ادب فارسی - فهرست مقالات

پژوهش حاضر به بررسی چگونگی مفهوم‌سازی هجو و بدگویی در زبان دو شاعر برجسته ادب فارسی و عربی بر اساس نظریه‌ی استعاره مفهومی می‌پردازد. بررسی استعاری مفهوم هجو، مطمئنا می‌تواند کارکردی مهم و قابل توجه ... بیشتر پژوهش حاضر به بررسی چگونگی مفهوم‌سازی هجو و بدگویی در زبان دو شاعر برجسته ادب فارسی و عربی بر اساس نظریه‌ی استعاره مفهومی می‌پردازد. بررسی استعاری مفهوم هجو، مطمئنا می‌تواند کارکردی مهم و قابل توجه در زمینه شناخت شاعران از نظر روانی داشته باشد، همچنین در شکلی گسترده‌تر جلوه‌های این استعاره می‌تواند بیانگر مسایل فرهنگی آن جوامع و شرایط اجتماعی آنان نیز باشد. بررسی تطبیقی این موضوع براساس نظریه استعاره مفهومی سهم مهمی در ورود به دنیای ذهنی خاقانی و متنبی و شناختن اندیشه‌ها، عواطف و همچنین شباهت‌ها و تفاوت‌های آنان دارد. روش پژوهش در این مقاله کتابخانه‌ای است و داده‌ها با استفاده از شیوه تحلیل محتوا مورد بررسی قرار گرفته ‌است و در پایان به شکل نموداری تفاوت‌ها و شباهت‌های هر دو شاعر نشان داده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد: حوزه‌های مبدأ به کار رفته در زبان دو شاعر تقریبا یکسان است. بیشترین حوزه مبدأ استفاده شده در زبان هر دو شاعر مربوط به استفاده از نام حیوانات است. دومین حوزه مبدأ به کار رفته در زبان خاقانی مربوط به استفاده وی از جلوه‌های کلامی اما دومین گروه حوزه‌های مبدأیی که در زبان متنبی خود را آشکارا نشان می‌دهد استفاده وی از واژه‌های تابو و پرهیزه است و یافته‌های دیگر که در متن به طور مفصل بیان شده است. امید است این پژوهش کمکی باشد در شناخت بهتر اندیشه‌ها و عواطف هر دو شاعر.

مشاهده مقاله

تاریخ دقیق درگذشت خاقانی شروانی

سید محسن حسینی وردنجانی

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 61-72

چکیده

تاریخ دقیق درگذشت خاقانی شروانی یکی از خوشبختی‌های هر شاعر کهن می‌تواند وجود دستنویس‌های مضبوط از اشعار او و وجود آگاهی‌های درست از سوانح زندگی‌اش باشد. متاسفانه دستنویس‌های کهن و ارزشمند شاعران ... بیشتر تاریخ دقیق درگذشت خاقانی شروانی یکی از خوشبختی‌های هر شاعر کهن می‌تواند وجود دستنویس‌های مضبوط از اشعار او و وجود آگاهی‌های درست از سوانح زندگی‌اش باشد. متاسفانه دستنویس‌های کهن و ارزشمند شاعران پیش از مغول کم هستند و نیز آگاهی‌های دقیق و درستی دربارة سوانح زندگی بسیاری از این شاعران در اختیار نداریم. خوشبختانه خاقانی از معدود گویندگان کهن است که هم دستنویس‌های خوب و مضبوطی از آثار او در اختیار داریم و هم بسیاری از سوانح زندگی‌اش برای ما شناخته شده است و این دو دلیل عمده دارد؛ نخست خود خاقانی است که دربارة بسیاری از وقایع زندگی‌اش به مخاطب آگاهی می-بخشد و دیگر وجود منابعی است که اطلاعات ارزشمندی دربارة زندگانی خاقانی در اختیار ما می‌گذارند. یکی از این آگاهی‌ها سال‌زاد و سال‌مرگ دقیق اوست که به‌واسطة دستنویس‌های کهن اکنون در اختیار ما است. در این پژوهش تلاش کرده‌ایم با تکیه بر روش کتابخانه‌ای نخست تاریخ‌های مختلفی که برای درگذشت خاقانی عنوان شده را گزارش کنیم و سپس آن‌ها را نقد کنیم و در پایان تاریخ دقیق و درست درگذشت او را که در میانة دو دستنویس کهن و مضبوط دیوان او یافته‌ایم، ارائه کنیم؛ بر این اساس خاقانی در 21 شوال سال 581ق درگذشته است که این تاریخ برابر است با هفتم بهمن‌ماه سال یکصد و هفت ملکشاهی.

ختم‌الغرایب (تحفة‌العراقین) و سفرهای حج خاقانی

سید محسن حسینی وردنجانی

دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1399، ، صفحه 77-99

چکیده

ختمالغرایب یا تحفةالعراقین مثنوی مشهور خاقانی است که از دیرباز تاکنون مورد توجه پژوهشگران بوده است. سالهاست، این پرسش در میان خاقانیپژوهان مطرح است که آیا این اثر سفرنامه است یا خیر؟ در ... بیشتر ختمالغرایب یا تحفةالعراقین مثنوی مشهور خاقانی است که از دیرباز تاکنون مورد توجه پژوهشگران بوده است. سالهاست، این پرسش در میان خاقانیپژوهان مطرح است که آیا این اثر سفرنامه است یا خیر؟ در پاسخ به این پرسش میان پژوهشگران اختلاف نظر بنیادین وجود دارد و تاکنون در تصحیحهای متعدد این متن و پژوهشهای وابستة به آن، جواب دقیقی به آن داده نشده است. این جستار کوشیده است تا با روش کتابخانهای و تکیه بر شواهد درونمتنیِ آثار خاقانی به این ابهام پاسخ دقیق و روشنی بدهد. در این راستا، تلاش شده است تا نخست دیدگاههای عمده و متنوع پژوهشگران دربارة این موضوع بیان، بررسی و نقد شوند و سپس دیدگاه جدید این پژوهش ارائه شود که نشان میدهد نباید به این اثر بهگونة تام نگریست؛ بلکه قسمتهایی از این اثر قطعا سفرنامه است و قسمتهای دیگری از آن قطعا سفرنامه نیست. از آن جا که دستیافتن به این نتیجه، وابسته به داشتن آگاهی درست از تعداد و زمان سفرهای حج خاقانی است، پیرو گفتار نخست به این مبحث نیز پرداخته شده است و در این زمینه هم، نخست دیدگاههای رایج بیان، بررسی و نقد شده اند و سپس نظرگاه جدید این جستار ارائه شده است که نشان میدهد، خلاف اقوال مشهور، خاقانی در طول زندگانی خویش حداقل سه حج انجام داده است.

جلوه‌هایی از رمانتیسم در شعر خاقانی

نرگس اسکویی

دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1398، ، صفحه 83-99

چکیده

افضل‌الدّین بدیل بن علی خاقانی شروانی، متخلّص به خاقانی (ولادت: ۵۲۰ق در شروان –وفات: ۵۹۵ق در تبریز) در ادبیّات کهن فارسی، شاعری شاخص، تأثیرگذار و منحصربه‌فرد است؛ ازآن‌رو که در شعر ... بیشتر افضل‌الدّین بدیل بن علی خاقانی شروانی، متخلّص به خاقانی (ولادت: ۵۲۰ق در شروان –وفات: ۵۹۵ق در تبریز) در ادبیّات کهن فارسی، شاعری شاخص، تأثیرگذار و منحصربه‌فرد است؛ ازآن‌رو که در شعر خود اجازۀ ظهور و بروز به «من» خود را به‌تمامی می‌دهد. او در اشعارش فقط در مقام شاعر ظاهر نمی‌شود، بلکه سیمای انسانی را بهتماشامی‌گذارد که عاطفی، هیجانی، عشق‌طلب، مبارزه‌جو، آزادی‌طلب، آزاده‌خو و انسان‌گراست؛ این اوصاف، جزو شرایطی است که رمانتیست‌ها خود را قائل به احراز آن می‌دانستند و در بیانیۀ ادبی خود، آنها را برشمرده‌اند. علاوه بر این ویژگی‌ها، تصاویر موجود در شعر او، ویژگی‌های تصاویر رمانتیک را دارد؛ یعنی همچون تصاویر شعر رمانتیست‌ها، مبهم و در سایه، سازمند، متّحد و منسجم، بی‌زمان و بی‌مکان، استعاری، ذهنی، طبیعت‌گرا و ... است. این مقاله، در پی ایضاح بیشتر نمودهای رمانتیسم در شعر و اندیشۀ خاقانی بوده ‌است؛ ازاینرو، با انتخاب شیوۀ تحلیل قیاسی، به بررسی و برجسته‌سازی شباهت‌های فراوان شعر خاقانی و مکتب رمانتیسم پرداخته است. نتایج حاصل از تحقیق، گویای آن است که اوصاف رمانتیک شعر خاقانی، به‌ویژه فردیّت، بیان خود، انسان‌گرایی و آزادی‌جویی خاقانی، همچنانکه تمام خاقانی‌پژوهان ایرانی و غیرایرانی بر آن صحّه نهاده‌اند، در ادبیّات کلاسیک فارسی، اگر نگوییم بی‌نظیر، حتماً کم‌نظیر است.

تصحیح چند تصحیف و تحریف در دیوان خاقانی شروانی

زهرا نصیری شیراز؛ نصرالله امامی؛ سجاد دهقان

دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1398، ، صفحه 161-179

چکیده

خاقانی شروانی، شاعر نام‌آوری است که طرز سخن و غرابت کلامش، از دیرباز زبانزد خاصّ و عام بوده است. سخن خاقانی دارای ویژگی‌هایی نظیر استفاده‌ از اصطلاحات علوم مختلف، بازی‌های کلامی و ... است؛ چنان‌که کمتر ... بیشتر خاقانی شروانی، شاعر نام‌آوری است که طرز سخن و غرابت کلامش، از دیرباز زبانزد خاصّ و عام بوده است. سخن خاقانی دارای ویژگی‌هایی نظیر استفاده‌ از اصطلاحات علوم مختلف، بازی‌های کلامی و ... است؛ چنان‌که کمتر پیش می‌آید خوانندۀ شعر او از مراجعۀ مکرّر به شرح‌ها و فرهنگ‌های لغت بی‌نیاز باشد. در گذر زمان و تحتتأثیر عواملی مانند بروز جنگ‌ها، آشفتگی‌ها و دیگر حوادث روزگار، نسخه‌های خطّی اصیل دیوان خاقانی، کم‌کم از بین رفته ‌است و تنها تعدادی انگشت‌شمار از آنها وجود دارد که اساس کار مصحّحان و محقّقان قرار گرفته است. بااینحال، وجود چند نسخۀ چاپی معتبر از دیوان وی، تاحدودی نیاز دانشجویان و علاقه‌مندان را در دهه‌های اخیر برطرف کرده است، امّا هنوز فقدان وجود یک تصحیح علمی-انتقادی پیراسته از این دیوان احساس می‌شود. نگارندگان باتوجّهبه فراگیربودن موارد تصحیف و تحریف در دیوان خاقانی، و باتوجّه‌به اهمیّت ساحت لفظ در نظر خاقانی و تأثیر آن بر بُعد معنایی شعر او، درصدد رفع برخی اشتباهات در دیوان چاپی تصحیح سجادی برآمده‌ و کوشیده‌اند با استفاده از سایر نسخه‌های چاپی یا خطّی، این اشتباهات را اصلاح کنند. همین نمونه‌های اندک، نشانگر ضرورت و اهمیّت پیراستن سروده‌های خاقانی از نقیصۀ مذکور است.

ضرورت توجّه به صبغة روایی در تصحیح و فهم اشعار خاقانی

امیر سلطان محمدی؛ سید منصور سادات ابراهیمی

دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1398، ، صفحه 201-219

چکیده

اشعار خاقانی مشحون از نکاتی است که به انواع علوم زمانة او اشاره دارند و وی آنها را در تاروپود شعر خود تنیده است. همین اصل باعث شده است تا دریافت شعر او بدون درک دقایقی که از انواع علوم (طب، نجوم، ... بیشتر اشعار خاقانی مشحون از نکاتی است که به انواع علوم زمانة او اشاره دارند و وی آنها را در تاروپود شعر خود تنیده است. همین اصل باعث شده است تا دریافت شعر او بدون درک دقایقی که از انواع علوم (طب، نجوم، تاریخ، اسطوره، جغرافیا و…) در شعرش بهکاربسته است، محال بنماید. یکی از مبانی مهمّی که خاقانی در اشعارش برای فربهکردن فضای شعری بهره جسته است، آیات الهی، احادیث و روایات پیشوایان دینی است. در زمانة خاقانی کودکان در مکاتب، اوّلین علومی که میآموختند، علوم دینی بود و این خود شامل قرآن و احادیث میشد. بیشک، این آموزهها در ذهن و زبان این کودکان و در آیندة هنری آنان بیتأثیر نبود. کمتر شاعری را میتوان یافت که در اثر یا آثار او این مبانی به شکل عیان تبلور روشن نداشته باشد. در شعر خاقانی نیز به طریق اولی و به این دلیل که او مطابق با سبک شعری خود، هر بیت را با تصاویر و مضامینی چون مضامین دینی میآراید، این بازتاب پررنگ است. گاهی بیتوجّهی کاتبان و ناسخان و بعدتر مصحّحان دیوان خاقانی باعث شده است که وجوه اصیل شعر او تحریف شود یا به حاشیه رود. در این مجال به تناسب فضای ممهَّد، به نمونههایی پرداخته خواهد شد که خاقانی آنها را متناسب با فضای روایی پرداختهاست، ولی برخی ناسخان، کاتبان یا مصحّحان به آن بیتوجّه بودهاند.

تحلیل نعت حضرت مصطفی(ص) در قصاید خاقانی

عباس ماهیار؛ لیلا کرمی

دوره 7، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 53-72

چکیده

نعت حضرت رسول اکرم(ص) از زمان ظهور اسلام، هم فصل مشترک مذهبی– ادبی فرقه‌های مختلف دین اسلام است و هم فتح‌الباب دیوان‌های اغلب شاعران عربی و فارسی است. در بلاغت فارسی و عربی، نعت، زیرگونة مدح معرفی ... بیشتر

خاقانی و ایماژیسم

سید جواد مرتضایی؛ سید محسن حسینی وردنجانی

دوره 7، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 113-131

چکیده

مکتب ایماژیسم، یکی از مکاتب ادبی است که در ادب فارسی هم ظهور قابلتوجهی دارد. تاکنون پژوهشگران علاوه بر ادب معاصر فارسی، در شعر سبک هندی نیز نمودهایی از ایماژیسم فارسی ارائه کردهاند. ما در این پژوهش ... بیشتر

نکته‌ای نویافته در دیوان خاقانی شروانی

احمد غنی‌پور ملکشاه

دوره 3، شماره 1 ، شهریور 1392، ، صفحه 169-180

چکیده

افضلالدّین بدیل خاقانی شروانی و نظامی گنجوی، دو تن از آن شاعران بزرگ و صاحب‌سبک هستند که بر بسیاری از شاعران بعد از خود تأثیر گذاشته‌اند. بخش عمده‌ای از اشعار خاقانی شروانی، ساده و روشن است، امّا ... بیشتر

دوره 13 (1402)

دوره 12 (1401)

دوره 11 (1400)

دوره 10 (1399)

دوره 9 (1398)

دوره 8 (1397)

دوره 7 (1396)

دوره 6 (1395)

دوره 5 (1394)

دوره 4 (1393)

دوره 3 (1392)

دوره 2 (1391)

دوره 1 (1390)

کلیدواژه‌ها = خاقانی

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده