ORIGINAL_ARTICLE
تغزل عربی متن پنهان تغزل فارسی
هیچ متنی خودبسنده نیست. هر متن در آن واحد هم بینامتنی از متون پیشین و هم بینامتنی برای متون پسین خواهد بود. بینامتنیّت ازجمله رویکردهای نوینی است که در کشف ارتباط میان متون نقش مهمی ایفا میکند. تغزل، بهعنوان مقدمة ورود به قصیده، جولانگاه هنرنمایی و بیان غنایی است. تغزل فارسی متنی خودبسنده نیست، بلکه به همان میزان که برای غزل بینامتن محسوب میشود، خود بینامتنی از متون پیشین است. مقدمات قصاید عربی یکی از بینامتنهای برجستة تغزل فارسی است. تغزل فارسی نه تنها در فرم، که در محتوا نیز از بینامتنهای شعر عرب تأثیر پذیرفته است. در این پژوهش با رویکردی ترامتنی به تغزلهای فارسی، به بازکاوی متن پنهان آن پرداختهایم. تغزلهای فارسی در دو شکل صریح و ضمنی با پیشمتن خود رابطه دارد. بیشمتن تغزل با پیشمتن خود همچنین رابطة همانگونگی و تراگونگی نیز برقرارمیکند.
https://jpl.ut.ac.ir/article_61909_4df83df2abd7935981e060f3399fa4a8.pdf
2017-02-19
1
20
10.22059/jpl.2017.61909
تغزل
ترامتنیّت
بینامتنیّت
شعر عرب
شعر فارسی
حبیب الله
عباسی
abbasiborgan@yahoo.com
1
استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه خوارزمی
AUTHOR
سید مرتضی
میرهاشمی
mirhashmi2@yahoo.com
2
دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه خوارزمی
AUTHOR
عفت
نقابی
neghabi_2007@yahoo.com
3
دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه خوارزمی
AUTHOR
زهرا
سعادتی نیا
saadatynia@yahoo.com
4
دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه خوارزمی
LEAD_AUTHOR
آلن، گراهام (1380)، بینامتنیت، ترجمة پیام یزدانجو، تهران، مرکز.
1
ابنمعتز (1995)، دیوان، شرح یوسف شکریفرحات، بیروت: دارالجیل.
2
ابنرومی (1998)، دیوان، شرح مجید طراد، بیروت، دارالجیل.
3
ابونؤاس، (1987)، دیوان، شرح ایلیا الحاوی، بیروت، دارالکتب اللبنانی.
4
احمدی، بابک (1370)، ساختار و تأویل متن، تهران، مرکز.
5
ادونیس، علی احمد سعید (1391)، پیش درآمدی بر شعر عرب، ترجمة کاظم برگنیسی، تهران، نی.
6
الحاوی، ایلیا (1960)، فن الشعر الخمری و تطوره فی الادب العربی، بیروت، دارالثقافه.
7
الکک، ویکتور (1986)، تأثیر فرهنگ عرب در اشعار منوچهری دامغانی، بیروت، دارالمشرق.
8
امرؤالقیس، (1425)، دیوان، تصحیح مصطفی عبدالشافی، بیروت، دار الکتب العلمیه.
9
امیرمعزی، محمد (1362)، کلیات دیوان، تصحیح ناصر هیّری، تهران، مرزبان.
10
ایگلتون، تری (1380)، پیش درآمدی بر نظریة ادبی، ترجمة عباس مخبر، تهران، مرکز.
11
بارت، رولان(1373)، «از اثر به متن»، ترجمة مراد فرهادپور، ارغنون، ش 4، 57- 66.
12
حمودی قیسی، نوری ( 1404)، الطبیعة فی الشعر الجاهلی، بیروت، نهضةالعربیه.
13
دودپوتا، ع.م (1382)، تأثیر شعر عربی بر تکامل شعر فارسی، ترجمة سیروس شمیسا، تهران، صدای معاصر.
14
رضایی دشتارژنه، محمود (1388)، «نقد و تحلیل قصّهای از مرزباننامه براساس رویکرد بینامتنیت»، نقد ادبی، ش 4، 31-51.
15
رودکی، ابوعبداللهجعفر ( 1373)، دیوان اشعار، شرح و توضیح منوچهر دانشپژوه، تهران، توس.
16
زرینکوب، عبدالحسین (1362)، با کاروان حلّه، چاپ پنجم، تهران، جاویدان.
17
شفیعیکدکنی، محمدرضا (1373)، صورخیال در شعر فارسی، چاپ چهارم، تهران، آگاه.
18
صدقی، حامد و علی عزیزنیا (2005)، «المقدمة الطللیة فی القصیدة العربیة الجاهلیه»، اللغة العربیة و آدابها، ش 2، 41- 66.
19
عسکری، ابوهلالالحسن (1971)، الصناعتین، بیجا، عیسی البابی الحلبی و شرکاء.
20
عطوان، حسین (1407)، مقدمة القصیدة العربیة فی العصر العباسی الاول، بیروت، دار الجیل.
21
غنیمیهلال، محمد (1373)، ادبیات تطبیقی، ترجمة سیدمرتضی آیتاللهزاده شیرازی، تهران، امیرکبیر.
22
قیروانی، ابنرشیق (1934)، العمده، تعلیقات محمدمحییالدین عبدالحمید، قاهره، حجازی.
23
کمّونی، سعدحسن (1999)، الطلل فی النص العربی، بیروت، دار المنتخب العربی.
24
محجوب، محمدجعفر ( 1378)، سبک خراسانی در شعر فارسی، چاپ سوم، تهران، فردوسی.
25
نامورمطلق، بهمن(1386)، «ترامتنیتّ مطالعةروابطیکمتن با دیگرمتنها»، پژوهشنامة علوم انسانی، ش 56، 83-98.
26
(1390)، درآمدی بر بینامتنیّت، تهران، سخن.
27
منوچهری، ابوالنجماحمد (1370)، دیوان، به کوشش سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران، زوار.
28
وحیدیانکامیار، تقی(1373)، منشأ وزن شعر فارسی، مشهد، آستان قدس رضوی.
29
وطواط، رشیدالدین محمد (1362)، حدائق السحر فی دقائق الشعر، تصحیح عباس اقبال، تهران، طهوری.
30
یلمهها، احمدرضا (1391)، « وقوف بر اطلال و دمن و گونههای آن در شعر فارسی»، ادبیّات تطبیقی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال سوم، ش 6، 317- 337.
31
یوسفآبادی، فائزه و دیگران (1391)، «ترامتنیّت در مقامات حمیدی»، پژوهشهای ادبیّات تطبیقی، ش 1، 121-139.
32
Genette, Gerard. (1997) , Palimpsestes.literature in the second degree, chana Newman and claude doubing sky, University of Nebraska Press, Lincoln NE and London.
33
ORIGINAL_ARTICLE
طرز انوری در غزلها و رباعیها، با تکیه بر ویژگیهای نحوی کلام
بسیاری از صاحبنظران انوری را در غزل مبدع طریقهای نو دانسته و او را پیشرو و آغازگر راهی خواندهاند که در عاشقانههای سعدی به اوج میرسد، امّا پژوهندگان زبان در بحث از این ابداع به مسائل نحوی کلام کمتر پرداختهاند. هدف این مقاله دستیابی به درک و دریافتی سبکشناسانه از نحو غزلیّات و رباعیهای انوری است؛ چراکه اساساً با واکاوی ویژگیهای نحوی زبان اوست که میتوان دلایل سبکسازبودن وی را توضیح داد؛ شاعری که بر نبوغی زبانی دست دارد و از رفتاری که با زبان در پیش گرفته، آگاه است. در این بررسیها خواهیم دید که بسامد فراوان وجه فعلی «گفتن» و ترکیبهای کنایی، بهکارگیری بیش از دو فعل در یک بیت، پیوستگی معنایی دو مصراع، پنهانکردن عنصر تکرار با بازیهای نحوی و بهرهگیری از امکان تنوع ساخت در زبان، از عناصر مسلط و سبکساز در غزلیّات و رباعیهای انوری است و نیز خواهیم دید که شاعر چگونه با نحوة استفاده از حروف اضافه درجهت شکلگیری فردیّت مستقل سبکی گام برمیدارد و این نخستین گام، برای نخستینبار، همان بارقهای است که این استفادة شگفت را در غزلیّات نابغهای چون سعدی شعلهور میسازد.
https://jpl.ut.ac.ir/article_61911_aab68e251451f6875a4c79fc61396233.pdf
2017-02-19
21
40
10.22059/jpl.2017.61911
انوری
نحو زبان
فعل
ترکیب کنایی
تکرار
حروف اضافه
محمدرضا
ترکی
mtorki@ut.ac.ir
1
دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران
AUTHOR
سمیه
رجبی
s.rajabi@ut.ac.ir
2
دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران
LEAD_AUTHOR
احمدی، بابک (1388)، ساختار و تأویل متن، چاپ یازدهم، تهران، مرکز.
1
احمدی گیوی، حسن و حسن انوری (1388)، دستور زبان فارسی 1، چاپ چهارم از ویرایش سوم، تهران، فاطمی.
2
انوری، علی بن محمد (1376)، دیوان انوری، به تصحیح محمّدتقی مدرس رضوی، چاپ پنجم، تهران، علمی و فرهنگی.
3
تودوروف، تزوتان (1382)، بوطیقای ساختارگرا، ترجمة محمّد نبوی، چاپ دوم، تهران، آگه.
4
جرجانی، عبدالقاهر (1368)، دلائلالاعجاز فی القرآن، ترجمة سیدمحمّد رادمنش، مشهد، آستان قدس رضوی.
5
خانلری، پرویز (1327)، تحقیق انتقادی در عروض فارسی و چگونگی تحول اوزان غزل، تهران، دانشگاه تهران.
6
زرینکوب، عبدالحسین (1382)، نقد ادبی، چاپ هفتم، تهران، امیرکبیر.
7
شفیعیکدکنی، محمّدرضا (1389)، مفلس کیمیافروش، چاپ چهارم، تهران، سخن.
8
(1370)، موسیقی شعر، چاپ سوم، تهران، آگاه.
9
شمیسا، سیروس (1375)، سبکشناسی شعر، چاپ دوم، تهران، فردوس.
10
(1385)، بیان، چاپ اول از ویرایش سوم، تهران، میترا.
11
(1376)، سیر غزل در شعر فارسی، چاپ پنجم، تهران، فردوسی.
12
شهیدی، سیدجعفر (1376)، شرح لغات و مشکلات دیوان انوری ابیوردی، چاپ دوم، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
13
صفا، ذبیحالله (1384)، تاریخ ادبیّات ایران (خلاصة جلد اول و دوم)، جلد 1، چاپ بیستوسوم، تهران، ققنوس.
14
صفوی، کوروش (1383)، از زبانشناسی به ادبیّات، جلد 1،چاپ دوم، تهران، سورة مهر.
15
ضیف، شوقی (1383)، تاریخ و تطور علوم بلاغت، به ترجمة محمّدرضا ترکی، چاپ اوّل، تهران، سمت.
16
محجوب، محمدجعفر (بی تا)، سبک خراسانی در شعر فارسی؛ بررسی مختصّات سبکی شعر فارسی از آغاز ظهور تا پایان قرن پنجم هجری، چاپ اوّل، تهران، فردوس و جامی.
17
مشرف، مریم (1386)، «نظم و ساختار در نظریة بلاغت جرجانی»، پژوهشنامة علوم انسانی، تابستان، ش 56، 403- 416.
18
وستلند، پیتر (1371)، شیوههای داستاننویسی، ترجمة محمّدحسین عباسپور تمیجانی، تهران، مینا.
19
ORIGINAL_ARTICLE
گویندگان ناشناس در نوبت ثالثه کشف الاسرار
نوبت ثالثة تفسیر کشفالاسرار مجموعهای از اقوال صوفیّه در تفسیر قرآن است. بسیاری از این سخنان به «پیر طریقت» یا عناوین کلی و نامشخص دیگر نسبت داده شدهاند. پیش از این تصور میشد که پیر طریقت، فرد مشخصی است که احتمالاً پیرِ معنویِ میبدی هم بوده است. مسجعبودن برخی از این عباراتِ منسوب به پیر طریقت هم این ظن را تقویت میکرد که این عنوان، همهجا به خواجهعبدالله انصاری برمیگردد تا آنجا که برخی به دنبال استخراج تفسیر خواجه عبدالله از میان تفسیر میبدی و تخمین حجمِ احتمالیِ آن بودهاند. بعدتر این فرضیه مطرح شد که این پیر طریقتها به فرد خاصی برنمیگردد و گویندگان مختلفی دارد. این مقاله هویّت برخی از این گویندگان مجهول را شناسایی میکند و پیشینة آن اقوال را در منابعِ پیش از میبدی پیمیگیرد. با بررسیِ آمار گویندگانِ ناشناس در نوبت سوم، فرضیة دیگری هم در این باب مطرح میشود که ممکن است اساساً بسیاری از این پیر طریقتها هیچ منبع و مرجعِ مشخصی نداشته باشند و احتمالاً خودِ میبدی این عنوان را به بسیاری از عبارتها که الگوی مشخصی هم دارند، افزوده است.
https://jpl.ut.ac.ir/article_61912_b403864b4fd0af8af6067cdd2521c5a7.pdf
2017-02-19
41
56
10.22059/jpl.2017.61912
میبدی
کشفالاسرار
نوبت سوم
اقوال ناشناس
پیر طریقت
مریم
مشرف
m.mosharraf@gmail.com
1
دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شهید بهشتی
AUTHOR
بهدخت
نژادحقیقی
behdokht.n@gmail.com
2
دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شهید بهشتی
LEAD_AUTHOR
ابونعیم، احمد (بیتا)، حلیةالاولیاء و طبقاتالأصفیاء، مجلد 10، قاهره، دار امالقراء للطباعة و النشر.
1
استادی، رضا (1375)، «ابوالفضل میبدی و تفسیر کشفالاسرار»، کیهان اندیشه، ش 65، فروردین و اردیبهشت، 167-174.
2
انصاری، خواجهعبدالله (1417)، منازلالسائرین، تصحیح و تحقیق علی شیروانی، تهران، دارالعلم.
3
(1362)، طبقاتالصوفیه، تصحیح محمدسرور مولایی، تهران، توس.
4
الجنید، ابوالقاسم (1425)، رسائل الجنید، تصحیح و تحقیق جمال رجب سیدبی، دمشق، دار اقرأ للطباعة و النشر و التوزیع.
5
(1426)، السر فی انفاس الصوفیه، تحقیق و تصحیح عبدالباری محمد داوود، قاهره، دارالجوامع الکلم.
6
حقی بروسوی، اسماعیل (بیتا)، تفسیر روحالبیان، جلد 7، بیروت، دارالفکر.
7
الخرگوشی، ابوسعدعبدالملک (1427)، تهذیبالاسرار فی اصولالتصوف، تصحیح و تحقیق امامسید محمدعلی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
8
خیاطیان، قدرتالله و یاسمن سلمانی (1390)، «بررسی مفهوم تأویلگرایی در تفاسیر عرفانی میبدی و ابن عربی»، ادیان و عرفان؛ الهیّات تطبیقی، ش 6، پاییز و زمستان، 35-50.
9
السراجالطوسی، ابونصر (1914)، اللمع فیالتصوف، تصحیح رینولد آلین نیکلسون، لیدن، مطبعه بریل.
10
سلمی، ابوعبدالرحمن (1388)،مجموعه آثار؛ بخشهایی از حقائقالتفسیر و رسائل دیگر، گردآوری نصرالله پورجوادی، جلد 2 و 3، تهران، مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
11
(1414)، تسعة کتب فى اصول التصوف و الزهد، تصحیح و تحقیق سلیمان ابراهیم آتش، الناشر للطباعة و النشر و التوزیع و الاعلان.
12
سمعانی، شهابالدیناحمد (1391)، روحالارواح فی شرح اسماءالملک الفتاح، به اهتمام و تصحیح نجیب مایل هروی، تهران، علمی و فرهنگی.
13
شفیعیکدکنی، محمدرضا (1394)، در هر گز و همیشة انسان، تهران، سخن.
14
(1392)، «ثعلبی/ میبدی»، اوراق عتیق، دفتر سوم، صص 33-51.
15
(1388)، «پیر هری غیر از خواجه عبدالله انصاری است!»، نامة بهارستان، سال دهم، دفتر 15: صص 185-192.
16
قشیری، عبدالکریم (1981)، لطایفالاشارات فی حقایق العبارات، تفسیر صوفی کامل للقرآن الکریم، به اهتمام ابراهیم بسیونی، جلد 1 و 2، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
17
(1383)، رسالة قشیریه، ترجمة ابوعلیحسن بن احمد عثمانی، با تصحیحات و استدراکات بدیعالزمان فروزانفر، تهران، علمی و فرهنگی.
18
مستملی بخاری، اسماعیل (1363)، شرح التعرف لمذهب التصوف، تصحیح و تحشیة محمد روشن، ج 3، تهران، اساطیر.
19
میبدی، رشیدالدینفضلالله (1361)، کشفالاسرار و عدﺓالابرار، تصحیح علیاصغر حکمت، تهران، امیرکبیر.
20
ORIGINAL_ARTICLE
تعامل مولوی با مخاطب در فیهمافیه و مکتوبات
هر سخن در بافتی برونمتنی پدیدار میشود که زبانشناسان نقشگرا به آن «بافت موقعیّت» میگویند و در بلاغت اسلامی آن را «اقتضای حال» نامیدهاند. در نگاه نقشگرایان، کسانی که در کنش دوسویۀ سخنگفتن دخیلاند (گوینده و مخاطبان)، بخشی از بافت موقعیّت هستند. مؤلف سخن خود را خطاب به مخاطب میگوید؛ حال هم میتواند با او گفتوگو کند و او را نیز بهگونهای در کلام شرکت دهد، نظر خود را بگوید و نظر او را نیز جویا شود و هم میتواند بدون آنکه مشارکت مخاطب را در گفتوگو برانگیزد، کاملاً یکسویه مطالبی را بیان کند و سخن را به پایان برساند. در این مقاله این پرسش را طرح کردهایم که مولوی در کلام واعظانۀ خود چه تفاوتهای زبانیای در مقایسه با کلام غیرواعظانۀ خود بروز میدهد. همچنین تغییر بافت و مخاطب در وعظ و غیروعظ، چه تأثیری بر سطح تعامل مولوی با مخاطب و همچنین در بروز نگرش شخصی مؤلف در کلام دارد؟ به این منظور، مطابق نظریۀ نقشگرای هلیدی، به بررسی عوامل مؤثر در شکلگیری فرانقش بینالافرادی دو متن از مولوی (فیهمافیه واعظانه و مکتوبات غیرواعظانه) پرداخته و کاربرد فاعلها، کارکردهای تعاملی سخن و عناصر جهتی کلام را بررسی کردهایم.
https://jpl.ut.ac.ir/article_61913_713a7f9afa79531205cea3724abba42a.pdf
2017-02-19
57
74
10.22059/jpl.2017.61913
فیهمافیه
مکتوبات
مولوی
فرانقش بینالافرادی
گفت وگو
مخاطب
مصطفی
موسوی
mmusavi@ut.ac.ir
1
استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران
AUTHOR
سیاوش
گودرزی
sgoodarzi@ut.ac.ir
2
دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران
LEAD_AUTHOR
حقشناس، علیمحمد (۱۳۸۲)، «زبانشناسی و نقد ادبی»، زبان و ادب فارسی در گذرگاه سنّت و مدرنیته، تهران، آگه، ۶۳ـ ۷۹.
1
صفا، ذبیحالله (۱۳۷۸)، تاریخ ادبیّات در ایران، جلد سوم، چاپ هشتم، تهران، فردوس.
2
مولوی، جلالالدینمحمد (۱۳۷۱)، مکتوبات، تصحیح توفیق هاشمپور سبحانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
3
(۱۳۸۵)، فیهمافیه، تصحیح بدیعالزمان فروزانفر، چاپ یازدهم، تهران، امیرکبیر.
4
(۱۳۸۸)، فیهمافیه (و پیوستهای نویافته)، تصحیح توفیق هاشمپور سبحانی، تهران، پارسه.
5
Halliday, M.A.K. (1985), An Introduction to Functional Grammar, 1st ed, London, Edward Arnold.
6
. and Christian Matthiessen (2014), Halliday’s Introduction to Functional Grammar, 4th ed, London, Routledge.
7
ORIGINAL_ARTICLE
پژوهشی در باب تأملات معناشناختی عینالقضات همدانی
موضوع معناشناسی و تبیین رابطۀ «لفظ» و «معنا» همواره در اندیشة عرفانی مطرح بوده است؛ البته در همین زمینه، مفسّران و بلاغیون نیز هریک به شیوۀ خاص خود به استقبال موضوع رفته و از جایگاه خود مباحث مهمی دراینباره مطرح کردهاند، امّا در ساحت عرفان، معناشناسی متلازم با طرز تفکر ویژۀ عرفانی است و از علل و اسباب نظری خاصی برخوردار است. دراینمیان، آثار عینالقضات و شیوۀ طرح موضوع در این آثار از اهمیّت بسیاری برخوردار است. به همین دلیل، پژوهش حاضر با اتخاذ رویکرد درونمتنی، آثار عینالقضات را از این چشمانداز کاویده است. برایناساس، تأملات معناشناختی عینالقضات ذیل هفت عنوان بررسی شده است: 1- لفظ و اصول وضع آن؛ 2- فرم بیان و مادۀ بیان؛ 3- معنای اصطلاحی و معنای حقیقی؛ 4- تکثّر لفظی و تکثّر معنایی؛ 5- اطلاق حقیقی و اطلاق مجازی؛ 6- تمایز لفظی و تمایز معنوی و 7- مسمّا در غیاب اسم. در پایان مشخص میشود که عینالقضات در تأملات معناشناختی خود، متأثر از نظریۀ وجودی و معرفتی عرفانی است و تلقّی وی دربارۀ حقیقت و ساختار سلسلهمراتبی آن، منتهی به این شده است که معنی را بر شکل ارج نهد و مقدم بدارد.
https://jpl.ut.ac.ir/article_61915_1a70d55b48f75e49809036b1c1de389b.pdf
2017-02-19
75
93
10.22059/jpl.2017.61915
عینالقضات
لفظ
معنا
اطلاق حقیقی
اطلاق مجازی
مسعود
آلگونه جونقانی
algooneh@yahoo.com
1
استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه اصفهان
LEAD_AUTHOR
ابنانباری، عبدالرحمن بن محمد (1405)، نزهة الانباء فی طبقات الادباء، تحقیق ابراهیم السامرائی، اردن، مکتبة المنار.
1
بارت، رولان (1370)، عناصر نشانهشناسی، ترجمۀ مجید محمدی، تهران، مؤسسه بینالمللی الهدی.
2
پارساپور، زهرا (1390)، «دیدگاه عینالقضات در باب حروف، حروف مقطعه و نقط»، لسان مبین، زمستان، دورة 3 (دورة جدید)، ش 6 ، 31- 47 .
3
پالمر، فرانک (1374)، نگاهی تازه به معنیشناسی، ترجمۀ کورش صفوی، تهران، کتاب ماد.
4
سوسور، فردیناندو (1378)، دورۀ زبانشناسی عمومی، ترجمة کوروش صفوی، تهران، هرمس.
5
صفوی، کوروش (1392)، درآمدی بر معنیشناسی، تهران، سورۀ مهر.
6
پورجوادی، نصرالله (1356)، مکاتبات خواجهاحمد غزالی با عین القضات همدانی، تهران، خانقاه نعمتاللهی.
7
عینالقضات، عبدالله (1362)، نامههای عینالقضات همدانی، تصحیح علینقی منزوی و عفیف عسیران، تهران، منوچهری.
8
(1373الف)، تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، تهران، منوچهری.
9
(1373ب)، شکوی الغریب عن الأوطان إلی علماء البلدان، تحقیق عفیف عسیران، پاریس، دار بیبلیون.
10
(1379)، لوایح، تصحیح و تنظیم رحیم فرمنش، تهران، منوچهری.
11
(١٣٨۵)، دفاعیات عینالقضات همدانی، ترجمة قاسم انصاری، تهران، منوچهری.
12
غزالی، احمد (1359)، سوانح؛ براساس تصحیح هلموت ریتر، تصحیح و توضیح نصرالله پورجوادی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
13
میرباقریفرد، سیدعلیاصغر و معصومه محمدی (1389)، «نقش انشا در زبان عرفانی (بررسی و تحلیل نقش انشا در آثار فارسی عینالقضات همدانی)»، شعر پژوهی (بوستان ادب- علوم اجتماعی و انسانی)، تابستان، دوره 2، ش 2 (پیاپی 1- 58)، 185- 208.
14
و شهرزاد نیازی (1389)، «بررسی و تحلیل زبان عرفانی در آثار عینالقضات همدانی»، پژوهشهای فلسفی-کلامی، پاییز و زمستان، دورة 12، ش 1- 2 (45-46)، 267 - 286.
15
هارلند، ریچـارد (1388)، ابرساختارگرایی؛ فلسفۀ ساختارگرایی و پساساختارگرایی، ترجمة فرزان سجوی، تهران،: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
16
Chandler, Daniel. (2007), Semiotics, London and New York, Routledge.
17
Saeed, I. John (2009), Semantics, 3rd edition, United Kingdom, Wiley-Blackwell.
18
Silverman, Kaja (1983), The Subject of Semiotics, New York, Oxford University Press.
19
Yule, George (1985), The Study of Language: an introduction, Cambridge, Cambridge University press.
20
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی چهار نظریه دربارة بیتی از عبدالقادر بیدل
اظهارنظر شفیعیکدکنی دربارة مشخصنبودن مفهوم یک بیت بیدل، توجه ویژة پژوهشگران را به آن موجب شد تا جایی که سیدحسن حسینی فصلی از کتاب بیدل، سپهری و سبک هندی را به توضیح و شرح آن اختصاص داد و محمدرضا اکرمی در 25 صفحه از کتاب استعاره در غزل بیدل دربارة این بیت سخن گفت. علی معلّم دامغانی هم در 7 شماره از ماهنامة شعر، مباحثی درخصوص این بیت مطرح کرد. هرکدام از این صاحبنظران از زاویهای ویژه به بیت نگریستهاند، امّا بهنظرمیرسد مشکل مفهومی آن هنوز برطرف نشده است. این پژوهش در پی آن است که با واکاوی دیدگاههای پژوهشگران دیگر و با استناد به سایر ابیات بیدل، مفهوم صحیح بیت را بهدستدهد. روش تحقیق بهصورت تحلیلی ـ توصیفی و با استفاده از امکانات کتابخانهای است. اهمیت و ضرورت تحقیق در آن است که این بیت، نمایندة بیتهای دیریاب و مبهم بیدل است و اظهار نظرهای پیرامون آن هم میتواند نشانگرِ داوریهای پژوهشگران دربارة اینگونه ابیات او باشد. مهمترین نتیجة پژوهش، افزون بر رفع ابهام بیت، اثبات این نکته است که بیمعنی و غیرمنسجم بهنظررسیدنِ یک یا چند بیت در دیوان شاعری، نشان از ناتوانی مخاطب در کشف تناسبهای درونی اجزای شعر دارد.
https://jpl.ut.ac.ir/article_61916_c3cc23c0eabec1c9ad8fc628d8ed81c5.pdf
2017-02-19
95
112
10.22059/jpl.2017.61916
عبدالقادر بیدل
بیتهای مبهم
سبک هندی
بیدلپژوهی معاصر
سیدمهدی
طباطبایی
m_tabatabaei@sbu.ac.ir
1
استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شهیدبهشتی
LEAD_AUTHOR
اکرمی، محمدرضا (1390)، استعاره در غزل بیدل، تهران، مرکز.
1
و اکبر نحوی (1384)، «حیرت دمیدهام؛ شرح بیتی از بیدل»، مجلة علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورة 22، ش 3، 1ـ 19.
2
اسیر شهرستانی، جلالالدین (1384)، دیوان غزلیّات، تصحیح غلامحسین شریفی ولدانی، تهران، میراث مکتوب.
3
اوحدی مراغهای، رکنالدین (1391) دیوان، تصحیح سعید نفیسی، تهران، سنایی.
4
بیدل، میرزاعبدالقادر (1386)، دیوان غزلیّات، ویرایش محمدسرور مولایی، تهران، علم.
5
جامی، نورالدینعبدالرحمن (1362)، کلیّات، تصحیح شمس بریلوی، تهران، هدایت.
6
حسینی، سیدحسن (1376)، بیدل، سپهری و سبک هندی، تهران، سروش.
7
سلمان ساوجی، جمالالدین (1388)، کلیّات، تصحیح عباسعلی وفایی، تهران، سخن.
8
سیف فرغانی، ابوالمحامدمحمد (1364)، دیوان، تصحیح ذبیحالله صفا، تهران، فردوسی.
9
شفیعیکدکنی، محمدرضا (1347)، «بیدل دهلوی»، هنر و مردم، ش 74، 42ـ 51.
10
(1387)، شاعر آینهها، تهران، آگه.
11
صائب، میرزامحمدعلی (1383)، دیوان، تهران، علم.
12
صفوی، کوروش (1390)، از زبانشناسی به ادبیّات، تهران، سورة مهر.
13
طباطبایی، سیدمهدی (1393)، «واکاوی و مقایسة ابهام در شعر خاقانی و بیدل»، تاریخ ادبیّات، بهار و تابستان، ش 3/74، 151ـ 176.
14
عرفی شیرازی، زینالدینعلی (1378)، کلیّات، تصحیح محمدولیالحق انصاری، تهران، دانشگاه تهران.
15
فصیحی هروی، (1383)، دیوان، تصحیح ابراهیم قیصری، تهران، امیرکبیر.
16
کلیم کاشانی، میرزا ابوطالب (1387)، دیوان، تصحیح حسن پرتو بیضایی، تهران، سنایی.
17
کمال خجندی، کمالالدین بن مسعود (1389)، دیوان، تصحیح مجید شفق، تهران، سنایی.
18
محتشم کاشانی، کمالالدینعلی (1387)، دیوان، بهکوشش محمد گرگانی، تهران، سنایی.
19
معلم دامغانی، علی (1388)، حیرت دمیدهام، تهران، سورة مهر.
20
(1372)، «حیرت دمیدهام، گل داغم بهانهای است»، شعر، شمارههای یک تا هفت.
21
مولوی، جلالالدینمحمد (2536)، کلیّات دیوان شمس تبریزی، مقدمة محمد محمدلوی عباسی، تهران، طلوع.
22
نظیری نیشابوری، محمدحسین (1389)، دیوان، تصحیح محمدرضا طاهری، تهران، نگاه.
23
وحشی بافقی، کمالالدین (1347)، دیوان، ویراستة حسین نخعی، تهران، امیرکبیر.
24
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی رابطة حالات و مقامات عرفانی با شگردهای بلاغی
زبان عارف تنها دریچهای است که از طریق آن میتوان از فراسوی قرنها به دنیای پیچیدة ذهن و ضمیر او راه بُرد. همة تجربههای عرفا، خود را در شعر و نثر ایشان آینگی میکنند، هرچه تجربههای عرفانی عرفا از علمالیقین بهسوی عینالیقین و حقالیقین پیچیدهتر میشود، زبان بلاغی آنها نیز از تشبیه به سوی استعاره و نماد و تناقض، رمزگون میشود. ما در این نوشتار، با تبیین مبانی نظری مقامات هفتگانه و حالات دهگانة عرفانی از کتب صوفیه و برشمردن عوامل مؤثر در کیفیّت گفتار عارف، یعنی «حالت صحو یا سُکر»، «نوع حال و مقام عارف»، «گوینده و مخاطب»، «قصدِ عارف برای تعلیم یا تجربیبودن آن» و «ساختار طبیعی زبان» به دستهبندی بلاغی دیگری از گزارههای عرفانی دست زدهایم. بهطورکلی در مواردی قصد عارف تعلیم است و لذا بیانش «تشبیه و تمثیلمحور» و برخی احوالِ عاشق و معشوق، شهودمحور و بهتبع آن، بیان «استعاره محور» است؛ در مواردی مقامات و اطوار متقابلِ عاشق و معشوق، رفتارمحور و بهتبع آن، بیان «کنایه محور» میشود و در برخی حالات و مقامات، کلام حاصل بیخویشی و فناست و لذا «تناقضگونه و رمزمحور» است.
https://jpl.ut.ac.ir/article_61918_92805b5aec28470f023ac80b8d10772c.pdf
2017-02-19
113
131
10.22059/jpl.2017.61918
زبان عرفان
بلاغت
حالات و مقامات عرفانی
گفتار عارف
شگردهای بلاغی
علیرضا
فولادی
fouladi2@yahoo.com
1
استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه کاشان
AUTHOR
عباس
شاه علی رامشه
a.shahali.r70@gmail.com
2
دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران
LEAD_AUTHOR
قرآن کریم (1373)،ترجمۀ محمّدمهدی فولادوند، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
1
اسیری لاهیجی، شیخمحمّد (1365)، اسرار الشهود، تصحیح برات زنجانی، تهران، امیرکبیر.
2
انصاری، خواجه عبدالله (1358)، صد میدان، به اهتمام قاسم انصاری، تهران، کتابخانة طهوری.
3
(1370)، مناجاتنامه، گردآورنده منصورالدین خواجهنصیری، چاپ یازدهم، تهران، اقبال.
4
بقلی، روزبهان (1344)، شرح شطحیّات، تصحیح هانری کربن، تهران، انستیتو ایران و فرانسه.
5
(1337)، عبهرالعاشقین، تصحیح و مقدمۀ فارسی و فرانسوی هانری کُربن و محمّد معین، تهران، انستیتو ایران و فرانسه.
6
پورنامداریان، تقی (1368)، رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی، چاپ سوم، تهران، علمی و فرهنگی.
7
(1392)، در سایة آفتاب، چاپ چهارم، تهران، سخن.
8
تهاونی، محمّدعلی (1984)، کشّاف اصطلاحات الفنون، به تصحیح محمّد وجیه و عبدالحق و غلامقادر، جلد 2، استانبول، دارقهرمان النشر و التوزیع.
9
حافظ، خواجهشمسالدین محمّد (1389)، دیوان، به کوشش سیّدمحمد راستگو، تهران، نی.
10
رازی، نجمالدین (1384)، مرصاد العباد، به اهتمام محمّدامین ریاحی، چاپ یازدهم، تهران، علمی و فرهنگی.
11
سجّاد، امام علی بن حسین (1385)، صحیفه سجّادیه، ترجمة محمّدمهدی رضایی، قم، کتابخانه طهوری.
12
سجّادی، سیدجعفر (1370)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران، کتابخانه طهوری.
13
سرّاج طوسی، ابونصر (1382)،اللّمع فی التصوّف، تصحیح و تحشیه رینولد آلن نیکلسون، ترجمة مهدی
14
محبتی، تهران، اساطیر.
15
سعدی شیرازی، شیخمصلحالدین(1391)، غزلیّات، تصحیح محمّدعلی فروغی، تهران، ققنوس.
16
(1388)، گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ نهم، تهران، خوارزمی.
17
سنایی غزنوی، ابوالمجدمجدود (1381)، دیوان، به اهتمام پرویز بابایی، رامسر، آزادمهر.
18
(1329)، حدیقهالحقیقه و شریعهالطریقه، تصحیح مدرّس رضوی، چاپخانة سپهر.
19
شبستری، شیخمحمود (1382)، گلشن راز (متن و شرح)، به اهتمام کاظم دزفولیان، تهران، طلایه.
20
شفیعیکدکنی، محمدرضا (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، تهران، سخن.
21
_______________ (1391)، موسیقی شعر ، چاپ سیزدهم، تهران، آگه.
22
شمیسا، سیروس (1390)، نگاهی تازه به بدیع، چاپ چهارم، تهران، میترا.
23
قشیری، عبدالکریم (1345)، ترجمة رساله قشیریه، مترجم ناشناس، تصحیح بدیعالزمان فروزانفر، تهران، بنگاه ترجمه ونشر کتاب.
24
کاشانی، عزّالدین محمود (1325)، مصباحالهدایه و مفتاحالکفایه، تصحیح جلالالدین همایی، تهران، کتابخانة سنایی.
25
عطار نیشابوری، فریدالدین (1339)، دیوان، تصحیح سعید نفیسی، چاپ سوم، تهران، کتابخانة سنایی.
26
(1321)، تذکرة الاولیا، با مقدمة میرزامحمّدخان قزوینی، از روی چاپ نیکلسون، چاپخانة مرکزی.
27
غزالی، ابوحامد محمد (1361)، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، جلد 1، تهران، علمی و فرهنگی.
28
غزالی، احمد (1370)، مجموعه آثار احمد غزّالی، به اهتمام احمد مجاهد، تهران، دانشگاه تهران.
29
فتوحی، محمود (1389)، «از کلام متمکّن تا کلام مغلوب»، نقد ادبی، تابستان، ش 10، 35- 62.
30
و علینژاد، مریم (1388)، «بررسی رابطة تجربة عرفانی و زبان تصویری در عبهرالعاشقین»، ادب پژوهی، زمستان، ش 10، 7- 26.
31
فروزانفر، بدیعالزمان (1324)، احادیث مثنوی، تهران، دانشگاه تهران.
32
فولادی، علیرضا (1389)، زبان عرفان، چاپ سوم، تهران، سخن- فراگفت.
33
مولوی، جلالالدینمحمد (1362)، کلّیات شمس تبریزی، به قلم بدیعالزمان فروزانفر، چاپ نهم، تهران، امیرکبیر.
34
(1386)، مثنوی معنوی، تصحیح نظام الدین نوری چاپ چهارم. تهران، کتاب آبان.
35
هجویری، ابوالحسنعلی (1393)، کشفالمحجوب، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، چاپ نهم، تهران، سروش.
36
ORIGINAL_ARTICLE
خروجگاه و مترادفات آن در متون کهن فارسی
«خروجگاه» در بعضی از متون کهن فارسی و ازجمله در آثار قرنهای پنجم و ششم بارها بهکاررفته است. امروزه ابتداییترین دریافت از آن، «مکان خارجشدن» و احیاناً «زمان خارجشدن» است. بعضی از معاصران جزء نخست آن، یعنی «خروج» را با واژة «خوریژ» و گونههای مختلفش (خریج، خریچ، خوریج، خوریچ، خموج، خوموج) در بعضی از گویشها سنجیده و به معنای «آتش» دانستهاند، حال آنکه باتوجهبه کاربرد آن در متون مختلف قرنهای پنجم و ششم، «خروج» در این ترکیب همان مصدر آشنای عربی به معنای «بیرون شدن» است. گفتار حاضر با بررسی اقوال محققان نشان میدهد که خروجگاه با تعبیر قرآنی «یَوْمُ الْخُرُوج» در پیوند است و معادل «عیدگاه»، «نمازگاه» و «مصلّا»ست که از دیرزمان به جایی گفته میشده است که عموم مسلمانان برای اقامة نماز عیدین(فطر، قربان) یا نماز باران در آنجا فراهم میآمده و آداب دینی خود را برگزار میکردهاند. در روزگار ما «مصلّا» بهتدریج جایگزین این نامها شده است.
https://jpl.ut.ac.ir/article_61919_facee447f9391623b23df830497d97da.pdf
2017-02-19
133
142
10.22059/jpl.2017.61919
خروجگاه
عیدگاه
نمازگاه
مصلّی
محمود
ندیمی هرندی
nadimi@pnu.ac.ir
1
استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور
LEAD_AUTHOR
تهمینه
عطائی کچوئی
tahmineh_atai@yahoo.com
2
استادیار زبان و ادبیّات فارسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی
AUTHOR
الأندلسی، ابن عطیه عبدالحق (1413ق/ 1993م)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز،تحقیق عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیروت، دارالکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون.
1
ابنمنظور، محمّد (1414ق)، لسانالعرب، الطبعة الثالثة، بیروت، دارالفکر.
2
الشاشیالعمرکی، ابوالرجاء المؤمل (1359)، روضةالفریقین، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران، دانشگاه تهران.
3
بخاری، ابونصر احمد (1386)، تاجالقصص، مقدّمه و تصحیح سیّدعلی آلداود، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
4
بلعمی، ابوالفضل (1389)، ترجمۀ تاریخ طبری، تصحیح محمّد روشن، چاپ چهارم، تهران، سروش.
5
بیهقی، ابوالفضلمحمّد (1388)، تاریخ بیهقی، تصحیح محمّدجعفر یاحقی، مهدی سیّدی، تهران، سخن.
6
جزری، المبارک ابناثیر (1367)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، تحقیق محمودمحمد طناحی و طاهراحمد زاوی، قم، مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان.
7
تفسیر قرآن مجید (1349)، تصحیح جلال متینی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، نسخة محفوظ در کتابخانة دانشگاه کمبریج.
8
جوینی، عطاملک(1385)، تاریخ جهانگشای جوینی، تصحیح علامه محمد قزوینی، چاپ چهارم، تهران، دنیای کتاب.
9
حاکم نیشابوری، محمّد (1375)، تاریخ نیشابور، ترجمة محمّد بن حسین خلیفه نیشابوری، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعیکدکنی، تهران، آگه.
10
خرگوشی، ابوسعیدواعظ (1361)، شرفالنبی، ترجمۀ نجمالدینمحمود راوندی، تصحیح محمّد روشن، تهران، بابک.
11
خزاعینیشابوری، حسین (1367)، روضالجِنان و رَوحالجَنان فی تفسیر القرآن (تفسیر شیخ ابوالفتوح رازی)، تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی.
12
خواجویکرمانی، محمود (1378)، دیوان غزلیّات، کرمان، خدمات فرهنگی کرمان.
13
دهخدا، علیاکبر (1373)، لغتنامه، زیر نظر محمّد معین و سیّدجعفر شهیدی، چاپ اوّل از دورة جدید، تهران، دانشگاه تهران.
14
رواقی، علی (1381)، ذیل فرهنگهای فارسی، تهران، هرمس.
15
(1388)، فرهنگ پسوند در زبان فارسی، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
16
و زهرا اصلانی (1392)، زبان فارسی افغانستان، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
17
شادرویمنش، محمد (1388)، «لوایح از کیست؟»، مطالعات عرفانی، پاییز و زمستان 88، ش 10، 203- 224.
18
شفیعیکدکنی، محمدرضا (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، تهران، سخن.
19
طبرسی، رضیالدین ابینصر الحسن (1368 ش/ 1410 ق)، مکارمالاخلاق، قم، الشریف الرضی.
20
طبری، ابوجعفر محمّد (1356)، ترجمة تفسیر طبری، تصحیح حبیب یغمایی، چاپ دوم، تهران، توس.
21
طرسوسی، ابوطاهر (1380)،ابومسلمنامه، تصحیح حسین اسماعیلی، تهران،قطرهو انجمن ایران شناسی فرانسه.
22
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1325)، تذکرةالاولیاء، تصحیح رنولد الن نیکلسون، چاپ دوم، تهران، دنیای کتاب.
23
(1388)، مصیبتنامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعیکدکنی، چاپ پنجم، تهران، سخن.
24
عوفی، سدیدالدّینمحمّد (1370)، جوامعالحکایات و لوامعالروایات، تصحیح مظاهر مصفّا، تهران، مؤسّسة مطالعات فرهنگی.
25
غزالی، محمد (1389)،احیاء علومالدین، ترجمۀ مؤیدالدین محمّد خوارزمی، تصحیح حسین خدیوجم، چاپ هفتم، تهران، علمی فرهنگی.
26
غزنوی، سدیدالدینمحمّد (1345)، مقامات ژندهپیل، تصحیح حشمت مؤیّد، چاپ دوم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
27
فخرمدبّر، مبارکشاه (1346)، آدابالحرب و الشجاعه، تصحیح احمد سهیلیخوانساری، تهران، اقبال.
28
مجلسی، محمدباقر (بیتا)، بحارالانوار، تحقیق محمّدباقر محمودی، عبدالزهرا علوی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
29
میبدی، ابوالفضلرشیدالدین (1389)، کشفالاسرار و عدّةالابرار، تصحیح علیاصغر حکمت، چاپ هشتم، تهران، امیرکبیر.
30
نرشخی، ابوبکرمحمّد (1387)، تاریخ بخارا، ترجمۀ ابونصراحمد القباوی، تلخیص محمّد بن زفر، تصحیح محمّدتقی مدرسرضوی، چاپ سوم، تهران، توس.
31
نیشابوری، فقیهاحمد (1354)، بستانالعارفین و تحفةالمریدین، ضمیمة منتخب رونقالمجالس، تصحیح احمدعلی رجایی، تهران، دانشگاه تهران.
32
همدانی، عینالقضات (بیتا)، لوایح، تصحیح رحیم فرمنش، چاپ دوم، تهران، کتابخانة منوچهری.
33
ORIGINAL_ARTICLE
معرفتشناسی هزل تعلیمی در آثار سنایی غزنوی
هزل تعلیمی را میتوان یکی از مهمترین ارکان ادب تعلیمی فارسی (بهویژه بعد از سنایی) بهشمارآورد. این طنز؛ اغلب روایی، ریشخندزن، تلخ، گاهی خارج از دایرۀ اخلاق، هنجارشکن، تأثیرگذار و در نهایت هدفمند و معناگراست. این پژوهش، ژرفساختِ فکری هزل تعلیمی را در سخن سنایی جستوجو میکند. سنایی مهمترین وظیفۀ آدمی را در جهان کسب معرفت میداند. به اعتقاد سنایی، تنها راه رسیدن به این هدف، انقیاد بیچونوچرا به تعالیم قرآنی و راهنماییهای دینی است، امّا انسان مغرورانه دوستتر میدارد که این مسیر را با تکیه بر قوای ادراکی خود بپیماید و از آنجا که این حواس برای کسب چنین معرفتی ناکارآمد است، آدمی به خطاهای معرفتی فراوان دچار میشود و به بیراهه میرود، امّا همچنان توهم معرفت دارد؛ بدینسان، موقعیتی دوگانه و مضحک ایجاد میشود. هزل تعلیمی سنایی در مرز باریک بین شناخت و توهمِ شناخت ساخته شده است و هدف اصلی او از ساختن چنین حکایات و تمثیلات طنزآلود، تذکر خطاهای معرفتی آدمی به اوست؛ بنابراین، میتوان گفت اغلب طنزهای سنایی، مبتنی بر دیدگاه معرفتشناختی وی و فلسفۀ اسلامی است و براساس خردهگیریها و اعتراضات فراوان او به تکیۀ آدمی بر قوای ادراکی و حواس ناکارآمد خود، برای رسیدن به معرفت و درک حقیقت ساخته شدهاند.
https://jpl.ut.ac.ir/article_61920_c0125c099a1ec14c312be5b8207c6afc.pdf
2017-02-19
143
160
10.22059/jpl.2017.61920
معرفتشناسی
هزل تعلیمی
سنایی
قوای ادراکی
شناخت
توهم شناخت
نرگس
اسکویی
noskooi@yahoo.com
1
استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب
LEAD_AUTHOR
آئودی، رابرت (1386)، معرفتشناسی، ترجمۀ علیاکبر احمدی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
1
ابنعربی، محیالدین (1381) فتوحات، ترجمۀ محمد خواجوی، تهران، مولی.
2
احمدی، جمال و دیگران (1386)، «اندیشۀ کلامی سنایی دربارۀ عرش و استوا»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی کرمان، ش 22، 35- 64.
3
اسداللهی، خدابخش (1386)، «بازتاب اندیشههای کلامی شیعه در آثار سنایی غزنوی»، آینۀ معرفت، ش 11، 83-102.
4
اهلسرمدی، نفیسه (1389)، «مسئلۀ خیال از دیدگاه ابن عربی»، معرفت، سال 19، ش 155، 69-80.
5
پارسانسب، محمد (1388) «از عقل ناصر خسرو تا عقل سنایی»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات کرمان، شمارۀ پیاپی 23، 87- 115.
6
پالک، جان (1382)، مفاهیم بنیادین در معرفتشناسی، ترجمۀ محمد حسینزاده، قم، زلال کوثر.
7
خاتمی، احمد (1393)، «طنز روایی و کاربرد عرفانی آن در حدیقه»، ادب فارسی، دورۀ 4، ش 1، 33- 59
8
حسینزاده، محمد (1382) پژوهشی تطبیقی در معرفتشناسی معاصر، قم، موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
9
شاکر، محمد کاظم (1386)، «پژوهشی در معنای ظنّ و جایگاه معرفتی و اخلاقی آن در قرآن»، مقالات و بررسیها، ش 84، 107-125.
10
سعدی، شیخ مصلحالدین (1385)، کلیات، محمدعلی فروغی، تهران، هرمس.
11
سنایی، مجدود بن آدم (1390) دیوان، به اهتمام پرویز بابایی، چاپ چهارم، تهران، نگاه.
12
(1387) حدیقة الحقیقه و شریعة الطریقه، تصحیح محمد روشن، چاپ اول، تهران، نگاه.
13
شمس، منصور (1387)، آشنایی با معرفتشناسی، تهران، طرح نو.
14
صدر، رویا (1391)، بیست سال با طنز، تهران، هرمس.
15
طغیانی، اسحاق (1391)، «جنبههای تعلیمی مثنوی حدیقۀ سنایی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، ش 15، 1-24.
16
کاکهرش، فرهاد (1388)، «تأثیر اندیشههای کلامی غزالی بر آرای سنایی»، ادبیّات عرفانی و اسطورهشناختی (زبان و ادبیّات فارسی)، بهار، دورة 5، ش 14،129- 151.
17
محمدزاده، رضا (1391)، «نقش عوامل معنوی در معرفت با تکیۀ بر قوّۀ وهم از نگاه ملاصدرا»، پژوهشنامۀ فلسفۀ دین، سال دهم، ش اوّل، پیاپی 19، 5-22.
18
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی پایگاه ادبیِ فارسی نوِ آغازین (فارسیِ دری) در خوزستان
مقالة حاضر شواهد و اسنادی را بررسی میکند که پایگاه ادبی فارسی دری را در خوزستان قدیم، تا پیش از تکوین گونة ادبی معیار، یعنی تا پایان قرن ششم هجری قمری روشن میکند. این اسناد را میتوان به دو دسته تقسیم کرد: نخست، شعرای منسوببه خوزستان که در تذکرهها و تواریخ از آنان یاد شده و ابیاتی نیز به ایشان نسبت داده شده است؛ شامل ابوالعلاء شوشتری، دهقان خوزی، شعرای آلبنجیر و بختیاری اهوازی؛ دوم، آثار منثور نگاشتهشده در خوزستان، یعنی تفسیر ابوعلی جبائی و تفسیر امالکتاب. از شعرای نامبرده، بختیاری اهوازی به احتمال بسیار شخصیّتی مجعول است و از زندگی و آثار باقی نیز اطلاع چندانی نداریم؛ لذا قضاوت دربارة سهم ادبی ایشان در تاریخ ادب دری آسان نیست. در وجود یا محل نگارش آثار منثورِ مذکور نیز قطعیّتی وجود ندارد. نظر به این مقدمات، میتوان گفت که هرچند سهم ادبای خوزستان در شکلگیری فارسی معیار ادبی (در قرن هفتم هجری) در مقایسه با ادبای خراسان بسیار ناچیز است، بیتردید مردم خوزستان با ادبیّات دری آشنایی داشته و به نوبة خود سهمی در گسترش و حرکت آن بهسوی زبانی معیار ایفا کردهاند.
https://jpl.ut.ac.ir/article_61921_689c68f99645f23217cec67d72e04028.pdf
2017-02-19
161
171
10.22059/jpl.2017.61921
فارسی نوِ آغازین
فارسی معیار ادبی
دَری
خوزستان
تاریخ ادبیّات
سیدمهدی
دادرس
smdadras@gmail.com
1
دانش آموخته دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی
LEAD_AUTHOR
ادارهچی گیلانی، احمد (1370)، شاعران همعصر رودکی، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
1
اسدی طوسی، ابومنصور علی (1319)، لغت فُرس، به تصحیح و اهتمام عباس اقبال، طهران، چاپخانة مجلس.
2
اشمیت، رودیگر (1387)، راهنمای زبانهای ایرانی، ترجمة آرمان بختیاری و دیگران، زیرنظر حسن رضایی باغبیدی، جلد 2، چاپ دوم، تهران، ققنوس.
3
امام اهوازی، محمدعلی (1388)، کهنشعرای خوزستان، به اهتمام و مقدمة محمدحسین حکمتفر و محمدحسن عرب، دزفول، دارالمؤمنین.
4
اوحدی بلیانی، تقیالدین محمد (1389)، عرفات العاشقین و عرصات العارفین، تصحیح ذبیحالله صاحبکاری و آمنه فخراحمد، با نظارت علمی محمد قهرمان، جلد 1 و 5، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
5
بختیار، مظفر و حمید رضایی (1387)، «شعرهای کهن فارسی در کتاب ارشاد قلانسی»، مجلة دانشکدهی ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تابستان، ش 186، 1-26.
6
براون، ادوارد (1381)، تاریخ ادبیّات ایران (از فردوسی تا سعدی)، ترجمه و حواشی فتحالله مجتبائی، جلد 2، چاپ ششم، تهران، مروارید.
7
دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (1374)، «آل بنجیر»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد 1، چاپ دوم، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 611-613.
8
رادویانی، محمد (1380)، ترجمان البلاغه، تصحیح احمد آتش، به کوشش توفیق سبحانی و اسماعیل حاکمی، چاپ اوّل، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
9
ریپکا، یان و دیگران (1385)، تاریخ ادبیّات ایران (از دوران باستان تا قاجاریه)، ترجمة عیسی شهابی، چاپ سوم، تهران، علمی و فرهنگی.
10
سعدی، مشرفالدین مصلح (1384)، گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ هفتم، تهران، خوارزمی.
11
صادقی، علیاشرف (1371)، «زبان تفسیر ابوعلی جبائی چه بوده است؟»، هفتاد مقاله؛ ارمغان فرهنگی به دکتر غلامحسین صدیقی، گردآوردة یحیی مهدوی و ایرج افشار، جلد 2، 551-557.
12
(1380)، مسائل تاریخی زبان فارسی، تهران، سخن.
13
صفا، ذبیحالله (1378 الف)، تاریخ ادبیّات در ایران، جلد 1، از آغاز عهد اسلامی تا دورة سلجوقی. چاپ پانژدهم، تهران، فردوس.
14
(1378 ب)، تاریخ ادبیّات در ایران، جلد 2، از میانة قرن پنجم تا آغاز قرن هفتم هجری. چاپ چهاردهم، تهران، فردوس.
15
فرای،ریچارد نلسون، گردآورنده (1389)، تاریخ ایران کیمبریج، جلد 4، از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان، ترجمة حسن انوشه، چاپ هشتم، تهران، امیرکبیر.
16
فلاح قهرودی، غلامعلی (1372)، تصحیح یوسف و زلیخای طغانشاهی، و یوسف و زلیخا در ادب فارسی، پایاننامة دکتری زبان و ادبیّات فارسی، به راهنمایی اسماعیل حاکمیوالا، دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران.
17
لازار، ژیلبر (1341)، اشعار پراکندة قدیمترین شعرای فارسیزبان، جلد 2، تهران، انستیتو ایران و فرانسه.
18
مجیدی، مریم (1384)، «اَبوالعَلاءِ شوشتَری»، دانشنامة زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، جلد 1، تهران،فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
19
منوچهری، احمد (1385) دیوان منوچهری دامغانی، به کوشش محمد دبیرسیاقی، چاپ ششم، تهران، زوّار.
20
مینوی، مجتبی (1354)، فردوسی و شعر او، چاپ دوم، تهران، کتابفروشی دهخدا.
21
نخجوانی، محمد (2535)، صحاح الفرس، تصحیح عبدالعلی طاعتی، چاپ دوم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
22
نفیسی، سعید (1310)، «ابوالعلاء ششتری»، شرق، دورة اوّل، ش 5، 265-268.
23
(1344)، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی (تا پایان قرن دهم هجری)، جلد 1، کتابفروشی فروغی.
24
(1382)، محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، چاپ اوّل، تهران، اهورا.
25
واله داغستانی، علیقلی (1384)، تذکرة ریاض الشعراء، تصحیح محسن ناجی نصرآبادی، جلد 3، تهران، اساطیر.
26
وطواط، رشیدالدین محمد (1362)، حدایق السحر فی دقایق الشعر، تصحیح عباس اقبال، کتابخانة سنائی و کتابخانة طهوری.
27
هدایت، رضاقلی (1382)، مجمع الفصحاء، به کوشش مظاهر مصفا، جلد 1، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
28
(1385)، تذکرة ریاض العارفین، تصحیح ابوالقاسم رادفر و گیتا اشیدری، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
29
Lazard, G. (1963), la langue des plus anciens monuments de la prose persane, Paris: Librairie C. Klincksieck.
30
ORIGINAL_ARTICLE
سبک تخلص آوری در غزل و سیر آن
شاعرانی که به ذکر نام شاعرانۀ خویش (بیشتر در مقطع غزلیّات) توجه داشتهاند، در این زمینه از شیوههای جالب و متنوعی سود بردهاند که تاکنون این شیوهها موضوع پژوهشی جدی قرار نگرفته است. اقسام تجرید و انتزاع (همچون خطابالنفس، غایب انگاشتن متکلم، تجرید با تشبیه و تجرید مطلق غیرقالبی که تا به حال از برخی غفلت شده است)، نقل تخلص از زبان دیگران، ذکر تخلص در وصف خویش و تخلصآوری پنهان و سایهوار، دستمایۀ اکثریت غزلسرایان بزرگ در یادکرد تخلص خویش بوده است. مقالۀ حاضر بر آن است که تحلیل و آمار دقیقی از کیفیّتهای مختلف یادکرد تخلص در غزلیّات، ازجمله نسبت دفعات ذکر تخلص به تعداد غزل و موقعیّت تخلص در ساختمان سروده (در مقدمۀ مقاله) و نحوة استفادۀ هفت تن از برترین غزلسرایان (سنایی، انوری، خاقانی، سعدی، حافظ، صائب و سایه) از هریک از شگردهای تخلصآوری (در متن) ارائه کند تا شناختی کلی از چگونگی تخلصآوری در غزل، رویکرد هر یک از سرایندگان یادشده بدین موضوع، نقاط شباهت و افتراق ایشان و حدود آفرینندگی، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری هریک و جایگاهشان در این عرصه بهدستداده شود.
https://jpl.ut.ac.ir/article_61922_4ebcd36a2285a99e215b154ca3c79bef.pdf
2017-02-19
179
196
10.22059/jpl.2017.61922
غزل
تخلّص
تجرید
خطابالنّفس
سنایی
نقل تخلّص از زبان دیگران
تخلصآوری سایهوار
رضا
خبازها
reza.khabaz@yahoo.com
1
دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران
LEAD_AUTHOR
ابتهاج، امیرهوشنگ (1381)، سیاهمشق، تهران، کارنامه.
1
انوری، اوحدالدینمحمد (1376)، دیوان انوری، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران، علمی و فرهنگی.
2
بیلقانی، ابوالمکارم مجیرالدین (1358)، دیوان مجیر بیلقانی، به تصحیح محمد آبادی، تبریز، مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
3
بیهقی، ابوالفضلمحمد (1378)، تاریخ بیهقی، به کوشش خلیل خطیبرهبر، ج 2، تهران، زریاب و مهتاب.
4
حافظ، شمسالدین محمد (1374)، دیوان حافظ، به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران، زوار.
5
خاقانی، افضلالدینبدیل (1382)، دیوان خاقانی شروانی، به تصحیح و مقدمه و تعلیمات ضیاءالدین سجادی، تهران، زوار.
6
خبازها، رضا (زمستان 1389)، «ساختهای بلاغی مرکب و کاربرد آنها در تخلص به مدح»، ادبپژوهی، ش 14، 111- 130.
7
دهخدا، علیاکبر (1377)، لغتنامه فارسی، زیرنظر محمد معین و جعفر شهیدی، تهران، دانشگاه تهران و روزنه.
8
راستگو، محمد (1382)، هنر سخنآرایی (فن بدیع)، تهران، سمت.
9
رودکی، ابوعبداللهجعفر (1378)، دیوان شعر رودکی، به پژوهش و تصحیح و شرح جعفر شعار، تهران، قطره.
10
سعدی، ابومحمّد مشرفالدین مصلح (1375)، کلیات سعدی، به تصحیح محمدعلی فروغی، تهران، میلاد.
11
سناییغزنوی، مجدود بن آدم (1362). دیوان حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سناییغزنوی، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران، سنایی.
12
شفیعیکدکنی، محمدرضا (1376)، «روانشناسی اجتماعی شعر فارسی: در نگاهی به تخلصها»، سخنواره: پنجاهوپنج گفتار پژوهشی به یاد دکتر پرویز خانلری، به کوشش ایرج افشار و هانس روبرت رویمر، تهران، توس.
13
صائب، محمدعلی (1383)، دیوان صائب تبریزی، به کوشش ایرج افشار و محمد قهرمان، ج 1، 5 و 6، تهران، علمی و فرهنگی.
14
صبور، داریوش (1355)، آفاق غزل فارسی، تهران، پدیده.
15
صفا، ذبیحالله (1386)، تاریخ ادبیات در ایران، ج 2، تهران، فردوس.
16
غزنوی، سیدحسن (1362)، دیوان سیدحسن غزنوی، به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران، اساطیر.
17
عنصریبلخی، ابوالقاسمحسن (1363)، دیوان عنصری بلخی، تصحیح و مقدمۀ محمد دبیرسیاقی، تهران، کتابخانۀ سنایی.
18
فاریابی، ظهیرالدین ابوالفضل طاهر (1380)، دیوان ظهیرالدین فاریابی، به تصحیح امیرحسین یزدگردی، به اهتمام اصغر دادبه، تهران، قطره.
19
فراج، نزیهعبدالحمید (1417 ق/ 1996 م)، مصطلع التجرید: دراسته فی التاریخ و المفهوم البلاغی، قاهره، دارالفتح للأعلام العربی.
20
فرخیسیستانی، ابوالحسنعلی (1371)، دیوان حکیم فرخی سیستانی، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، زوار.
21
فشارکی، محمد (1379)، نقد بدیع، تهران، سمت.
22
کاشفی، حسین واعظ (1369)، بدایعالافکار فی صنایعالاشعار، به کوشش میرجلالالدین کزازی، تهران، مرکز.
23
گرکانی، محمدحسین شمسالعلما (1377)، ابدعالبدایع، به اهتمام حسین جعفری، با مقدمۀ جلیل تجلیل، تبریز، احرار تبریز.
24
محجوب، محمدجعفر (1372)، سبک خراسانی در شعر فارسی، تهران، فردوس و جامی.
25
مختاریغزنوی، عثمان بن عمر (1382)، دیوان عثمان مختاری، به اهتمام جلالالدین همایی، تهران، علمی و فرهنگی.
26
مسعود سعد سلمان (1390)، دیوان مسعود سعد سلمان، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمد مهیار، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
27
مؤتمن، زینالعابدین (1339)، تحول شعر فارسی، [تهران]، کتابفروشی حافظ و کتابفروشی مصطفوی.
28
مولوی، جلالالدین محمد بن محمد (1378)، کلیات شمس یا دیوان کبیر، 10 ج، با تصحیحات و حواشی بدیعالزمان فروزانفر، تهران، امیرکبیر.
29
وحیدیانکامیار، تقی (1379)، بدیع از دیدگاه زیباییشناسی، به ویرایش رضا انزابینژاد، تهران، دوستان.
30
هاشمی، احمد (1384)، جواهرالبلاغه، ترجمۀ محمود خورسندی و حمید مسجدسرایی، قم، حقوق اسلامی.
31
همایی، جلالالدین (1370)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران، هما.
32