حسین قربان‌پور آرانی؛ حمزه محمدی ده چشمه
دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1399، ، صفحه 147-168
چکیده
ادیبان گاه با بهرهگیری از آیات، تسلّط کامل و هنرمندانۀ خود را در سخنآرایی جلوه‌گر ساخته و گاه با تصویرسازیهای شاعرانه و قرینهپردازیهای ماهرانه، با استشهاد به آیات، سخن را با عبارات و الفاظ ...
بیشتر
ادیبان گاه با بهرهگیری از آیات، تسلّط کامل و هنرمندانۀ خود را در سخنآرایی جلوه‌گر ساخته و گاه با تصویرسازیهای شاعرانه و قرینهپردازیهای ماهرانه، با استشهاد به آیات، سخن را با عبارات و الفاظ متوازن و متساوی بر بستر سجع و ترصیع و موازنه نشاندهاند و یا با واجآرایی، ارسالالمثل، حسن تعلیل، استعاره، تشخیص و تضمین شاهکار آفریدهاند و البتّه، شاهکار نفثةالمصدور، اثر ممتاز محمّد زیدری نسوی، نمونۀ مثالزدنی از این دست است؛ بهویژه که مؤلّف، ضمن بهرهگیری از محسّنات لفظی آیات و احادیث و نیز سبک ادبی قرآن و آهنگ واژگان، استفادۀ مفهومی عمیقی از آیات قرآن و احادیث را وجه نظر داشته است. اقتباس و بهرهمندی از آیات و احادیث از مهم‌ترین مختصّات نثر فنّی به شمار میآید و نفثةالمصدور زیدری، از برجستهترین کتب تاریخی- ادبی است که کاربرد آیات و احادیث در آن با توجّه با مُلازمت نویسندگان با سلاطین غزنوی و مغول و آگاهی از وقایع سیاسی و بیان هدفهای ذوقی- انگیزشی و پنهانکاریهای سیاسی آنها در قالب شگردهای ادبی، یکی از ویژگیهای مهمّ نثر این کتاب به شمار میرود. پژوهش حاضر با استفاده از روش کتابخانهای و تحلیل محتوا، روشها و شیوههای متداول بهکارگیری آیات و احادیث نفثةالمصدور و نیز روشهای ابداعی زیدری را در اقتباس از آیات و احادیث دنبال میکند. باید گفت که در بخش کاربرد لفظی آیات، شیوههای «تضمین آیه به عنوان دنبالۀ کلام»، «که موصوله» و «ترکیب اضافی»، به عنوان توضیحی اضافه در متن گنجانده شدهاند که نشان‌دهندۀ قدرت نویسنده در ترکیب کلام قرآن با سخن خود است. از نظر معنوی نیز در بیشتر موارد اقتباس از آیات و احادیث به‌صورت تتمیم و تکمیل و بدون واسطۀ معنایی آورده شده است.
