محمّد افشین وفایی؛ علی غلامی
دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1397، ، صفحه 59-78
چکیده
اوّلین تجربۀ روزنامهنگاری ایرانی، تقلیدی تفنّنی از روزنامهنگاری غربی بود که از سوی دربار قاجار و با انتشار نخستین روزنامۀ دولتی در سال 1253ق آغاز شد. روزنامههای دولتی که حاوی مضامین بیاهمیّتی ...
بیشتر
اوّلین تجربۀ روزنامهنگاری ایرانی، تقلیدی تفنّنی از روزنامهنگاری غربی بود که از سوی دربار قاجار و با انتشار نخستین روزنامۀ دولتی در سال 1253ق آغاز شد. روزنامههای دولتی که حاوی مضامین بیاهمیّتی چون وصف سیر و سیاحت شاه بود، به سبک منشیانه تحریر میشد و بهعنوان رسانهای برای قدرتنمایی و بیان شکوه و اقتدار نظام سلطنت بهچاپمیرسید. زبان تکصداییِ دربار تنها سیاسـتهای نظام سلطنت را تبلیغ و توجیه میکرد و طبعاً مجالی برای مخالفان فراهم نمیساخت. شیوۀ منشیانۀ روزنامهنگاری دربار که پس از برپایی حکومت مشروطه و انتشار روزنامههای غیردولتی بهتدریج از رونق افتاد، تا سال 1326ق همچنان وجود داشت، امّا پس از آن زوال یافت و جای خود را به شیوۀ روزنامهنگاری مردمی و متجدّد داد. قصد ما در این مقاله نمایان ساختنِ چگونگیِ تبدیل گونۀ زبانی دربار قاجار به گفتمانی قدرتگرا و نشاندادن این است که چگونه زبان به منزلۀ ابزاری برای توجیه قدرت بهکارمیرود. جستار حاضر برای دستیابی بدین منظور از دیدگاه تحلیل انتقادی گفتمان بهره میگیرد و با استفاده از رویکرد زبانشناختی نقشگرا، نقش عناصر زبانی و بلاغی گونۀ زبانی (language variety) درباری را در انتقال تأثیرگذار مفاهیم تحلیل میکند و ویژگیهای گفتمانی این گونۀ زبانی را از منظر مناسبات قدرت و ایدئولوژی برمیرسد. در این زمینه روزنامۀ دولت عَلیه بهعنوان نمونۀ بارز این نوع گونۀ اجتماعی زبان تحلیل میشود، آنگاه نتایج بهدستآمده با ذکر شواهد و ارجاعات به کلّ روزنامههای دربار قاجار تعمیم مییابد.