آنها را برای ترویج و نشر تعالیم و عقاید اسماعیلیّه نگاشته است. به دلیل اینکه در گذر زمان آثار بسیاری به اشتباه به ناصرخسرو انتساب یافته، در صحّت انتساب بعضی از آثار مسلّم او نیز در سدۀ اخیر تردیدهایی راه یافته است. یکی از این آثار، خوان‌الاخوان است که در آن در صد بخش (صف) دیدگاه­های متنوّع و متعدّدی از اسماعیلیّه بیان شده است. این پژوهش با استفاده از دو روش: الف. تبیین شیوۀ علمی ناصرخسرو در تدوین آثار و ب. مقایسۀ خوان‌الاخوان با دیگر آثار منثور ناصرخسرو با تکنیک­های 1. مشابه­یابی از طریق متن‌کاوی با استفاده از تکنیک Bag of Word و معیار Cosine؛ 2. بررسی ویژگی­های سبکی و زبانی خوان‌الاخوان و3. بررسی ساختار خوان‌الاخوان ثابت کرده است که گرچه بخش مهمی از خوان‌الاخوان (سی و هشت صف از صد صف) ترجمۀ ینابیع ابویعقوب سجستانی است و در واقع محتوا و مطالب این بخش­ها از ابویعقوب سجستانی است، ولی باتوجّه­به نشانه‌های زبانی و سبکی خوان­الاخوان این اثر از قلم ناصرخسرو تراویده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 712.83 K

ساختار ارتباطی انواع مکالمه در تذکره‌‌الاولیاء

پارسا یعقوبی جنبه‌سرایی؛ فاتح احمدپناه

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1399، ، صفحه 121-146

چکیده

  تذکره‌های عرفانی بنا به ماهیّت مکتوب خود تابع محدودیّت‌های نظام نوشتاری­اند؛ منتها مکالمه­های مندرج در آن‌ها، از منظر روابط میان مشارکان گفت‌وگو؛ اعم از نوبت­گیری­ها، لحن، توالی و غیره، از ...  بیشتر تذکره‌های عرفانی بنا به ماهیّت مکتوب خود تابع محدودیّت‌های نظام نوشتاری­اند؛ منتها مکالمه­های مندرج در آن‌ها، از منظر روابط میان مشارکان گفت‌وگو؛ اعم از نوبت­گیری­ها، لحن، توالی و غیره، از قواعد ارتباطات شفاهی پیروی می‌کند و حاوی افزوده­های دلالتیِ ضمنی­ای هستند که کشف یا برساخت آن‌ها از جانب خواننده در گرو توصیف و تفسیر آن‌ها به کمک قواعد تحلیل مکالمه است. تذکرة­الاولیاء عطّار تقریباً شاخص­ترین تذکرة عرفانی در فرهنگ ایرانی- اسلامی است که با منطق مذکور سامان یافته است؛ لیکن در خوانش­های مکرّر و متفاوتی که از آن شده، دلالت­های مذکور مغفول مانده است؛ از این‌ رو در نوشتار حاضر پس از مشخص‌کردن چهار رخداد گفتاری الگو و تکرار شونده در تذکرة‌الاولیاء با تکیه بر مدل تحلیل مکالمة هایمز، موسوم به الگوی «SPEAKING»، رخدادادهای گفتاری مذکور در دو سطحِ «توصیف» و «تفسیر»، طبقه­بندی و تحلیل شده است. نتیجه نشان می­دهد به رغم مضمون­گرایی منتسب به تذکرة­الاولیاء، شیوة تولید و صورت‌بندی مکالمه­های مندرج در رخدادهای گفتاری آن، حاوی دلالت­های افزوده و ضمنی­ای است که در تقویّت یا تثبیت معنا (واقعیّتِ مفروض یا مطبوعِ مؤلّف) راوی بسیار مؤثّر بوده است. نمود این مطلب را می­توان در انتخاب موقعیّت مکالمه­ها؛ اعم از زمان و مکان، چینش مشارکان گفت‌وگو، اهداف مکالمه و ساختار فضایی تعامل، روند توالی رخدادها و شکل نوبت­دهی، منش و لحن گفتار سخن­گویان و مواردی مشابه مشاهده کرد که ضمن آشکارکردن ساختار نظام دانایی میان طبقات یا فِرَق عرفا، میزان پایبندی آن‌ها را به آن باورها نشان می­دهد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 820.98 K

تبیین و تصحیح ابیاتی از ناصرخسرو

محسن باغبانی

دوره 2، شماره 1 ، شهریور 1391، ، صفحه 122-140

چکیده

  در حوزة ادبیات، بحث اصولی «مجمل و مبیّن» با عناوینی چون تصریح و تعقید بازتاب یافته است، اما روش‌های تبیین مجملات در ادبیات، با روش‌های آن در علم اصول فرق‌های آشکار دارد، زیرا برخی برداشت‌ها ...  بیشتر در حوزة ادبیات، بحث اصولی «مجمل و مبیّن» با عناوینی چون تصریح و تعقید بازتاب یافته است، اما روش‌های تبیین مجملات در ادبیات، با روش‌های آن در علم اصول فرق‌های آشکار دارد، زیرا برخی برداشت‌ها و تبیین‌های ادبی، گاه مبتنی بر «از ظن خود یار شدن» است و قاعده و ضابطة چندان روشنی بر آن‌ها حاکم نیست. این نوشتار، به منظور معرفی یکی از روش‌های تبیین و تصحیح متون ادبی، به بررسی چند بیت مجمل از قصیده دوم ناصرخسرو پرداخته است که با مطلع "ای قبّة گردندة بی‌روزن خضرا" آغاز می‌شود. برای این کار، ابتدا با بهره‌گیری از روش «بررسی موضوعی» مفهوم این ابیات تبیین شده و سپس، با توجه به اختلاف نسخه‌ها ابیات مورد بحث تصحیح گردیده‌اند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 159.85 K

جامی و حدیث مکرّر عشق

دکتر بهاءالدین اسکندری؛ دکتر محمدرضا موحدی

دوره 1، 3-5 ، اردیبهشت 1390، ، صفحه 125-145

چکیده

  جامی با نگاهی عارفانه هستی را می‌نگرد، می‌فهمد، و تبیین می‌کند. در این تفسیر، عشق کلیدی‌ترین و محوری‌ترین مفهوم است. عشق در این نگاه، تنها نسبتی عاطفی میان دو انسان نیست- که البته این هم هست- بلکه مقوله‌ای ...  بیشتر جامی با نگاهی عارفانه هستی را می‌نگرد، می‌فهمد، و تبیین می‌کند. در این تفسیر، عشق کلیدی‌ترین و محوری‌ترین مفهوم است. عشق در این نگاه، تنها نسبتی عاطفی میان دو انسان نیست- که البته این هم هست- بلکه مقوله‌ای است گسترده و فراگیر که با آن هم می‌توان انگیزة آفرینش را فهمید و هم ارتباط متقابل پدیده‌های مختلف هستی را تبیین کرد. آنچه حق را به آفریدن می‌انگیزد، عشق اوست به خویشتن و کمالات پنهان آن و از آنجا که هستی چیزی جز تقیّدات وجود بحت حق نیست، این عشق پس از شکل‌گیری عالم کثرات در تمامی هستی نیز به صورت‌های مختلف جریان می‌یابد و به هر شکل، جلوه‌ای است از همان عشق آغازین، یعنی عشق حق به خویشتن. عشق با این گسترة وسیع خویش، هم انواعی دارد و هم مراحلی. در این مقال کوشش بر آن است که از منظر جامی به برخی عناصر اصلی هرم عشق در منظومة فکری او نگاهی بیفکنیم.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 196.45 K

ترجمه در دورة قاجار (از 1210 ق. تا پایان دورة مظفّری)

هوشنگ خسروبیگی؛ محمّد خالد فیضی

دوره 2، شماره 2 ، اسفند 1391، ، صفحه 125-146

چکیده

  بخشی از پیشینة ادبی و تاریخی ایران، در آثاری به جای مانده که حاصل ترجمه و یا اقتباس از متون مکتوب به زبان‌‌های دیگر است. این ترجمه‌‌ها را «میرزا»های مسلّط به زبان و ادبیّات فارسی انجام می‌دادند. ...  بیشتر بخشی از پیشینة ادبی و تاریخی ایران، در آثاری به جای مانده که حاصل ترجمه و یا اقتباس از متون مکتوب به زبان‌‌های دیگر است. این ترجمه‌‌ها را «میرزا»های مسلّط به زبان و ادبیّات فارسی انجام می‌دادند. سبک نگارش این آثار همان سبک نگارش دورة زمانی ترجمه است. دورة قاجاریه از مهمّ‌ترین دوره‌‌های ترجمه در تاریخ ایران از زبان فرانسوی و انگلیسی است.هدف این مقاله، بررسی و ارزیابی نقش و جایگاه ترجمه از زبان انگلیسی به زبان فارسی، در مقایسه با زبان فرانسوی، در بخشی از دورة قاجار است.در این پژوهش، ضمن بررسی تاریخ ترجمه از زبان انگلیسی به فارسی، با اتّکا به تعداد آثار ترجمه‌شده و تعداد مترجمان دارالتّرجمة ناصری، پیشی گرفتن زبان فرانسه از زبان انگلیسی نشان داده، و زمینه‌‌ها و عوامل این امر شناسایی و بررسی شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 441.17 K

سنت خاتمه‌سرایی در منظومه‌های فارسی و ساختار و محتوای آن (تا قرن هفتم)

مهدی دهرامی

دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1398، ، صفحه 125-143

چکیده

  خاتمه یکی از اجزای ساختاری اکثر منظومه‌های فارسی است که در پایان بسیاری از منظومه‌ها به­صورت مستقل یا در ادامة ابواب اصلی کتاب درج می‌شود. هدف این مقاله بررسی محتوای اختتام منظومه‌های فارسی با تأکید ...  بیشتر خاتمه یکی از اجزای ساختاری اکثر منظومه‌های فارسی است که در پایان بسیاری از منظومه‌ها به­صورت مستقل یا در ادامة ابواب اصلی کتاب درج می‌شود. هدف این مقاله بررسی محتوای اختتام منظومه‌های فارسی با تأکید بر 24 منظومه تا قرن هفتم است. این بخش در بسیاری از مجموعه‌های موردبررسی، پیوندها، ارتباط‌ها و تناسبات عمیقی با درون­مایه و فصول اصلی اثر دارد و در فهم و جایگاه آن نقش مؤثری ایفا می­کند. منظومه‌های فارسی به سه دستة فاقد خاتمه، خاتمه‌های کوتاه و خاتمه‌های مبسوط تقسیم می‌شود. از میان منظومه‌های باقی­ماندة ادبیّات دورة دری، نخستین منظومة دارای باب مستقل خاتمه، گرشاسپ‌نامة اسدی طوسی است. در خاتمة مبسوط به مواردی چون مباحث تاریخی (تاریخ و مدت سرایش)، معرفی اثر (توصیف اثر، تعداد ابیات، شیوة کار و تفسیر منظومه و امثالهم)، موضوعات اجتماعی (پند و موعظه و نکوهش و اعتراض)، مدح، مناجات و حسن ختام پرداخته می‌شود. شاعران بنا به دلایلی چون رعایت سنت ادبی، نیاز متن به پیرامتن و ایجاد فضایی برای پرداختن به مباحثی غیر از محتوای اصلی اثر و ارتقای جایگاه و اهمیّت آن، به خاتمه‌سرایی پرداخته‌اند. بستر پیرامتنِ تقریباً یکسان مقدّمه و مؤخره، تأکید برخی موضوعات چون مدح، عقاید و انگیزه‌های شاعر و تلاش در ارتقای جایگاه و مقبولیت اثر، موجب شده است برخی شاعران در محلّ ذکر برخی موضوعات، میان مقدّمه و مؤخره تفاوتی قائل نباشند و برخی مباحث چون مدح، تعلیم اخلاقیّات و ستایش اثر را در هر دو محل ذکر کنند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 530.72 K